175. 22 กรกฏาคม คือวันแม่ วันที่ผู้หญิงอันเป็นที่รักยิ่งของผมเจ็บปวดแสนสาหัสปางตาย


               ผมเคยเขียนเรื่องแนวนี้ลงในบล็อกนี้เมื่อวันที่ 22  กรกฏาคม ของทุกปีที่เวียนมาบรรจบ ท่านลองไปอ่านได้ที่นี่

http://gotoknow.org/blog/somdejmas/278994

http://gotoknow.org/blog/somdejmas/278432

                ขออนุญาตคัดลอกจากเรื่องเล่าส่วนตัวของพี่กานดา ในหนังสือ "มหัศจรรย์ น้ำมันมะพร้าว" หน้าที่ 37 ดังนี้.. “ทุกปี ทุกคน จะมีวันเกิด 1 วัน มีเวลา 24 ชั่วโมง เพียง 1 วันเวลาไหนก็ได้ สิ่งที่ควรทำและไม่ควรลืม คือกราบขอคำอวยพรหรือให้ของขวัญคุณพ่อคุณแม่...........................แต่ขออย่าลืมบุพการี โดยเฉพาะคุณแม่ ที่ผ่านมาเราอาจลืมไม่ได้ทำ แต่ต่อจากนี้ไปขอให้เริ่มทำในทุกปี ไม่ว่าเราจะอายุเท่าไหร่ ท่านก็ยังรักห่วงคิดถึงเราเสมอ ในวันเกิดบางคนได้รับของขวัญ หรือเอาของขวัญไปให้วันเกิดคนอื่น แล้วเราเคยนำของขวัญไปให้คุณแม่ผู้ให้กำเนิดในวันเกิดบ้างหรือไม่ ตอนเราเป็นทารกกินน้ำนมแม่ และท่านได้ประคบประหงมเราอย่างดีเยี่ยม ชีวิตคนเราวันเกิดเราทราบ แต่วันสิ้นลมหายใจเราไม่ทราบ ดังนั้นสิ่งใดที่ดีเพื่อคุณพ่อคุณแม่ควรรีบปฏิบัติ แล้วเราจะพบสิ่งที่ดีๆและมีความสุขในชีวิต”

                ผมจำได้ว่าไม่เคยจัดวันเกิดให้กับตัวเองแม้แต่ครั้งเดียว นอกจากจะมีคนใกล้ชิดที่รู้ว่าผมเกิดวันไหนอวยพรกันมา ผมมาเปิดให้สาธารณชนรับทราบดูจะเป็นที่นี่ รู้สึกตื่นเต้นที่อายุเกือบจะครึ่งร้อยแล้วเพิ่งจะมีคนเป็นจำนวนมากมาอวยพรให้

                แต่หากจะว่ากันลึกๆแล้วผมถือว่าวันนี้คือ “วันแม่” ของผม เกือบห้าสิบปีที่แล้ว การแพทย์ก็ไม่เจริญเท่าทุกวันนี้ แน่นอนแม่ผมตั้งครรภ์ผมนั้นนับว่าเป็นความรัก ปลื้มปิติยินดี ยอมอดเปรี้ยว อดหวาน ยอมทานบางอย่าง ละที่จะไม่ทานบางอย่าง ทนุถนอมลูกในครรภ์อย่างดี มิฉะนั้นผมคงไม่ออกมาครบถ้วนสมบูรณ์อย่างนี้ คนเป็นแม่เท่านั้นที่จะเข้าใจในสิ่งที่ผมกล่าวมา

                การที่จะฝากครรภ์กับหมอไม่ต้องพูดถึง หยูกยาไม่น่าจะมีทาน อาศัยภูมิปัญญาเก็บโน่นกินนี่ อะไรที่ดีที่สุด พ่อคงเสาะแสวงหามาให้แม่ทาน ด้วยหวังว่าลูกที่อยู่ในครรภ์จะเติบโตอย่างเต็มที่ ความรักของพ่อแม่นั้นเกิดขึ้นตั้งแต่พ่อกับแม่รักกัน สำหรับแม่แล้วรักลูกตั้งแต่ยังไม่รู้ด้วยซ้ำไปว่าลูกหน้าตาอย่างไร และพร้อมรับเสมอไม่ว่าลูกจะออกมามีสภาพเช่นใด ความรักไหนจะบริสุทธิ์เท่าแม่เป็นไม่มี เป็นความรักที่ไม่ต้องการการตอบแทน เป็นการให้ที่ให้เลย ไม่คิดเอาคืน

