การพัฒนาผู้เรียนให้สามารถเกิดกระบวนการคิดอย่างเป็นระบบ รวมทั้งสร้างมโนทัศน์ในสิ่งต่างๆได้ นับว่าเป็นศักยภาพการเรียนรู้ที่จะช่วยพัฒนาผู้เรียนกลุ่มต่างๆ ให้มีความสามารถในการใช้วิจารณญาณ สร้างความรู้และประมวลข้อมูลเพื่อการตัดสินใจอย่างเป็นระบบได้อย่างเหมาะสมในสถานการณ์แวดล้อมที่แตกต่างกันออกไป
กระบวนการเรียนรู้ดังกล่าว จัดว่ามีความก้าวหน้าทางการเรียนรู้มากกว่าการเรียนรู้แบบท่องจำ รวมทั้งการเรียนรู้ที่รู้จักแต่รูปแบบและเทคนิคการปฏิบัติแบบสำเร็จรูป ซึ่งจะทำให้ปัจเจกและชุมชนไม่สามารถเข้าสู่ปัญหาและใช้ความรู้แก้ปัญหาในโลกความเป็นจริงได้ เพราะเงื่อนไขแวดล้อมและสถานการณ์ต่างๆมีความเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงไปอย่างสลับซับซ้อนอยู่ตลอดเวลา
วิถีการเรียนรู้ดังกล่าว ทำให้การพัฒนาการศึกษาเรียนรู้ทั้งในภาคที่เป็นทางการดังเช่นการศึกษาในระบบโรงเรียน สถานศึกษา มหาวิทยาลัย และการจัดการศึกษาเรียนรู้ทั้งหลายเพื่อพัฒนาพลเมือง ไม่เพียงพอที่จะทำให้คนได้วิธีคิดและมียุทธศาสตร์การประยุกต์ใช้การคิดอย่างเป็นระบบเพื่อสร้างการตัดสินใจและเผชิญปัญหาต่างๆด้วยตนเองได้ มักจำและเรียนรู้โดยมีความรู้แบบท่องจำเป็นตัวตั้ง การเรียนรู้ของชุมชนก็มักจำเพียงเทคนิคและรูปแบบ เช่น AIC | FSC | KM | Dialogue | เทคนิคการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบ PAR แต่ไม่มีหลักพอที่จะออกแบบและปฏิบัติให้เหมาะสมไปตามความจำเป็น จึงอาจเกิดปรากฏการณ์ทำตามๆกันไปทั้งในระดับท้องถิ่นและโลกาภิวัตน์ อย่างไม่มีเหตุผล
หากเรียนรู้แบบท่องจำ ไม่เข้าใจหลักการ ไม่รู้เหตุผลเบื้องหลังและขาดมโนทัศน์ที่จะช่วยชี้นำการเริ่มต้นเข้าสู่การแก้ปัญหาต่างๆด้วยตนเองด้วยท่าทีของผู้เรียนรู้และใช้ความรู้แก้ปัญหาแล้ว การพัฒนาการศึกษาเรียนรู้ก็จะไม่สามารถสนองตอบต่อความจำเป็นของสังคม อีกทั้งประชาชนและผู้เรียนก็ขาดความสามารถในการปรับตัวให้สนองตอบต่อความจำเป็นต่างๆที่เกิดขึ้นได้ด้วยตนเอง ทำให้ชุมชนและสังคมอ่อนแอ ขาดการเรียนรู้และจัดการความรู้ที่พอเพียง ให้ผสมกลมกลืนกับเงื่อนไขแวดล้อมอันหลากหลาย
การเรียนรู้แบบการคิดมโนทัศน์ หรือแผนภาพการคิด Mind Map และแผนภาพปรากฏการณ์วิทยา เป็นเครื่องมือและวิธีการเชิงกระบวนการเพื่อพัฒนากระบวนการเรียนรู้แบบการคิดมโนทัศน์อย่างเป็นระบบ
แผนภาพมโนทัศน์การคิดนั้น สามารถออกแบบและพัฒนากระบวนการเรียนรู้อย่างเชื่อมโยงและนำไปสู่การคิดเชิงยุทธศาสตร์ สามารถร่วมกันค้นหาทางออกและวางแผนปฏิบัติการ พร้อมกับระดมพลังกลุ่มก้อนให้มีส่วนร่วมในการบริหารจัดการเพื่อแก้ปัญหาหรือพัฒนาสุขภาวะชุมชน ตามที่ผู้คนต้องการร่วมกันได้
