การอบรมอาสาสมัครสุขภาพเป็นอีกประสบการณ์ที่ให้บทเรียนดีๆกับนักศึกษาและอาจารย์

จากเวทีประชาคมที่ผ่านมา ชุมชนสนใจ อยากดูแลตนเองและส่งชื่อผู้ที่จะเป็นอาสาสมัครสุขภาพของชุมชน นักศึกษาพยาบาลเตรียมการเป็นอย่างดี ทั้งความรู้ คู่มืออาสาสมัคร สื่อใช้ในการสอน อุปกรณ์การสอนเช่นเครื่องวัดความดันโลหิต หุ่นเต้านมเป็นต้น นักศึกษาไม่ได้แสดงความเหนื่อย หรือความเบื่อเลย ทุกคนตั้งใจทำงานเพื่อชุมชน

วันจัดอบรม พวกเรารู้สึกทึ่งที่เห็นชุมชนเรี่ยไรเงินจากชาวบ้านมาจำนวนหนึ่ง เพื่อซื้อเครื่องวัดความดันโลหิตและเครื่องตรวจน้ำตาลในเลือดเพื่อใช้ในชุมชน นี่คือตัวชี้วัดอย่างหนึ่งที่บอกได้ว่าเป็นความเข้มแข็ง ร่วมมือร่วมใจของชุมชน เพิ่งได้ยินข่าวจากสื่อว่า กระทรวงสาธารณสุขมีโครงการให้ชุมชนต่างๆ มีเครื่องวัดความดันโลหิตและเครื่องตรวจน้ำตาลในเลือดใช้เอง แต่โครงการนี้คาดว่าจะเริ่มประมาณธันวาคม 2550

กลับจากชุมชน อาจารย์และนักศึกษาร่วมกันถอดบทเรียน และต่อไปนี้คือบันทึกที่นักศึกษาที่อาสาเป็นคุณลิขิตเขียนไว้ได้ดีมาก

ประสบการณ์การจัดอบรมอาสาสมัครสุขภาพของชุมชนหลังโรงกรองน้ำภาษีเจริญ

น.ส.ชลธิชา เจริญทรัพย์

น.ส.ชุติกาญจน์ ศรีปราชญ์

วัตถุประสงค์ของการจัดอบรม1. เพื่อสอนอาสาสมัครสุขภาพให้สามารถวัดความดันโลหิต และสำหรับอาสาสมัครที่เป็นผู้หญิงให้สามารถตรวจเต้านมด้วยตนเองได้ด้วย 2. ประชาสัมพันธ์โครงการ “สุขภาพปลอดภัยห่างไกลโรค” ที่จะจัดขึ้นในวันศุกร์ที่ 22 มิถุนายน 25503. เพื่อให้คนในชุมชนดูแลสุขภาพตนเองได้อย่างยั่งยืน

ขั้นตอนการจัดอบรมอาสาสมัคร ในวันพุธที่ 20 มิถุนายน 2550 นักศึกษาจัดเตรียม อุปกรณ์ต่างๆ เพื่อที่จะใช้ประกอบการฝึกอบรมอาสาสมัครสุขภาพ เช่น เครื่องวัดความดันโลหิตแบบปรอท เครื่องวัดความดันโลหิตแบบดิจิตอล บอร์ดให้ความรู้เรื่องความดันโลหิต บอร์ดให้ความรู้การตรวจเต้านม หุ่นเต้านมครึ่งตัว เป็นต้น เมื่อไปถึงที่บ้าน คุณชลิต มีอาสาสมัครมารออยู่ 2 คน นักศึกษาและอาสาสมัครร่วมกันจัดสถานที่และนักศึกษาอีก 3 คนไปเชิญชวนคนในชุมชนมาเป็นอาสาสมัครเพิ่ม และนักศึกษาพบว่ามีกล่องรับบริจาคที่คนในชุมชนทำขึ้นเอง ที่กล่องเขียนว่า “สมทบทุนซื้อเครื่องวัดความดัน” มีกระดาษที่เขียนรายชื่อของผู้บริจาคและจำนวนเงินที่บริจาควางอยู่ด้วย