                ทำไมผมถึงจัดงานวันเกิดให้ตัวเองไม่ได้ อย่างที่กล่าวมาแล้ว ว่าการแพทย์ในอดีตนั้นยังไม่ทั่วถึง แม่ผมต้องคลอดกับหมอตำแยแน่นอน ผมไม่อยากจะจินตนาการถึงความเจ็บปวดที่แม่จะคลอดผม ยิ่งช่วงคลอดด้วยแล้ว เส้นแบ่งระหว่างความเป็นกับความตายมันใกล้กันนิดเดียว ผมคิดว่าหากจะให้แม่เลือก แม่น่าจะเลือกที่จะตายเพื่อให้ผมออกมา นั่นหมายความว่าแม่พร้อมที่จะแลกด้วยชีวิต

               22 กรกฏาคม เป็นวันที่แม่ผมเจ็บปวดที่สุด ชีวิตแม่ผมพร้อมที่จะตายเพื่อที่จะให้ผมเกิดมาดูโลกและใช้ชีวิตอย่างมีความสุข ....ทำไมแม่ถึงเสียสละได้ถึงขนาดนี้ ไม่มีใครที่จะเสียสละที่ยิ่งใหญ่มากไปกว่านี้อีกแล้ว “เป็นลูกนี่ง่ายเหลือเกิน ไม่ตั้งใจก็เป็นได้ แต่การเป็นแม่นั้นลำบากมาก”

               วันเกิดของตัวเองหากใครจัดงานวันเกิดแล้วสนุกสนานรื่นเริง ดื่มอย่างเมามาย โดยลืมคนที่พร้อมจะแลกด้วยชีวิตให้อดมื้อกินมื้อ ไม่สนใจใยดี ผมว่าคำว่า “เนรคุณ” มันน้อยไป

               ในช่วงที่ผมฝันอยากจะร่ำรวยกับเขาบ้าง ช่วงนั้นก่อนปี 2540 ผมทำธุรกิจอย่างหนึ่ง เริ่มต้นไปได้ดีมาก อย่างเข้าปี 2540 ผมเกิดปัญหาการเงิน ธุรกิจผมมีปัญหา เพื่อนที่ร่วมงานด้วยก็สร้างปัญหาซ้ำเข้าไปอีก วันหนึ่งผมไปหาแม่ด้วยหัวใจที่อยากจะขอซบไออุ่นจากตักแม่ (ลืมบอกไปว่าผมเป็นลูกคนสุดท้อง จะอยู่กับแม่จนโต) ผมล้มตัวลงนอนที่ตักแม่ แม่ก็เอามือลูบหัวลูบหน้า แล้วพูดว่า “ดูซีดๆเหนื่อยๆนะลูก” ผมรีบตอบในทันทีว่า “แม่ไม่เห็นหรือผมสดชื่นสบายมาก” แล้วทำเป็นยืดแขนยืดขา แสดงความแข็งแรง ทั้งที่หัวใจผมนั้นอ่อนล้าเต็มที เนื่องจากธุรกิจของผมกำลังจะล้มในเร็วๆนี้ ผมไม่ยอมให้แม่มารับรู้เรื่องนี้

               เมื่อพ่อเข้ามานั่งคุยด้วย ผมคุยอวดเลยครับ “พ่อแม่ครับงานผมกำลังไปดีมาก ผมกำลังรุ่ง รอยยิ้มของพ่อแม่ที่ดีใจกับความสำเร็จของลูกนั้น ช่างทำให้ผมอบอุ่นแม้ว่าหนทางข้างหน้า ผมรู้ว่าผมต้องเจอะเจอกับความเลวร้าย ผมตั้งใจมั่นว่า ผมไม่มีวันที่จะให้แม่ผมได้รับรู้ความทุกข์ยากของผมเป็นอันขาด แม่เห็นผมแม่จะต้องมีแต่ความสุขเท่านั้น ผมของเก็บความทุกข์ไว้คนเดียว

