สื่อการเรียนรู้กับการพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษาเพื่อผู้เรียนเป็นสำคัญ
สื่อการเรียนรู้กับการพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษาเพื่อผู้เรียนเป็นสำคัญ
พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติพุทธศักราช 2542 เป็นกฎหมายแม่บทในการจัดการศึกษา ของประเทศให้สอดคล้องกับเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 โดยสาระสำคัญมุ่งเน้นในการบริหารและจัดการทางการศึกษาให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล มีเอกภาพในเชิงนโยบายและมีความหลากหลายในการปฏิบัติ มีการกระจายอำนาจสู่เขตพื้นที่การศึกษาและมีการกำหนดให้หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2544 เป็นหลักสูตรแกนกลางของประเทศ และกำหนดให้สถานศึกษาจัดทำหลักสูตรสถานศึกษา เพื่อให้มีสาระหลักสูตรเกี่ยวข้องและสัมพันธ์กับสภาพปัจจุบันปัญหาของชุมชนและสังคม ภูมิปัญญาท้องถิ่นตลอดจนให้สามารถจัดการศึกษาให้บรรลุตามคุณลักษณะอันพึงประสงค์ เพื่อให้การพัฒนาผู้เรียนบรรลุเป้าหมาย เป็นคนเก่ง เป็นคนดี และใช้ชีวิตอย่างมีความสุข บนพื้นฐานของความเป็นไทย พร้อมทั้งให้จัดการเรียนการสอนโดยยึดผู้เรียนเป็นสำคัญ ใช้สื่อการเรียนเรียนรู้ที่หลากหลาย เรียนรู้อย่างบูรณาการมุ่งให้เกิดประโยชน์สูงสุดแก่ผู้เรียน
การจัดการศึกษาที่ "ผู้เรียนสำคัญที่สุด" ก็คือการกำหนดหลักสูตรและการจัดการเรียนรู้ที่มุ่งประโยชน์สูงสุดแก่ผู้เรียน เพื่อให้ผู้เรียนแต่ละคนเกิดการเรียนรู้ที่แท้จริง เรียนรู้อย่างมีความสุข โดยผ่านกระบวนการที่เป็นธรรมชาติและเต็มตามศักยภาพ ทั้งยังสามารถสนองตอบความต้องการของแต่ละคน ในการจัดการศึกษาครูหรือบุคคลที่เกี่ยวข้อง จะต้องคำนึงถึงผู้เรียนเป็นอันดับแรก ในการจัดการเรียน การสอนต้องให้ผู้เรียนได้มีบทบาทสำคัญในการเป็นผู้เรียนรู้เพื่อการนำไปปฏิบัติได้
ในการปฏิรูปการศึกษา จึงเป็นความพยายามที่มุ่งดำเนินการเพื่อให้ประโยชน์สูงสุดแก่ผู้เรียน โดยให้ทุกฝ่ายมีส่วนร่วมในการบริหารจัดการ มีการสนับสนุน นิเทศ ตรวจสอบเพื่อให้ครูในสถานศึกษาสามารถพัฒนาการจัดการเรียนรู้ได้อย่างสะดวกและต่อเนื่อง โดยมีหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2544 เป็นหลักสูตรแกนกลาง และ ให้สถานศึกษาจัดทำหลักสูตรสถานศึกษา ขึ้นเอง โดยมี องค์ประกอบทั้งที่กำหนดจากหลักสูตรแกนกลางข้างต้น และที่สถานศึกษาต้องกำหนด