ส่วนแผนภาพการถอดบทเรียนเชิงปรากฏการณ์วิทยา เป็นเครื่องมือและวิธีการเชิงกระบวนการที่พัฒนาการเรียนรู้การคิดเชิงระบบและการเรียนรู้ทางสังคมที่ผสมผสานหลักคิดสำคัญของความเป็นวิทยาศาสตร์และความเป็นปรากฏการณ์ทางสังคม ซึ่งจะทำให้ผู้เรียนเกิดการคิดเชิงมโนทัศน์และมีพื้นฐานที่ดีสำหรับการเข้าถึงความเป็นชุมชนแห่งการเรียนรู้ในยุควิทยาศาสตร์ อีกทั้งเป็นวิทยาศาสตร์ยุคใหม่ที่เริ่มต้นด้วยการผสมผสานความเป็นวัตถุและจิตใจ เพื่อมุ่งสู่ความสมดุลและความยั่งยืนของการพัฒนา
ทั้งสองตัวอย่างจะทำให้เราสามารถพัฒนาแนวคิดและออกแบบการเรียนการสอนให้สอดคล้องกับความจำเป็นในปัจจุบันให้ดีมากขึ้นได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการบูรณาการมิติความเป็นชุมชนเข้าสู่กระบวนการเรียนรู้ในแนวคิดต่อการศึกษาเรียนรู้ที่มีความเป็นองค์รวมและมีขอบเขตกว้างขวางมากขึ้น และการพึ่งศักยภาพของคนก่อนเป็นลำดับแรก ซึ่งเป็นวิธีคิดของการพัฒนาที่ถือเอาคนและชุมชนเป็นตัวตั้ง
แนวดำเนินการดังกล่าว เชื่อกันว่าจะช่วยลดช่องว่างและช่วยเสริมการศึกษาเรียนรู้ที่ถือเอาอย่างอื่นเป็นแกนกลาง เช่น การถือเอาความรู้ในหนังสือเป็นตัวตั้ง ความต้องการของครู ข้อมูลภายนอกที่ไม่คำนึงถึงเงื่อนไขจำเพาะของผู้เรียน ความต้องการแข่งขันของโรงเรียนและสถานศึกษา หลักสูตรการศึกษาแบบรวมศูนย์ เหล่านี้เป็นต้น ให้มีผลสัมฤทธิ์ที่ดีและมีความเป็นบูรณาการมากขึ้น
คลิ๊กเข้าไปดูพาวเวอร์พ๊อยต์ การเรียนรู้แบบการคิดมโนทัศน์ ได้เลยครับ
กราบนมัสการพระคุณเจ้า พระอาจารย์มหาแล ขำสุข(อาสโย)ครับ
การเอาใจเขามาใส่ใจเรา รวมทั้งการมองปรากฏการณ์ต่างๆจากจุดยืนร่วมกับผู้อื่น ในกรณีอย่างที่พระคุณเจ้ากล่าวถึงนี้ อาจจะพิจารณาได้สัก ๒-๓ เรื่องครับ
สวัสดีค่ะ อาจารย์วิรัตน์ คำศรีจันทร์ :
เรียนรู้แบบเด็กประถมในการใช้แผนที่ทางความคิด ผ่านกระบวนการเรียนรู้โดยมีคุณครูชวนกันคุย พากันทำ มองจากภาพรวมแล้ว ผลที่ได้ไม่ซับซ้อน ถามมา ตอบไป ผลไม้สีเหลือง ก็กล้วย ผลไม้รูปร่างยาวๆ ก็มะละกอ รูปร่างกลมๆ ก็นึกถึงส้มเป็นอันดับแรกๆ รูปร่างใหญ่ก็แตงโมผลใหญ่ๆ แต่ถ้าไปดู Mind Map ของเพื่อนคนอื่นอาจจะได้ชื่อผลไม้ที่แตกต่างไปจากของเรา ก็ตามแต่ใครจะรู้จักผลไม้ชนิดไหน ถ้าคุณครูเอา Mind Map ของทุกคนมารวมเป็นภาพใหญ่ นักเรียนก็จะได้รู้จักผลไม้ชนิดอื่นๆ จากเพื่อนในห้องอีกด้วย ...