               แต่เชื่อไหมครับคนป็นพ่อแม่นั้นมองหน้าลูกก็รู้ว่ามันเกิดอะไรขึ้น แววตาของแม่ดูเป็นทุกข์ ท่านคงไม่น่าจะเชื่อในสิ่งที่ผมบอก ผมไปหาแม่ก็พยายามสร้างภาพ คุยสนุกทักทายคนโน้นคนนี้เฮฮาเรื่อยไป นี่แหละเขาว่า “แม่อ่านใจลูกทะลุทุกคน”

               และแล้ววันหนึ่งผมได้รับข่าวร้ายว่าแม่ผมเสียชีวิตกระทันหัน เป็นช่วงเดียวกับที่ธุรกิจผมล้มไม่เป็นท่า ผมเกือบไม่ได้เห็นหน้าแม่เป็นครั้งสุดท้าย ในศาสนาอิสลามต้องฝังศพภายใน 24 ชั่วโมง ภาพที่เห็นคือ “ฝาโลงของแม่กำลังจะปิด” ในจังหวะเดียวกับที่ผมก้าวเท้าขึ้นบ้าน(อ่านเพิ่มเติมได้ในบันทึกนี้http://gotoknow.org/blog/somdejmas/278994)

               ผมคงไม่ต้องอธิบายนะครับว่าหัวใจผมเป็นอย่างไร ธุรกิจล้ม แม่มาเสียชีวิต มันจะเสียมากมายอะไรขนาดนี้ อย่างอื่นเสียไม่เป็นไร ล้มได้ก็ลุกได้ แต่แม่ไม่ใช่เครื่องยนต์ที่เสียแล้วซ่อมได้ แม่จากแล้วจากเลย ผมยอมรับว่าผมแทบบ้า แต่บ้าไม่ได้พ่อยังอยู่ ผมรู้ว่าพ่อก็เสียใจไม่น้อยผมต้องอยู่เป็นเพื่อนพ่อ ผมฝากท่านที่พ่อหรือแม่จากไป ระยะแรกท่านต้องอยู่เป็นเพื่อนกับคนที่ยังมีชีวิตอยู่นะครับ ช่วงนี้ท่านจะซึมเศร้ามาก  

               ผมจะบอกกับภรรยาผมเสมอว่า เราต้องให้ความสำคัญกับพ่อแม่เรา ผมจะให้เกียรติพ่อแม่ของภรรยาเสมอ ผมจะสอนจะเตือนเธอ อย่าพูดจาไม่ดีกับท่าน ปัจจุบันหากมีอะไรสำคัญๆผมจะบอกภรรยาว่า ไปบอกแม่ก่อน ให้แม่ดูก่อน หรือให้แม่ก่อน ภรรยาผมเขาจะไม่หนักใจเรื่องนี้ ไม่ว่าพ่อแม่เขาจะเป็นอย่างไรผมบอกเลยว่าผมรับได้ทุกอย่าง เพราะท่านคือแม่เธอ

               ภาพสุดท้ายผุดขึ้นมาในความทรงจำ ที่หัวผมหนุนตักแม่ มือแม่ลูบไล้ไปที่หน้าและผม มันเป็นภาพที่ผมจำไม่ลืม คิดถึงทีไรช่างอบอุ่นเหลือเกินอบอุ่นจนน้ำตาไหล ผมยอมรับอย่างไม่อายว่า แม้แต่ปัจจุบันผมก็ยังร้องไห้คิดถึงแม่เสมอๆ ขณะบันทึกนี้ผมก็ร้องไห้.... จริงๆน่าจะให้ชื่อเรื่องว่า “บันทึกด้วยน้ำตา” มากกว่า กลัวว่าท่านผู้อ่านจะเลี่ยนมากไป แต่ผมมั่นใจว่าท่านที่เป็นนักเขียนหรือนักอ่าน จะรับรู้ได้ทันทีว่า หากเรื่องใดเขียนจากหัวใจแล้ว อรรถรสมันสัมผัสได้

               ผมมายืนยันอีกครั้งว่าสำหรับผม วันที่ 22 กรกฎาคม ของทุกปีคือ “วันแม่” ครับ

หมายเลขบันทึก: 377555เขียนเมื่อ 21 กรกฎาคม 2010 22:29 น. ()แก้ไขเมื่อ 13 พฤษภาคม 2012 18:18 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่านจำนวนที่อ่าน:


ความเห็น (51)

