ปลูกต้นไม้เพื่อประโยชน์ 5 ชั้น
เมื่อวาน...วันเสาร์ที่ 4 สิงหาคม 2550 ผมได้มีโอกาสได้ไปเยี่ยมเยือนพันธมิตรทางวิชาการด้านกระบวนการกลุ่ม และเกษตรอินทรีย์ ที่บ้านบุกลาง ตำบลบุเปือย อำเภอน้ำยืน จังหวัดอุบลราชธานี หลังจากที่หายหน้าหายตาไปนานแรมปีที่ไม่ได้มีโอกาสได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้ซึ่งกันและกัน พร้อมกับเพื่อนนักศึกษาอีกสองคน เพื่อไปศึกษาดูงานด้านกระบวนการดำเนินงานของกลุ่ม ในการประกอบอาชีพ ซึ่งนับว่าเป็นกลุ่มที่มีความเข้มแข็ง สามารถจัดสวัสดิการให้กับคนในชุมชนได้ตั้งแต่เกิดจนกระทั่งตาย และเป็นกลุ่มที่เคยได้รับรางวัลจากหน่วยงานภาครัฐหลายรางวัล
ผู้ใหญ่วิไลวรรณ ธานี ผู้ใหญ่บ้านดีเด่นเมื่อปี 2547 แห่งบ้านบุกลาง ประธานกลุ่มวิสาหกิจชุมชนได้ให้การต้อนรับอย่างดียิ่ง ในฐานะคนคุ้นเคยที่ไม่ค่อยได้มีโอกาสพบกันเสียนาน เมื่อครั้นลงจากรถผู้ใหญ่วิไลวรรณก็ซักถามเป็นการใหญ่เลย ว่าไปอยู่ไหนมาไม่เคยมาเยี่ยมเยือนกลุ่มบ้างเลย .....ครั้นผมตั้งหลักได้จึงค่อยๆ ร่ายให้ท่านผู้ใหญ่ฟังว่า...ตอนนี้หนีไปเรียนหนังสือครับ และไปทำงานวิจัยอยู่ที่จังหวัดบุรีรัมย์ โดยเข้าไปเรียนรู้กับเครือข่ายปราชญ์ชาวบ้านด้วย... หลังจากนั้นพี่ผู้ใหญ่ก็ถามต่อครับว่ารู้จักพ่อคำเดื่อง ภาษี ไหม?.. เพราะท่านก็เป็นปราชญ์ชาวบ้านเช่นกัน ...ผมก็รีบตอบทันทีเลยครับว่ารู้จักครับ...เพราะผมก็ไปเป็นลูกศิษย์ของท่านเช่นกัน หลังจากนั้นผมจึงย้อนถามผู้ใหญ่กลับครับว่า...พ่อคำเดื่องเป็นอะไรเหรอครับ...พี่ผู้ใหญ่จึงเล่าให้ฟังว่า เมื่อสองปีที่ผ่านมาได้ไปดูงานกับพ่อคำเดื่อง ภาษี และได้แนวคิดเรื่องการปลูกต้นไม้จากท่าน ตนเองจึงได้ทดลองทำของตนเองในพื้นที่ 15 ไร่ โดยใช้หลักที่ว่า “ ปลูกต้นไม้ใช้ประโยชน์ห้าชั้น”
ปลูกต้นไม้ใช้ประโยชน์ห้าชั้น หมายความว่าอย่างไร พี่ผู้ใหญ่ได้เล่าให้ทีมงานเราฟังว่า...เป็นการใช้พื้นที่ที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด ตั้งแต่ระดับพื้นผิวดินจนกระทั่งที่อยู่ในอากาศ ดังนั้นในการที่จะปลูกพืชเราต้องมีการจัดการความรู้ของเราว่าเราควรที่จะปลูกต้นอะไรดี สภาพแวดล้อมบ้านเราเป็นอย่างไร ดินเป็นอย่างไร น้ำเป็นอย่างไร นอกจากนั้นเราต้องมีความรู้เรื่องของต้นไม้ด้วย แต่ที่สำคัญในการปลูกพืชในสวนของเรานั้นให้ยึดหลักการใช้ประโยชน์ของตนเองเป็นสำคัญ โดยแยกประโยชน์ได้ดังนี้
ประโยชน์ ชั้นที่ 1. คือ ระดับชั้นใต้ดิน โดยจะปลูกพวกพืชหัว เพื่อเป็นอาหาร ได้แก่มันสำประหลัง มันเทศ
