วันมาฆบูชา วันของพระสงฆ์ :วันวิสาขบูชา วันของพระพุทธ วันอาสาฬหบูชา วันของพระธรรม
วันนี้เป็นวันมาฆบูชาปีนี้ตรงกับวันอาทิตย์ที่ 28 กุมภาพันธ์ 2553 ได้หยุดชดเชยวันจันทร์ที่ 1 มีนาคม ด้วย ผมได้รับบทความจากท่าน รศ.ดร.อุทัย บุญประเสริฐ กรุณาส่งมาให้ ก็เลยขอนำมาแบ่งปัน แลกเปลี่ยนกันต่อครับ...
วันมาฆบูชาเป็นวันเพ็ญ เดือนสาม ถือว่าเป็นวันสำคัญในพระพุทธศาสนา การนำเสนอเรื่องนี้ในวันนี้ก็เพื่อบอกกล่าวต่อพวกเราชาวพุทธ เพื่อนผู้ร่วมเกิดแก่เจ็บตายด้วยกัน ซึ่งก็เพิ่งผ่านวันแห่งความรักของนักบุญวาเลนไทน์ ที่บรรดาพ่อแม่ญาติพี่น้องต้องพากันระมัดระวังลูกสาว บุตรหลาน ไม่ให้เสียผู้เสียคนในความยึดถืออันอัปยศยุคใหม่นี้
เป็นชาวพุทธ หากรู้จักน้อมใจรำลึกและประพฤติปฏิบัติให้เหมาะสมตามแนววิถีพุทธแล้ว ก็จะเป็นเครื่องคุ้มครองป้องกันไม่ให้เป็นอันตราย จากพิษร้ายของแนวคิด-แนวนิยมปฏิบัติในแบบของยุคใหม่ได้เป็นอย่างดี
ได้มีการสอนตามๆกันมาว่า วันมาฆบูชาเป็นวันจาตุรงคสันนิบาต เป็นวันที่มีเหตุการณ์สำคัญ 4 อย่างเกิดขึ้น คือ เป็นวันเพ็ญเดือนสามที่พระจันทร์เสวยมาฆะฤกษ์ เป็นวันที่พระอรหันต์ 1,250 รูปมาชุมนุมกันโดยมิได้นัดหมาย พระอรหันต์เหล่านั้นล้วนเป็นพระอรหันต์ที่ได้รับอุปสมบทโดยตรงจากพระผู้มีพระภาคเจ้า และ เป็นวันที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงโอวาทปาติโมกข์
เพราะสอนต่อๆกันมาแบบนี้ จึงน่าจะทำให้ของแท้วันมาฆบูชาเบี่ยงเบน คลาดเคลื่อนไปไกลจากเนื้อหาที่แท้จริงและความเป็นมาในพระพุทธศาสนา แถมที่มีบางอย่างที่เพิ่มเข้ามาก็เป็นเรื่องไม่สำคัญ บางอย่างก็เป็นเรื่องที่สอนผิดๆ เอาแต่บางเรื่องที่ผิวเผิน จึงทำให้วันมาฆบูชา ต้องคลาดเคลื่อนไปไกลจากเนื้อหาที่แท้จริง ด้อยค่าไป ดังที่เป็นอยู่ในปัจจุบันนี้
ที่คลาดเคลื่อนไปมากๆ มีอยู่ 2 ข้อ คือ
ข้อแรก วันเพ็ญเดือนสามและพระจันทร์เสวยมาฆะฤกษ์นั้นไม่ใช่เรื่องสำคัญอะไร ไม่ใช่ความลี้ลับพิสดารอันใด แต่เป็นเหตุการณ์ธรรมดาธรรมชาติ ที่โลกโคจรรอบดวงอาทิตย์และพระจันทร์โคจรรอบโลก ครั้นถึงเดือนสามตรงกับวันเพ็ญ 15 ค่ำ พระจันทร์จะโคจรตรงกับกลุ่มดาวกลุ่มหนึ่งที่มีชื่อว่ามาฆะหรือดาวงอนไถ เป็นเหตุการณ์ธรรมชาติที่เกิดขึ้นทุกปี ไม่มีเหตุที่จะถือได้ว่าสำคัญเป็นอย่างมาก จนจะถือกันเป็นเรื่องสำคัญยิ่ง จนกลายเป็นหนึ่งในจาตุรงคสันนิบาตของปรากฏการณ์ทางพุทธศาสนา