ขณะเริ่มการอบรม มีอาสาสมัคร 3 คน เริ่มด้วยการอธิบายความรู้เรื่องของความดันโลหิต ค่าปกติของความดันโลหิต ค่าที่ผิดปกติ สาเหตุที่ทำให้เป็นโรคความดันโลหิตสูง อาการของผู้ที่เป็นโรคความดันโลหิตสูง วิธีป้องกันการเกิดความดันโลหิตสูง จากนั้นก็เป็นการอธิบายส่วนประกอบของเครื่องวัดความดันโลหิตทั้งแบบปรอท และแบบดิจิตอล เมื่ออธิบายเสร็จ จึงแบ่งนักศึกษาสาธิตการวัดความดันโลหิตทั้งแบบปรอทและแบบดิจิตอลให้กับอาสาสมัครแต่ละคน ขณะที่สอนอยู่นั้นมีอาสาสมัครตามมาเพิ่มจึงจัดให้นักศึกษาที่ยังว่างอยู่เข้าไปสอนเมื่อนักศึกษาสอนการวัดความดันโลหิตเสร็จ จึงให้อาสาสมัครสาธิตการวัดความดันด้วยเครื่องดิจิตอลกลับให้นักศึกษาประเมินว่าทำถูกต้องหรือไม่ พร้อมทั้งบอกผลที่วัดได้ว่ามีความผิดปกติหรือไม่ เมื่อพบว่ายังมีสิ่งที่ยังทำได้ไม่ถูกต้องหรือไม่เข้าใจนักศึกษาจะอธิบายและแก้ไขจนอาสาสมัครวัความดันโลหิตได้อย่างถูกต้อง อาสาสมัครทุกคนมีความสนใจและกระตือรือร้นที่จะวัดความดันโลหิตและสอบถามในสิ่งต่างๆที่ยังไม่ทราบหรือยังไม่ค่อยแน่ใจรวมถึงคุณชลิตเมื่อวัดความดันโลหิตเป็นแล้วจึงนำเครื่องวัดความดันโลหิตไปวัดให้กับคนอื่นๆในบ้านอย่างกระตือรือร้น ขณะที่สอนการวัดความดันโลหิตก็ได้ให้อาสาสมัครที่มาลงชื่อ และลงค่าความดันของตนเองที่วัดได้เพื่อให้อาสาสมัครเกิดความคุ้นเคยในการเขียนค่าความดันลงในสมุดบันทึกจากนั้นได้สรุปขั้นตอนของการวัดความดันโลหิตอีกครั้งหนึ่ง

เมื่อจบจากการวัดความดันโลหิตก็เป็นการสอนเรื่องของการตรวจเต้านมให้กับอาสาสมัครที่เป็นผู้หญิง เริ่มด้วยการอธิบายความสำคัญของการตรวจเต้านม ความถี่ของการตรวจเต้านม ปัจจัยเสี่ยงและวิธีป้องกันตนเองจากมะเร็งเต้านม สอนขั้นตอน และวิธีการตรวจเต้านมอย่างถูกต้อง ด้วยแผ่นภาพพลิกของศูนย์ถันยรักษ์ โรงพยาบาลศิริราช จากนั้นสาธิตขั้นตอนและวิธีการตรวจเต้านมที่ถูกต้องโดยนักศึกษา 2 คน สวมหุ่นเต้านมในการประกอบการสาธิตเมื่อสาธิตเสร็จ จึงให้อาสาสมัครสาธิตการตรวจเต้านมกับหุ่นให้นักศึกษาประเมินว่าทำถูกต้องหรือไม่ เมื่อพบว่ายังมีสิ่งที่ยังทำได้ไม่ถูกต้องหรือไม่เข้าใจนักศึกษาจะอธิบายและแก้ไขจนอาสาสมัครตรวจเต้านมได้อย่างถูกต้อง อาสาสมัครทุกคนมีความสนใจและกระตือรือร้นในการตรวจเต้านมเป็นอย่างดี เมื่ออาสาสมัครตรวจเต้านมกับหุ่นได้อย่างถูกต้องแล้วจึงให้อาสาสมัครตรวจเต้านมของตนเองภายในห้อง ในตอนแรกนั้นอาสาสมัครบางคนไม่กล้าเข้าไปตรวจเพราะว่าอาย แต่เมื่อป้าอนงค์อาสาที่จะเป็นหุ่นให้ อาสาสมัครทุกคนจึงยอมเข้าไปตรวจในห้อง โดยที่ทุกคนถอดเสื้อตรวจเต้านมด้วยตนเองและมีนักศึกษาคอยให้คำแนะนำอยู่ข้างๆและคอยประเมินว่าทำได้ถูกต้องหรือไม่ ถ้ายังทำไม่ถูกหรือไม่ค่อยแน่ใจนักศึกษาจะแนะนำจนสามารถทำได้อย่างถูกต้องและมั่นใจมีอาสาสมัครเพียงคนเดี่ยวที่ไม่ถอดเสื้อขณะตรวจแต่ก็มีความตั้งใจในการตรวจดี และสามารถตรวจได้ถูกต้อง เมื่อตรวจเต้านมเสร็จจึงออกมาจากห้อง มีการทำแบบทดสอบเพื่อประเมินว่าอาสาสมัครมีความเข้าใจในสิ่งที่ได้สอนไปมากน้อยเพียงใด โดยใช้คำถามทั้งหมด 10 ข้อ แบ่งเป็นคำถาม เรื่องความดันโลหิต 5 ข้อ และการตรวจเต้านมอีก 5 ข้อ โดยให้นักศึกษาจับคู่กับอาสาสมัครนักศึกษาจะเป็นผู้ถามคำถามให้อาสาสมัครตอบ ถ้าตอบถูกก็จะชมเชย แต่ถ้าตอบผิดนักศึกษาจะอธิบายในสิ่งที่สิ่งทีถูกต้องจนกว่าอาสาสมัครจะเข้าใจ

