แนวคิดทฤษฎีที่เกี่ยวกับผู้นำ
แนวคิดทฤษฎีที่เกี่ยวกับผู้นำ
• แนวคิดเกี่ยวกับคุณลักษณะของผู้นำ(trait approach) ซึ่งเชื่อว่าตัวผู้นำต้องมีคุณลักษณะพิเศษที่เหนือกว่าบุคคลอื่นๆ แนวคิดนี้จึงพยายามศึกษาคุณลักษณะของผู้นำที่ประสบความสำเร็จแล้วนำคุณลักษณะที่ศึกษาพบมากำหนดเป็นคุณลักษณะของผู้นำ
• แนวคิดเชิงพฤติกรรม (behavioral approach) แนวคิดนี้มุ่งศึกษาแบบฉบับพฤติกรรมของผู้นำเพื่อค้นหาว่า ผู้นำที่มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลนั้นจะใช้แบบฉบับพฤติกรรมการนำอย่างไร เพื่อที่จะนำพาองค์กรไปสู่เป้าหมายที่ต้องการ
• แนวคิดผู้นำเชิงสถานการณ์ (situational approach) แนวคิดนี้มุ่งศึกษาความสอดคล้องระหว่างพฤติกรรมของผู้นำกับความต้องการของสถานการณ์ที่จะทำให้เกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผลของผู้นำในการนำพาองค์กรไปสู่เป้าหมาย
• แนวคิดภาวะผู้นำแบบแลกเปลี่ยน (transactional approach) แนวคิดนี้จะมุ่งเน้นศึกษาทักษะในการบริหารจัดการของผู้นำว่าบริหารจัดการอย่างไรถึงจะประสบความสำเร็จตามที่คาดหวัง และอีกแนวคิดหนึ่งคือ แนวคิดภาวะผู้นำแบบเปลี่ยนแปลงสภาพ (transformational approach) แนวคิดนี้มุ่งเน้นศึกษาว่า จะนำอย่างไรให้ผู้ตามปฏิบัติงานได้เหนือกว่าความคาดหวัง
ความหมาย “ผู้นำ”
• ผู้นำ (Leader) คือ
บุคคลที่ได้รับการแต่งตั้งหรือการเลือกตั้งหรือการยกย่องจากกลุ่มให้ทำหน้าที่ของตำแหน่งผู้นำ เช่น การชี้แนะ สั่งการ และช่วยเหลือให้กลุ่มสามารถปฏิบัติงานได้สำเร็จตามจุดประสงค์ที่ตั้งไว้ได้มีการเขียนชื่อผู้นำแตกต่างกันออกไปตามลักษณะงานและองค์การที่อยู่ เช่น ผู้บริหาร ผู้จัดการ ประธานกรรมการ ผู้อำนวยการ อธิการบดี ผู้บัญชาการเหล่าทัพ ผู้ว่าราชการ นายอำเภอ กำนัน เจ้าคณะจังหวัด เจ้าอาวาส ปลัดกระทรวง คณบดี
ลักษณะของผู้นำ
• แบ่งผู้นำออกเป็น 2 ลักษณะ คือ
1. ผู้นำแบบเป็นทางการ (Formal Leaders) คือ ผู้บังคับบัญชาในหน่วยงาน เพราะว่าผู้บังคับบัญชานั้นคือผู้ที่ได้รับการแต่งตั้งอย่างเป็นทางการ ให้ดำรงตำแหน่งหัวหน้า
2. ผู้นำแบบไม่เป็นทางการ (Informal Leaders) คือ ผู้นำที่ไม่ใช่ผู้บังคับบัญชา เพราะไม่มีตำแหน่งเป็นหัวหน้าในองค์การ แต่สมาชิกในหน่วยงานให้การยอมรับ และยกย่องให้เป็นผู้นำ เพราะมีคุณสมบัติบางประการที่หน่วยงานหรือสมาชิกในองค์การต้องการ ให้การยอมรับ หรือให้ความไว้วางใจ เช่น ประสบการณ์ ความรู้ความสามารถ มนุษย์สัมพันธ์ เป็นต้น
ประเภทของผู้นำ
• ผู้นำแบบเผด็จการ เป็นผู้นำที่มีความเด็ดขาดในตัวเองถือเรื่องระเบียบวินัย กฎเกณฑ์ข้อบังคับเป็นหลัก ในการดำเนินงานการตัดสินใจต่าง ๆ ขึ้นอยู่กับผู้นำแต่เพียงผู้เดียวเท่านั้น ในแง่ การบริหารงานทางด้านวิชาการด้านธุรกิจจะเปรียบเสมือนกิจการที่เป็นเจ้าของบุคคลเดียว ที่มีการดำเนินการและตัดสินใจเฉพาะผู้ที่เป็นเจ้าของกิจการเท่านั้น