ข้อสอง พระอรหันต์ 1,250 รูปที่มาประชุมกันโดยมิได้นัดหมายนั้น ก็คลาดเคลื่อนไปจากความเป็นจริง แท้จริงแล้วพระอรหันต์เหล่านั้นล้วนอยู่ที่วัดเวฬุวันพร้อมกันอยู่แล้ว ในจำนวนนี้ประกอบด้วยพระอรหันต์กลุ่มชฎิล 3 พี่น้อง 1,000 รูป กลุ่มปริพาชกของพระสารีบุตร 250 รูป จึงรวมเป็น 1,250 รูป ซึ่งพร้อมกันอยู่แล้ว ในจำนวนนี้มีพระสารีบุตรอยู่ด้วย และในวันดังกล่าวพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จไปโปรดพระทีฆนัคขะ ที่ถ้ำสุกรขาตา แล้วเสด็จกลับมาวัดเวฬุวันเป็นเวลาค่ำ พระจันทร์กระจ่างฟ้า พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงทรงแสดงโอวาทปาติโมกข์
การที่อ้างว่า พระอรหันต์มาประชุมกันโดยมิได้นัดหมายนั้นจึงคลาดเคลื่อนไปเลย และที่อ้างว่าเป็นความเคยชินของพระอรหันต์เหล่านั้น เพราะเคยเป็นพราหมณ์มาก่อนก็คลาดเคลื่อน เพราะว่าพระอรหันต์เหล่านั้นไม่เคยเป็นพราหมณ์ แต่เป็นนักบวชจำพวกชฎิลและปริพาชก และที่อ้างกันไปไกลว่า วันเพ็ญเดือนสามเป็นวันศิวาราตรีก็ผิดอีก วันนี้ไม่ใช่วันศิวาราตรีแต่อย่างใด
เนื้อหาของโอวาทปาติโมกข์ที่พระพุทธเจ้าทรงตรัส อาจจำแนกได้เป็น 3 เรื่อง
เรื่องแรก คือ เป้าหมายของการประพฤติพรหมจรรย์ในพระธรรมวินัยของพระตถาคตเจ้านั้นคือ นิพพาน ได้แก่ความดับทุกข์สิ้นเชิง ไม่ใช่เรื่องการแสวงลาภ แสวงยศ หรือการฟุ้งเฟ้อฟุ่มเฟือยด้วยประการใด ๆ
เรื่องที่สอง คือ ขั้นตอนในการอบรมสั่งสอนเผยแผ่พระพุทธศาสนาโดยทั่วไป ให้อบรมสั่งสอนเป็น 3 ขั้นตอน หรือ 3 กระบวนการ ตั้งแต่หยาบสุดไปสู่ประณีตสุด ตั้งแต่เริ่มต้นไปจนบรรลุบรมธรรมคือนิพพาน ได้แก่การสอนให้ไม่ทำความชั่วทั้งปวง สอนให้ทำความดีให้ถึงพร้อม และการฝึกฝนอบรมจิตให้ผ่องแผ้ว ถึงซึ่งความเกษม
เรื่องที่สาม คือ การครองตนหรือปฏิบัติตน ได้แก่การฝึกฝนอบรมจิตจนบรรลุมรรคผลนิพพาน ทำให้การครองตนในลักษณะนั้น เป็นที่ตั้งแห่งความศรัทธาของมหาชน ซึ่งจะเกื้อกูลประโยชน์ในการอบรมเผยแผ่พระพุทธศาสนา
ดังนั้นในโอกาสที่วันมาฆบูชา ชาวพุทธควรจะได้เข้าใจในเนื้อหาแท้จริงของวันมาฆบูชา โดยเฉพาะเป้าหมายวันมาฆบูชา จึงเป็นวันของพระสงฆ์ เป็นหลักสำคัญ
อาจมีข้อสงสัยกันว่า วันมาฆบูชาเป็นวันพระธรรมหรือเป็นวันพระสงฆ์กันแน่ เพราะมีบางแห่งสอนกันว่า วันมาฆบูชาเป็นวันของพระธรรม สำหรับชาวพุทธแล้ว ถ้าไม่ถือมั่นในเรื่องวันอะไรมากนัก จะเป็นวันอะไรก็ได้ เป็นวันที่พึงน้อมรำลึกและประพฤติปฏิบัติในการละชั่ว ทำดี และอบรมจิตให้ผ่องแผ้วได้ด้วยกันทั้งนั้น