สุขสันต์วันเกิด นะคะ ครู

ขอให้มีความสุขนะคะ

สุขภาพพลานามัยเเข็งเเรงนะคะ

หนูก็เหมือนกันค่ะ

เวลาที่ไม่ได้อยู่กับเเม่ เพราะเเม่ต้องไปทำงานที่ต่างจังหวัด

บางที หนูก็เเอบร้องไห้เพราะคิดถึงท่านเหมือนกันค่ะ

ในบางเวลาที่ท่านกลับมาเราไม่ค่อยได้ทำอะไรให้ท่านเลย

เเต่พอท่านกลับไปเเล้ว ทั้งเสียดายที่ทำหน้าที่เป็นลูกได้เเค่นี้

ทั้งที่ท่านยอมทำทุกอย่างเพื่อเรา ทั้งเหนื่อย เเต่ท่านไม่เคยท้อเลย

หนูก็เคยถามท่านว่า ท่านเหนื่อยมากไหม

เเต่ท่านก้อนยิ้มเเล้วบอกว่า ถึงเเม้เหนื่อย เเม่ก้อต้องทำทุกอย่างเพื่อนลูกอยู่เเล้ว

วันนั้นที่เเม่พูด หนูน้ำตาคลอเลยค่ะ

รักของใครก็ไม่เท่ารักของเเม่ค่ะ

 

  • สุขสันต์วันเกิดครับท่านเบดูอิน
  • ท่านกะผมจะคล้ายกันตรงที่ไม่เคยจัดวันเกิดให้ตัวเองเลย
  • มีแต่คนที่รู้บางคนเท่านั้นที่อวยพรให้
  • สำหรับพ่อกับแม่ อยู่ใกล้ ๆ กันครับ ผมจึงไม่ได้หาเวลาไปเยี่ยมท่าน
  • มีเวลาทุกวัน  แต่ผมจะไปคุยกับท่านช่วงเย็น ๆ ครับ ถือเป็นการพักสมองจากงาน   พ่อกับแม่ของผมยังแข็งแรง ดูว่าจะแข็งแรงกว่าผมเสียอีกครับ
  • ขอบคุณที่เข้าไปทักทายกัน
  • สุขสันต์วันเกิด  ขอให้มั่งมีศรีสุข  อายุ  วรรณะ  สุขะ  พละ เพิ่มพูนทวีคูณตลอดไปนะครับ
  • ขอให้นุ่นทำดีกับแม่ทั้งต่อหน้าและลับหลังนะครับ

P 

  • ขอบคุณครับท่าน
  • ได้แต่มองเงิน ฮา

                         สุขสันติ์วันเกิดค่ะคุณเบดูอิน

 

                      

           

    ตามมาอวยพรวันเกิดค่ะ     ขอให้สมหวังในทุกสิ่งที่ปรารถนานะคะ   รวมทั้งเป็นคนดีของสังคมด้วยค่ะ

P ขอบพระคุณมากครับ ส่งของให้ตามคำสั่งแล้วครับ

P ประโยคหลังเป็นคำอวยพรที่มีค่ามากครับ

แวะมาขอบคุณค่ะ ที่เข้าไปเยี่ยมเยียน เกิดร่วมเดือนเดียวกันค่ะ

สุขสันต์วันคล้ายวันเกิดนะคะ

ขอให้ท่านมีความสุข คิดหวังสิ่งใด ให้สมปรารถนาทุกประการนะคะ

อ่านแล้วคิดถึงตักแม่จังค่ะ....

สวัสดีค่ะ...

  • สุขสันต์วันคล้ายวันเกิดนะคะ
  • ขออวยพรให้ชีวิตมีความสุขตามที่ท่านปรารถนาค่ะ

P

  • ขอบคุณพี่ใหญ่มาก ขอให้มีความสุขเช่นกัน

P

ขอให้มีความสุขเช่นกัน

       

สุขสันต์วันคล้ายวันเกิดค่ะ

สุขสันต์วันเกิดค่ะ ขอให้มีความสุขมากๆในทุกวันนะคะ

เข้าใจแล้วว่าทำไม คนบนรถเมล์คันนั้นเรียกว่าลุง ก็เกิดกับหมอตำแย อิๆๆๆ สงสัยไม่ได้แจ้งวันเกิด จึงนึกว่ายังเด็กอยู่ 5555555555555

                 คลิกๆๆ รูปสวยๆน่ารักๆไว้ส่งต่อเพียบ...