• ผู้นำแบบประชาธิปไตย ถือว่าเป็นบุคคลที่มีความสำคัญในโลกปัจจุบัน ให้สิทธิ์ในการออก ความคิดเห็น สิทธิในการเรียกร้อง รวมไปถึงการเคารพสิทธิของผู้อื่นด้วยการเป็นประชาธิปไตย จึงเป็นลักษณะหนึ่งที่สังคมค่อนข้างจะยอมรับกันมากกว่าผู้นำประเภทอื่น ๆ
• ผู้นำแบบตามสบาย เป็นผู้นำที่ไปเรื่อย ๆ มีความอ่อนไหวไปตามสถานการณ์ที่เกิดขึ้น เป็นผู้นำที่เป็นที่รักของผู้ร่วมงานอย่างมาก ผู้นำประเภทนี้จึงมีมากมายตามแต่ละกิจกรรมต่าง ๆ บางครั้ง อาจมอบว่าเป็นบุคคลที่ไม่มีจุดยืนเป็นของตัวเอง หรือมองโลกในแง่ดีซึ่งผู้ใต้บังคับบัญชาที่ขยันอาจไม่ชอบลักษณะผู้นำประเภทนี้
ประเภทการใช้อำนาจของผู้นำ
• การใช้อำนาจเด็ดขาด อาจจะเป็นในวงการทหารหรือตำรวจ จะเห็นได้อย่างเด่นชัดซึ่งจำเป็นต้องมีความเด็ดขาดในการสั่งการ เพราะทหาร ตำรวจ จะต้องมีวินัยในการปกครองซึ่งกันและกัน บรรดาตำรวจที่มีอาวุธอยู่ในมือด้วยแล้ว หากขาดวินัยก็จะเสมือนกับกองโจรที่สามารถกระทำผิดได้ตลอดเวลา
• การใช้อำนาจอย่างมีศิลปะ ผู้นำโดยทั่วไปเป็นบุคคลที่มีความรู้ความสามารถ มีความอดทนรวมไปถึงประสบการณ์ในการบังคับบัญชาคน หากการทำงานโดยเอาใจเขามาใส่ใจเราแล้วผลงานต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นจะต้องเป็นที่ยอมรับของคนโดยทั่วไป
• การใช้อำนาจด้วยวิธีการปรึกษาหารือ เป็นลักษณะของการใช้อำนาจวิธีการหนึ่งซึ่งใช้กันอย่างมากมาย เพราะผู้บริหารที่เปิดใจกว้างย่อมได้รับการยอมรับของผู้ร่วมงานด้วยกัน โดยเฉพาะในเรื่องของการสอนงานแก่ผู้ใต้บังคับบัญชาในลักษณะการใช้อำนาจด้วยวิธีการปรึกษาหารือ
• การใช้อำนาจแบบมีส่วนร่วม บางคนอาจจะบอกว่าการใช้อำนาจแบบมีส่วนร่วมถือเป็นประชาธิปไตยมากที่สุดเนื่องจากผู้บริหารเปิดใจกว้าง ผลผลิตที่ได้จะมีประสิทธิภาพสูงสุดแต่จะต้องขึ้นอยู่กับความรับผิดชอบของแต่ละคน ในทางทฤษฎีแล้ว การใช้อำนาจให้เป็นประโยชน์อาจเปลี่ยนแปลงไปตามสถานการณ์หรือสภาพแวดล้อมรวมถึงลักษณะของการดำเนินงานในแต่ละกิจกรรมนั้น ๆ
คุณสมบัติที่ดีของผู้นำ
• มีความรู้ ความสามารถ
• เป็นผู้มีสังคมดี
• เป็นผู้ที่มีแรงกระตุ้นภายใน
• เป็นผู้ที่มีทัศนคติที่ดีและมีมนุษย์สัมพันธ์ที่ดี
ลักษณะของผู้นำที่จะทำให้การบริหารงานมีประสิทธิภาพสูงสุด
• ต้องเป็นนักเผด็จการ หมายถึง ผู้บริหารสามารถจะสั่งการได้อย่างเด็ดขาด ผลผลิตที่ได้มาส่วนใหญ่จะมาด้วยปริมาณ
• ต้องเป็นนักพัฒนา ผู้นำประเภทนี้จะต้องมีผู้ร่วมงานที่รู้ใจ สามารถสร้างสรรค์งานใหม่ ๆ ตลอดเวลา
• ต้องเป็นนักบริหาร ผู้นำประเภทนี้จะใช้การทำงานด้วยวิธีใหม่ ๆ เปิดโอกาสให้สมาชิกได้ร่วมแสดงความคิดเห็น
• ต้องเป็นนักเผด็จการอย่างมีศิลปะ ผู้นำประเภทนี้เป็นนักพูดที่เฉลียวฉลาด จะใช้การพูดเป็นการชักชวนให้เกิดการทำงานด้วยความเต็มใจ