มองแบบบูรณาการการสอน คุณครูสามารถนำกระบวนการนี้ หรือนำ Mind Map แผ่นนี้ผนวกการสอนวิชาอื่นๆ ลงไปด้วย นอกเหนือจากวิชาวิทยาศาสตร์แล้ว อย่าง วิชาศิลปะ คณิตศาสตร์ สังคมศาสตร์ วิชาภาษาไทย หรืออาจจะเพิ่มภาษาอังกฤษ (ถ้าบ้างโรงเรียนเริ่มสอนแล้ว โรงเรียนรัฐบาลเริ่มเรียนชั้นประถม ๕)
เมื่อไม่นานได้นำกระบวนการเรียนรู้ผ่าน แผนที่ทางความคิด และแผนภาพปรากฏการณ์วิทยา ไปทดลองใช้กับนักศึกษาระดับปริญญาตรี เพื่ออธิบายผลงานวิจัยชิ้นเล็กๆ ของเค้า อีกส่วนนึงก็เพื่อนำมาเป็นเครื่องมือแลกเปลี่ยนเรียนรู้กันในกลุ่ม แต่นักศึกษากลับใช้ผิดวิธี เพราะบางกลุ่มชวนคุยกันแล้วจดลงในกระดาษก่อนนำมาบันทึกลงในแผนภาพปรากฏการณ์ .. ความผิดพลาดนี้เดาได้ไม่ยาก เป็นเพราะตัวอาจารย์เอง Conceptual Thinking ยังอ่อนแต่ริอาจหยิบไปใช้ ทำให้นักศึกษาเห็นเป็นเรื่องยากไป จะว่าตัวอาจารย์ไม่คุ้นเคยก็ไม่ใช่ แต่ขาดการฝึกฝนนั่นเอง สงสัยว่าจะต้องหันกลับไปใช้กระบวนการของเด็กประถม ๑ ถามมา ตอบไป ตรงไป ตรงมาดี อันนี้ถือว่าเป็นเงื่อนไข(ปัญหา) ของตัวอาจารย์มือใหม่หัดสอน .....
สวัสดีครับอาจารย์ณัฐพัชร์ครับ
น่าสนใจมากเลยนะครับ ไม่น่าเชื่อเลยว่าเป็นงานของเด็กประถม ๑ นะครับ
หากให้ผมคิดทำก็คงไม่กล้าคิดแน่นอนเลยครับ เพราะคงจะติดกรอบความรู้เดิมว่าเด็กประถม ๑-๒ ลงไปจนถึงอนุบาลและวัยก่อนเรียนนั้น ประสบการณ์และข้อมูลสำหรับทำงานความคิดที่ซับซ้อน-เชื่อมโยง จะมีอยู่อย่างจำกัด รวมทั้งสมาธิและช่วงความสนใจต่อเฉพาะเรื่องก็สั้นมาก โดยเฉลี่ยต่ำกว่า ๑๐ นาที ดังนั้น คงต้องเชื่อและคิดไปก่อนว่านำ Mind Map มาใช้เพื่อให้ได้กระบวนการคิดเชิงระบบ และการเรียนรู้เชิงมโนทัศน์ ไม่ได้ หากนำมาใช้เพื่อให้มีความคุ้นเคยและได้ความสนุกทางอื่นก็คงจะได้