จากส่วนที่เกี่ยวกับสภาพปัญหา ความต้องการของโรงเรียน ของนักเรียน ของสังคมและชุมชนที่โรงเรียนตั้งอยู่ด้วย ความเป็นหลักสูตรสถานศึกษาจึงจะสมบูรณ์ตามเจตนารมณ์และทั้งนี้ทั้งนั้น "ผู้เรียนเป็นสำคัญ" ยังคงเป็นฐานสำคัญที่หลักสูตรสถานศึกษาต้องคำนึงถึง หลักสูตรสถานศึกษาจึงเป็นหลักสูตรที่มีความหลากหลาย ที่จะมุ่งพัฒนาคนให้มีความสมดุลทั้งด้านความรู้ ความคิด ความสามารถ ความดีงามและความรับผิดชอบต่อสังคม
ภาพรายละเอียดของหลักสูตรสถานศึกษาที่จะแสดงให้เห็นถึงการยึดถือว่า "ผู้เรียนเป็นสำคัญ" หรือ "เพื่อผู้เรียนเป็นสำคัญ" นั้น จะดูได้จากองค์ประกอบของหลักสูตรแต่ละส่วนของหลักสูตรสถานศึกษานั้น ๆ ล้วนสะท้อนถึงเป้าหมายการมีกระบวนการและความพยายามที่ชัดเจนเพื่อพัฒนาผู้เรียนอย่างแท้จริง ซึ่งส่วนประกอบดังกล่าวของหลักสูตรสถานศึกษาได้แก่ วิสัยทัศน์ ( Vision ) ที่ดีควรมีลักษณะ เป็นภาพที่สถานศึกษาปรารถนาให้เกิดขึ้นกับผู้เรียนในอนาคต ที่วางอยู่บนพื้นฐานของความเป็นจริง มีความขัดเจนสอดคล้องกับนโยบายของสถานศึกษา เกิดจากการมีส่วนร่วมของบุคลากรทุกฝ่ายและเป็นความต้องการของท้องถิ่น มีการกำหนดเวลาที่ชัดเจนในการพัฒนาผู้เรียน ภารกิจ ( Mission ) ที่ดีมีลักษณะแสดงวิธีดำเนินการของสถานศึกษา เพื่อให้การดำเนินการบรรลุตามวิสัยทัศน์ที่กำหนด ควรนำภารกิจไปใช้ในการดำเนินการตามแผนของสถานศึกษา เป้าหมาย (Goal ) ที่ดีควรมีลักษณะแสดงความคาดหวังที่ต้องการให้เกิดขึ้นกับผู้เรียนทั้งด้านปริมาณและคุณภาพ ต้องสอดคล้องกับวิสัยทัศน์ ภารกิจ และจุดหมายของหลักสูตร คุณลักษณะอันพึงประสงค์ โรงเรียนต้องกำหนดบนฐานความเป็นจริงและความเป็นไปได้ของนักเรียนในโรงเรียน โครงสร้างสาระการเรียนรู้และกิจกรรมพัฒนาผู้เรียน กำหนดอย่างมีเหตุผลถึงความเอาใจใส่ในการพัฒนาผู้เรียนอย่างมีคุณภาพและมีประสิทธิภาพ ไม่ใช่คำนึงถึงแต่ความสะดวกของครูหรือการบริหารของโรงเรียน การกำหนดสาระการเรียนรู้ หน่วยการเรียนรู้ กิจกรรมการเรียนรู้ของหลักสูตรสถานศึกษา ก็ต้องกำหนดแบบเข้าใจผู้เรียนแต่ละคน แต่ละกลุ่มเป็นฐานประกอบกันกำหนดอย่างพยายามให้ผู้เรียนแต่ละคนเกิดการเรียนรู้และพัฒนาได้อย่างแท้จริงตามธรรมชาติ การกำหนดแนวการวัดประเมินผลของหลักสูตรสถานศึกษา ก็ให้เป็นไปอย่างรอบคอบ เน้นเพื่อพัฒนาผู้เรียนอย่างต่อเนื่องมากกว่าการตัดสินเลื่อนชั้น แต่เป็นไปตามประเมินตามสภาพจริง มิใช่แค่ความสะดวกของการประเมิน