ประโยชน์ ชั้นที่ 2. คือชั้นระดับผิวดิน โดยจะปลูกพวกพืชผักสวนครัวเป็นหลัก เช่น ขิงข่า ตระไคร้ หอมเป (ชีฝรั่ง) สะระแหน่ บัวบก และพวกสมุนไพร เป็นต้น
ประโยชน์ ชั้นที่ 3. คือชั้นระดับต่ำ เป็นการใช้ประโยชน์จากต้นไม้ที่มีทรงพุ่มเตี้ย ได้แก่พวก ผักเม็ก ผักติ้ว มะกรูด มะนาว กระสัง กล้วย แก้วมังกรเป็นต้น
ประโยชน์ ชั้นที่ 4. คือชั้นระดับกลาง เป็นชั้นที่มีความสูงเป็นรองกลุ่มไม้ยืนต้น ได้แก่พวกไม้ผล เช่น ลำไย มะม่วง มะขาม ลิ้นจี่ เงาะ ไผ่ เป็นต้น
ประโยชน์ ชั้นที่ 5. คือชั้นสูงสุด อยู่ในอากาศ ในกลุ่มนี้จะปลูกไม้ใหญ่ ไม้ยืนต้นซึ่งเป็นไม้ติดแผ่นดิน ช่วยรักษาระบบนิเวศน์ อีกทั้งเป็นการออมเพื่ออนาคตสำหรับตนเอง และลูกหลานโดยในสวนจะปลูกต้นยางนา สะแบง ประดู่ สัก กฤษณา เป็นหลัก
หลังจากที่พี่ผู้ใหญ่ ได้เล่าถึงการจัดการความรู้ให้ฟังเสร็จ ผมก็เลยใช้โอกาสนี้สอดแทรก แลกเปลี่ยนเรียนรู้ เรื่องเกษตรประณีตเข้าไปร่วมด้วย ผมเสนอว่าจากประโยชน์ 5 ชั้น น่าจะยังไม่พอนะ น่าจะเสริมชั้นใต้น้ำ กลางน้ำ และผิวน้ำเข้าไปอีก เป็น 8-9 ชั้น นั่นก็คือการปลูกพืชน้ำ และเลี้ยงปลาเสริม ในกิจกรรมน่าจะเป็นแหล่งอาหาร และรายได้เพิ่มขึ้น พี่ผู้ใหญ่ก็ได้ให้ความสนใจ ขอพิจารณา และศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมก่อน หลังจากนั้นจึงได้ไปแลกเปลี่ยนเรียนรู้ที่แปลงและเดินทางกลับ
แปลง 3 ปี ของพี่ผู้ใหญ่ (หญิงเหล็ก)
จากแนวทางการปลูกพืชของพี่ผู้ใหญ่...นับว่าเป็นการจัดการความรู้ (KM) อย่างเข้มข้นเลยทีเดียว เพราะนี่คืออาชีพ นี่คือรายได้ที่จะมาจุนเจือครอบครัว ไม่ใช่เป็นการเรียนรู้เพื่อที่จะมาทดสอบทฤษฏีเพื่อให้ได้คำตอบเพียงอย่างเดียว ดังนั้นทุกสิ่งทุกอย่างที่เราจะปลูกเราต้องมีความรู้ มีการวางแผนอย่างรอบคอบ แล้วจึงตัดสินใจในการดำเนินการ นี่จึงนับได้ว่าเป็นเกษตรกรในระดับหัวก้าวหน้า ที่น่าจะเป็นแบบอย่างสำหรับเกษตรกรรายอื่นๆ ต่อไป
ขอบคุณครับ
อุทัย อันพิมพ์
5 สิงหาคม 2550
ความเห็น (3)
สุดยอดครับ ท่านผู้ใหญ่หญิง
ผมอยากทำบ้างที่ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา แต่กลัวน้ำท่วมจังเลย
อทัย อันพิมพ์
สามารถทำได้ครับ
หากเป็นที่ลุ่ม เราอาจจะต้องเรียนรู้เพิ่มเติมครับว่า มีไม้ชนิดใดบ้างที่เหมาะต่อสภาพพื้นที่ของเรา
ถ้าหากเรากลัว และไม่เรียนรู้มันจะเป็นการเสียโอกาสนะครับ
น่าสนใจมากค่ะเรื่องการปลูกต้นไม้ 5 ชั้น
หากมีที่ 5 ไร่ ควรวางแผนการปลูกอย่างไรดีค่ะ
ขอบคุณค่ะ