ลักษณะผู้นำที่มีประสิทธิผลต่ำ
• ผู้หนีงาน (Deserter) เป็นลักษณะผู้นำที่เปลี่ยนมาจากแบบเอาเกณฑ์ในทางเลวลง บริหารงานแบบขาด ความสนใจ ไม่เน้นทั้งด้านงานและคนมักหนีงาน บางทีขัดขวางการทำงานของคนอื่นหัวหน้างานชนิดนี้มีอยู่มาก
• นักบุญ (Missionary) เปลี่ยนมาจากแบบสัมพันธ์ เป็นลักษณะหัวหน้างานที่ใจบุญ นึกถึงคนมากกว่างาน ถือว่าความสัมพันธ์อันดีต่อกันในระหว่างผู้ร่วมงาน สำคัญกว่าผลผลิตของงาน
• ผู้เผด็จการ (Autocrat) เป็นลักษณะของผู้บริหารที่เปลี่ยนแบบมาจากแบบเอางาน หัวหน้างานแบบนี้ มุ่งแต่งานอย่างเดียว ไม่คิดถึงสัมพันธภาพกับใคร
• ผู้ประนีประนอม (Compromiser) เป็นลักษณะผู้นำที่เปลี่ยนมาจากแบบประสาน หัวหน้างานแบบนี้ทราบว่าการมุ่งทำงานให้สำเร็จและการสร้างสัมพันธ์ภาพกับผู้ร่วมงานเป็นสิ่งสำคัญ แต่เขาไม่มีความสามารถพอ ที่จะตัดสินใจลงไปได้ว่าจะทำอย่างไร
ที่มา : ต้นฉบับหนังสือเพขรแท้แห่งไม้เรียง จัดทำโดยมูลนิธิร่วมพัฒนาพิจิตร
(จากกิจกรรมอบรมพัฒนา ผู้นำ ณ สำนักพุทธัมผาซ่อนแก้ว จ.เพขรบูรณ์ พ.ศ.2549)
จากการศึกษาเรื่องนี้ ข้าพเจ้าเห็นว่าท่านผู้อ่านน่าจะได้รับประโยชน์ ดังต่อไปนี้
1. สามารถเข้าใจในความหมาย ประเภท คุณลักษณะ บทบท หน้าที่
ของผู้นำและสามารถนำหลักการไปใช้ในชีวิตประจำวันได้ตามความเหมาะสม
2. ผู้บริหารองค์การต่างๆที่ได้ศึกษาเรื่องผู้นำ นำผลจากการศึกษาไปพัฒนาตนเอง
จนกระทั่งเป็นผู้นำที่มีคุณลักษณะครบถ้วนของการเป็นผู้นำที่ดีสามารถนำพา
องค์การไปสู่ความสำเร็จตามเป้าหมายที่ต้องการ
3. นิสิตบริหารการศึกษาและบุคคลทั่วไปได้ศึกษาค้นคว้าและสามารถนำผลจากการศึกษาไปประยุกต์ใช้ในการปฏิบัติงานในฐานะผู้บริหารหน่วยงานหรือ
หัวหน้างาน
ความเห็น (11)
เรียนท่านรัชดาวัลย์
- ผู้นำทำให้ดู อยู่ให้เห็น เน้นให้กำลังใจ ครับท่าน
ขอคารวะค่ะท่าน สมเป็นนักปราชญ์ จริงๆ ขออนุญาตจดจำและนำไปใช้ ขอบคุณ และขอบคุณ ที่ท่านให้เกียรติเข้ามาเยี่ยมชม
ผู้นำที่ดีมีเยอะ ...แต่ผู้นำที่แย่ก็มีแยะ บทความน่าสนใจดี อ่านแล้วเห็นสัจธรรม ประเภทผู้บริหาร รับดอกไม้ 1 ช่อ
ขอบคุณที่ช่วยทบทวนให้เมื่อวานไม่ค่อยเข้าใจ(มัวแต่หลับ) วันนี้แจ่มแล้ว
จริงด้วย พี่ก็เป็นเยี่ยงนั้น (ดังภาพ)เลยทบทวนใหม่
เก่งนะคะ
เฮ้อ... เป็นผู้นำนี่ยากจังนะคะ ตอนนี้ขอเป็นผู้ตามดีกว่า(ไม่เจ็บตัวค่ะ)
ถ้าเราเป็นได้ทั้งผู้นำและผู้บริหารก็ถือว่าเยียมยอดใช่ไหมค่ะ
สักวันหนึ่งเมื่อถึงกาล.......พี่ว่าทั้งครูนวยและน้องนราวัฒน์ ...ทำได้และ ที่สำคัญ" เก่งเสียด้วย "
ขอบพระคุณพี่แอ๊วที่นำบทความดีๆ มาให้ศึกษาค่ะ ได้ความรู้อีกเยอะเลยค่ะ
การเป็นผู้นำยากนะคะ แต่เป็นผู้บริหารง่ายกว่า ดังนั้นการจะเป็นผู้นำที่ดีได้ต้องอาศัยความศรัทธาร่วมด้วย เก่งอย่างเดียวไม่พอหรอกคะ