การเรียนรู้แบบยึดผู้เรียนเป็นสำคัญนั้น สื่อการเรียนรู้ก็เป็นปัจจัยที่สำคัญที่จะทำให้กระบวนการเรียนรู้ได้รับผลตามวัตถุประสงค์และบรรลุเป้าหมายที่วางไว้ หลักการและแนวคิดของสื่อการเรียนรู้ตามหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน เป็นสื่อที่ใช้ในการศึกษาหาความรู้ด้วยตนเองทั้งของผู้เรียนและของผู้สอน ครูและนักเรียนสามารถจัดทำหรือพัฒนาสื่อการเรียนรู้ขึ้นเอง รวมทั้งนำสื่อต่าง ๆ ที่มีอยู่รอบตัวมาใช้ในการเรียนรู้โดยใช้วิจารณญาณ ในการเลือกสื่อและแหล่งเรียนรู้ โดยเฉพาะหนังสือเรียนควรมีสาระครอบคลุมตลอดช่วงชั้น สถานศึกษาควรจัดให้มีแหล่งสิ่งพิมพ์อย่างเพียงพอ และให้ผู้เรียนสามารถยืมได้จากศูนย์สื่อ หรือห้องสมุดของสถานศึกษา
ลักษณะของสื่อการเรียนรู้ที่จะนำมาใช้ในการจัดการเรียนรู้ตามหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐานนั้น ควรมีความหลากหลาย เพื่อส่งเสริมให้การเรียนรู้เป็นไปอย่างมีคุณค่าและกระตุ้นให้ผู้เรียนได้รู้จักการแสวงหาความรู้ เกิดการเรียนรู้อย่างต่อเนื่องและกว้างขวางตลอดเวลา รูปแบบของสื่อการเรียนรู้ไม่อยู่กับหนังสือเรียนเท่านั้น อย่างไรก็ตามสื่อที่นำมาใช้ในการจัดการเรียนรู้ ควรจัดให้สอดคล้องกับวิธีการเรียนรู้ ธรรมชาติของสาระการเรียนรู้และจัดตามศักยภาพของผู้เรียน
สื่อที่ใช้กับหลักสูตรสถานศึกษา แบ่งเป็นประเภทใหญ่ ๆ คือ สื่อสิ่งพิมพ์ ได้แก่ หนังสือเรียน หนังสือค้นคว้า พจนานุกรม สารานุกรม ภาพพลิก แผ่นพับ โปสเตอร์และอื่น ๆ สื่อเทคโนโลยี ได้แก่ วีดีทัศน์ แถบบันทึกเสียง สื่อคอมพิวเตอร์ช่วยสอน ซีดีรอม อินเตอร์เน็ตและอื่น ๆ สื่ออื่น ๆ ได้แก่ สื่อบุคคล สื่อธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม สื่อกิจกรรมหรือกระบวนการ เช่น การแสดงละคร บทบาทสมมติ การสาธิต การทำโครงงาน สื่อวัสดุ เครื่องมือและอุปกรณ์ เช่น หุ่นจำลอง เครื่องมือวิทยาศาสตร์
ในการจัดการเรียนรู้เพื่อให้ผู้เรียนมีความรู้คู่คุณธรรม สื่อจึงมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่ง การจัดกิจกรรมที่ยึดผู้เรียนสำคัญที่สุดนั้น เมื่อสถานศึกษาหรือครูมีการใช้สื่ออย่างเหมาะสมทั้งทางด้านเนื้อหา เหมาะสมกับผู้เรียน เหมาะสมกับสภาพบริบท ก็จะทำให้ผู้เรียนมีความสุขกับการเรียน เป็นไปตามเจตนารมณ์ของพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ ที่มุ่งหวังให้คนไทยได้เกิดการพัฒนาตามศักยภาพ เป็นคนเก่งทั้งในด้านวิชาการและทักษะชีวิต เป็นคนดีมีคุณธรรม อยู่ในสังคมอย่างสันติ ไม่เห็นประโยชน์ส่วนตนเป็นที่ตั้ง เป็นผู้ให้ได้ทุกโอกาส และเป็นคนที่สามารถใช้ชีวิตอยู่ในสังคมอย่างมีความสุข โดยเริ่มพัฒนาตนเอง ครอบครัวที่เข้มแข็ง อบอุ่น และเป็นประชาชนของชาติไทยที่มีคุณภาพ