  • สวัสดีค่ะ
  • สุขสันต์วันคล้ายวันเกิดค่ะ

 

P

  • ขอบคุณมากครับ
  • 55555 คุณนี่รู้จริง
  • ความจริงเป็นปู่แล้วละ

ขอให้ทุกท่านมีความสุขเช่นกัน

ท่านค่ะมาอวยพรวันเกิดย้อนหลังนะคะเพิ่งทราบน่ะ จริงที่สุดค่ะเกิดลูกทรมารแทบขาดใจตายจริงๆ ท่านเป็นผู้ที่มีจิตใจดีรู้สำนึกร่วมระลึกถึงคุณแม่กับท่านนะคะ..

พี่ดาฟังทุกตอนนะคะ เพลงเก่าๆเพราะดีค่ะ   เป็นผู้ชายจริงเลยๆ ทายปัญหาไว้แล้วสรุปหรือยัง ต้องส่งหนังสือบล็อกเกอร์ไหนบ้าง  มัวแต่ นึกๆอยู่บนรถเมล์ แล้วรถทัวร์ นึกไหมค่ะ หรือ นั่งหลับ พี่ดาจัดการสรุปและจัดส่งให้แล้วบางบล็อกเกอร์ได้รับแล้วค่ะ คุณผู้จัดรายการทายปัญหา

                พักเหนื่อยดื่มน้ำสมุนไพรก่อนค่ะ

"วันเกิดรู้แท้แน่ชัด ถึงวันต่างจัดฉลอง    

วันตายมีไหมใครจอง รับรองตายแท้แน่นอน

ยิ่งใหญ่ก็ตายไม่รอด วายวอดมอดไหม้ม้วยมรณ์  

โด่งดังยังไปกองฟอน หยุดก่อนสอนใจใคร่ครวญ"

เจริญศีล เจริญธรรม คือความกตัญญู

ตอบแทน"แม่"ผู้ ยิ่งใหญ่ให้หวน

คิดเป็น-ทำเป็น เช่นท่านสมควร

ไม่รวน เฉไฉ ทำให้หลงทาง

มาอวยพรวันเกิดย้อนหลังครับ

อ่านแล้วอยากให้เด็กรุ่นใหม่ได้อ่านครับ อาจจะพริ้นให้เขาได้อ่านในวันแม่ อ่านให้แม่เขาฟัง

ขอให้ท่านมีความสุข ความกตัญญูจะค้ำชูให้ท่าน รุ่งเรือง ร่ำรวย รุ่งโรจน์ครับ

แวะมาสวัสดียามเช้าค่ะ  สวัสดียามเช้า

มีความสุขกับวันหยุดยาวนะคะ...

วันเกิดของเราคือวันที่แม่เจ็บปวดทรมาน

แต่เราเกิดมาแล้ว แม่ก็ดีใจนักหนา

หลายสิบปีที่แม่ดูแลและห่วงหาเสมอ

ไม่เคยลืมคำสอน และสายตาอบอุ่นของแม่ค่ะ

แม้ว่าแม่ของครู ป.1 จะจากไป 10 กว่าปีแล้ว

สุขสันต์วันเกิดย้อนหลังค่ะท่าน

 และขอบคุณที่เตือนใจให้ไม่ลืมวันแม่ใน..ทุกๆวัน

P

ขอชื่นชมในความเป็นแม่ด้วยครับ

P

  • ขอพระคุณคนที่เป็นแม่...พี่ดาจัดการได้เลยครับ ผมจัดการผู้ที่ของมาทางรายการแล้วครับ กำลังจัดส่งไปเรื่อยๆ
  • ทำไงผมจะได้ดื่มน้ำสมุนไพรละครับ
  • ท่าน อ.วิโรจน์
  • ขอบพระคุณมากๆ

P

  • ขอบพระคุณมากครับท่าน ผอ.
  • เป้าหมายผมจริงคืออยากให้วันเกิดคือวันที่เราคิดถึงแม่ครับ