แต่ถ้าต้องการแยกให้เห็นความแตกต่างกันให้ชัดขึ้น ก็น่าลองพิจารณาไตร่ตรองดูได้ จะลองแยกให้เห็นว่า วันมาฆบูชาเป็นวันของพระสงฆ์ หรือวันมาฆบูชาเป็นวันของพระธรรมกันแน่
ที่กล่าวกันว่า วันวิสาขบูชานั้น ถือกันเป็นวันของพระพุทธเจ้า ก็พูดกัน สอนกันและถือกันไปในทางเดียวกันอยู่แล้ว ไม่ค่อยขัดแย้งหรือแตกต่างกัน เห็นตรงกันได้อยู่ว่า วันวิสาขบูชา เป็น วันของพระพุทธเจ้า ค่อนข้างแน่นอน คือ เป็นวันประสูติ วันตรัสรู้ และวันปรินิพพาน ซึ่งตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 ของทุกๆปี
วันอาสาฬหบูชานั้น ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 8 ของทุกๆปี แต่เดิมประเทศไทยไม่ได้ถือว่าเป็นวันสำคัญ เราเคยถือเอา วันเข้าพรรษา ซึ่งเป็นวันรุ่งขึ้นถัดจากวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 8 เป็นวันสำคัญ ในขณะที่ประเทศอื่นที่ถือพระพุทธศาสนาหลายประเทศ ได้ให้ความสำคัญกันมาก่อนแล้ว ต่อมาหลัง 25 พุทธศตวรรษ รัฐบาลไทยได้เห็นความสำคัญของวันอาสาฬหบูชา และได้ยกฐานะให้เป็นวันสำคัญอีกวันหนึ่ง เพราะถือเป็นวันที่พระพุทธเจ้า ทรงแสดงปฐมเทศนา คือ วันที่แสดงให้ปัญจวัคคีย์ และเป็นผลให้ปัญจวัคคีย์ขออุปสมบทเป็นพระสงฆ์ชุดแรกในพระพุทธศาสนา
ถ้าช่วยกันไตร่ตรองให้ดีจะเห็นว่า เมื่อพระพุทธเจ้าทรงตรัสรู้ในวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 6 แล้ว อย่างไหนเกิดก่อนกัน ระหว่างพระธรรมกับพระสงฆ์ และ ระหว่างธัมมจักกัปปวัตนสูตรซึ่งเป็นปฐมเทศนากับการแสดงโอวาทปาติโมกข์นั้น อย่างไหนน่าจะถือได้ว่าเป็นวันของพระธรรม
ในวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 8 ที่ทรงแสดงปฐมเทศนานั้น เป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นหลังจากทรงตรัสรู้แล้ว 2 เดือน เป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นภายหลังจากที่ทรงดำริเห็นว่าพระธรรมที่ทรงตรัสรู้นั้น เวไนยสัตว์มีวิสัยที่จะพึงรู้ และปฏิบัติตามและรับผลได้ จึงทรงตัดสินประกาศพระธรรม การแสดงพระธรรมครั้งแรกจึงได้ชื่อว่า ปฐมเทศนา คือ การแสดงธัมมจักกัปปวัตนสูตร ซึ่งเป็นการแสดงอริยสัจอันเป็นหลักธรรมสำคัญที่สุดในพระพุทธศาสนา เป็นหลักการฝึกฝนอบรมเพื่อถึงซึ่งความดับทุกข์ ความจริงอันประจักษ์ชัดแล้วก็คือ พระพุทธเจ้าทรงประกาศพระธรรม โดยทรงแสดงปฐมเทศนา ก่อนที่จะมีพระสงฆ์อุบัติขึ้น และได้มีพระสงฆ์อุบัติขึ้น หลังจากที่ได้ฟังธัมมจักกัปปวัตนสูตรแล้ว พระอัญญาโกณฑัญญะเข้าถึง เห็นธรรม จึงมีความศรัทธาแล้วจึงขออุปสมบท พระพุทธเจ้าจึงทรงประทานให้เป็นเอหิภิกขุอุปสัมปทา ให้เป็นครั้งแรก พระอัญญาโกณฑัญญะจึงเป็นพระสงฆ์องค์แรกในพระพุทธศาสนา และในขณะที่ได้อุปสมบทนั้น พระอัญญาโกณฑัญญะ ก็เพียงแค่ได้ดวงตาเห็นธรรม ยังไม่ถึงซึ่งเป็นพระอรหันตสาวก หลังจากได้ฟังพระธรรมเทศนาเรื่องอนัตตลักขณสูตรแล้ว พระอัญญาโกณฑัญญะ จึงบรรลุถึงซึ่งความเป็นพระอรหันต์ในภายหลัง
วันอาสาฬหบูชา จึงเป็นวันประกาศหลักธรรมคำสอนที่สำคัญที่สุดในพระพุทธศาสนา จึงเป็นวันที่พระธรรมได้ถูกประกาศเป็นครั้งแรกในโลก ซึ่งเป็นวันแสดงปฐมเทศนาครั้งแรก และในขณะที่สิ้นคำประกาศพระธรรมนั้น ก็ยังมิได้บังเกิดพระสงฆ์ขึ้นในพระพุทธศาสนา ต้องรอจนกระทั่งทรงประทานเอหิภิกขุอุปสัมปทาแล้วจึงได้บังเกิดมีพระสงฆ์ขึ้นในพระพุทธศาสนาอย่างแท้จริง
วันอาสาฬหบูชาจึงนับได้ว่าเป็นวันพระธรรม ในการนี้ท่านอาจารย์พุทธทาสก็ได้เคยกล่าวไว้ว่า โดยแท้แล้ววันอาสาฬหบูชายังเป็นได้มากกว่าวันของพระธรรมได้ด้วยซ้ำไป คืออาจถือได้ว่า เป็นวันของพระรัตนตรัย เป็นวันที่พระรัตนตรัยบังเกิดครบในวันนั้น ส่วนวันมาฆบูชานั้น เป็นวันเพ็ญเดือน 3 เป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นหลังจากตรัสรู้ถึง 9 เดือน และเกิดขึ้นหลังจากทรงแสดงธัมมจักกัปปวัตนสูตร 7 เดือน วันมาฆบูชาคือ เป็นวันประชุมพระอรหันตสาวกครั้งใหญ่ในสมัยของพระพุทธองค์ ถ้าจะตามลำดับเวลา นับแต่วันตรัสรู้ซึ่งตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 6 และถือว่าเป็นวันของพระพุทธเจ้า เวลาลำดับถัดมาก็คือวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 8 ซึ่งเป็นวันของพระธรรม และเพราะมีพระธรรม แล้วจึงมีวันมาฆบูชาของพระสงฆ์บังเกิดขึ้น
จะเป็นวันพระพุทธ วันพระธรรม และวันพระสงฆ์ ได้ตามลำดับ.
ความเห็น (3)
มารับพร วันพระครับ "ครองตน ครองงาน ครองคน"
สวัสดีวันมาฆะค่ะ
trilaksana4b
ขอบคุณสำหรับเนื้อหา และเห็นด้วยครับ
ช่วยขจัดข้อข้องใจไปได้ หวังว่าพุทธศาสนิกชนที่เห็นไม่ตรงกันในเรื่องนี้ จะได้เห็นตรงกัน
ต้องขอบใจชาวพุทธที่นำคำว่า วันพระพุทธ วันพระธรรม วันพระสงฆ์มาเรียกตอนแรก ๆ
แม้ว่าจะทำให้เกิดความสับสน แต่เมื่อมีผู้รู้ ผู้เข้าใจมาวิเคราะห์ พิจารณากันจริง ๆ แล้ว
ก็ทำให้คำว่า วันพระพุทธ วันพระธรรม วันพระสงฆ์ มีความหมายได้สำคัญยิ่งจริง ๆ