P

  • ขอบพระคุณมาก
  • กำลังทานกาแฟพอดี เช้านี้สองแก้วเลยครับ

P

  • ขอบพระคุณผู้ที่เป็นเพศเดียวกับแม่
  • มีความสุขนะครับ

สวัสดีค่ะคุณเบดูอิน .....ตื้นตันใจ รับรู้ได้ด้วยความรู้สึก ของคนที่รักแม่มากๆเช่นกันค่ะ .....เมื่อคืนดูทีวี กับลูกสาว2คน เขามานอนหนุนตักดิฉันคนละข้าง แล้วก็เล่าเรื่องที่เราไม่นอนรอคลอดเขาที่รพ.ให้ฟัง เขาก็ตั้งใจฟังทำตาปริบๆ บอกกับลูกว่าหนูต้องรักแม่ และอย่าทำให้แม่เสียใจนะ เพราะแม่รักลูกมากที่สุด.....

 

 

คำว่าแม่ยิ่งใหญ่เสมอนะคะ ความอบอุ่นที่ได้รับไม่มีวันจางหายได้ตลอดชีวิต ขอบพระคุณที่เคยเตือนสติเกี่ยวกับแม่ตลอดมา ขอให้วันที่ 22 กรกฎาคม ของทุกปีเป็นวันที่อบอุ่นที่สุดในชีวิตนะคะ

Dsc_0486-1

Dsc_0417-22

Dsc_0494-2

Dsc_0470-9

Dsc_0500-7

นำภาพงานบุญเล็กๆ ของนิสิตมาฝากครับ..
พวกเขายังไม่ได้กลับบ้าน
แต่รวมพลังถวายเทียนพรรษาต่อเนื่องมาสองวัน...

สุขกายสบายใจกันถ้วนหน้า...
คืออีกนิยามเล็กๆ ของการเรียนรู้ในวันหยุด
และมุ่งสู่การให้บริการแก่ชุมชนรายรอบมหาวิทยาลัยไปในตัว..
เป็นการกระตุ้นให้นิสิตเห็นบทบาทและสถานะของตนเองที่มีต่อสังคม
และรับผิดชอบต่อสังคมเท่าที่บทบาทและสถานะเขาพึงกระทำได้...

...ขอบพระคุณครับ..

P

ผมชอบเรื่องที่คุณเล่าให้ลูกฟังมากครับ

ขอบคุณลูกแอ๊ดมากคิดถึงเสมอครับ

P

สุดยอดเลยครับ ผมสนับสนุนให้ศาสนิกปฏิบัติตนอยู่ในศาสนา

มาสุขสันต์วันคล้ายวันเกิด และวันแม่ของป๊ะเบฯ ค่ะ  ดีใจที่ได้รับรู้และอ่านเรื่องราวดีๆ ในวันดีๆ ช่วงเดือนนี้ค่ะป๊ะ  เป็นเรื่องราวความรักอันยิ่งใหญ่และเห็นภาพความอบอุ่นในครอบครัว มีความสุขนะคะ ;)

P

หายไปไหนมา เป็นห่วงแทบแย่ ไม่เห็นใจคนที่ลูกสาวหายบ้างเลย อิอิ

อ่านแล้ว ทำให้หนูที่เศร้ากับรักที่คบกันมา 7 ปี นึกถึงแม่ที่น่ารักมากๆจังเลยนะคะ

P

ไม่เป็นไรหรอกแค่ 7 ปีเท่านั้น

  • รักของแม่ยิ่งใหญ่กว่ารักใดๆค่ะ.

 

วันเกิดลูก คือวันที่เจ็บปวดทางกายของแม่

มีร้านอาหารร้านหนึ่ง ติดป้ายไว้ในร้านว่า วันเกิดของเรา ควรเรียกวันให้กำเนิดจะเหมาะกว่า ควรระลึกถึงพระคุณมารดา มากกว่าจะมาตัดเค็ก ฉลองกันอย่างสนุกสาน

ชีวิตผ่านไปอีกปีแล้วซีคะ

P ครับชีวิตผ่านไปไวเหมือนโกหก

ขอบคุณกับการเตือนสติอีกรอบครับ...

P

ขอบพระคุณ พระคุณเจ้ามากครับ

พบปัญหาการใช้งานกรุณาแจ้ง LINE ID @gotoknow
ClassStart
ระบบจัดการการเรียนการสอนผ่านอินเทอร์เน็ต
ทั้งเว็บทั้งแอปใช้งานฟรี
ClassStart Books
โครงการหนังสือจากคลาสสตาร์ท