จากการอบรม มีผู้ที่เข้าร่วมอบรมเป็นอาสาสมัครทั้งหมด 5 คน มีผู้ที่ผ่านการอบรมทั้งหมด 4 คนผู้ที่ผ่านการอบรมทั้งหมด 4 คนนี้รับปากว่าจะมาร่วมงานในวันศุกร์ที่ 22 มิถุนายน 2550 หลังจากนั้นได้มอบคู่มือสำหรับอาสาสมัครสุขภาพให้กับอาสาสมัครสุขภาพ สังเกตว่าอาสาสมัครสุขภาพมีความสนใจในคู่มือนี้ และภูมิใจในตนเอง เมื่อมอบคู่มือแล้วจึงมีการถ่ายรูปร่วมกันระหว่าง นักศึกษา อาจารย์ อาสาสมัครสุขภาพ ผู้ร่วมงานทุกคน และขอบคุณอาสาสมัครและผู้ที่ร่วมงานทุกคนก่อนลากลับ

สิ่งที่ได้เรียนรู้

ในตอนแรกที่มาถึงบ้านคุณชลิตได้มีการจัดเตรียมสถานที่ในการฝึกอบรมไว้อย่างเรียบร้อยและที่น่าแปลกใจไปยิ่งกว่านั้น คือ คุณชลิตได้ถือกล่องรับบริจาคสมทบทุนซื้อเครื่องวัดความดันโลหิตและเครื่องตรวจน้ำตาลในเลือดซึ่งแสดงให้เห็นถึงความตั้งใจ ความสนใจ ความใส่ใจสุขภาพ ความกระตือรือร้นของผู้นำและความมีพลังที่เข้มแข็งของชุมชน การมาฝึกอบรมในครั้งนี้จึงได้ทราบความต้องการที่แท้จริง คือ ความต้องการที่จะสามารถมีเครื่องตรวจระดับน้ำตาลในเลือดเพื่อเป็นการคัดกรองโรคให้แกประชาชนในชุมชน ในการใช้เครื่องตรวจน้ำตาลในเลือดนั้นอาสาสมัครจะต้องมีความรู้ในการใช้เครื่องพอสมควร นักศึกษาจึงจะสอนการใช้เครื่องตรวจน้ำตาลในเลือด ในวันที่จัดโครงการ การมาฝึกอบรมอาสาสมัครสุขภาพครั้งนี้นักศึกษาทุกคนรู้สึกดีใจที่สอนคนอื่นแล้วเขาสามารถเรียนรู้และเข้าใจที่เราสอนได้ นอกจากนี้ยังให้ความสนใจและปฏิบัติตามที่ได้แนะนำ ทำให้ผู้สอนเกิดความมั่นใจที่จะสอน ในตอนแรกแบ่งกลุ่มกันในการสอนอาสาสมัครคนที่เตรียมเรื่องการสอนตรวจเต้านมด้วยตนเองก็จะไม่ได้เตรียมเรื่องการวัดความดันโลหิต ส่วนคนที่เตรียมสอนเรื่องการวัดความดันโลหิตก็จะไม่ได้เตรียมเรื่องการสอนตรวจเต้านมด้วยตนเอง เมื่ออาสาสมัครมีจำนวนมากขึ้นคนที่เตรียมสอนตรวจเต้านมด้วยตนเองจึงต้องมาช่วยกันสอนวัดความดันโลหิต ดังนั้นเราทุกคนควรที่จะมีความรู้ในทุกเรื่องที่จะมาสอน บรรยากาศก็สนุกสนานไม่น่าเบื่อเหมือนเรียนอยู่ในห้องเรียน ถึงแม้ว่าจะมีเหตุการณ์ชุลมุนวุ่นวายก็ตาม อาสาสมัครแต่ละท่านมีพื้นฐานความรู้และสมาธิที่แตกต่างกันจึงอาจเกิดเหตุการณ์วุ่นวายหรือนอกเหนือจากแผนที่เราได้เตรียมไว้ ดังนั้นในการทำงานทุกครั้งควรที่จะมีหัวหน้ากลุ่มที่คอยควบคุมเหตุการณ์และแก้ปัญหาเฉพาะหน้า ในการแก้ปัญหาเฉพาะหน้านั้นอาจทำให้ไม่เป็นไปตามแผนที่วางไว้ สมาชิกในกลุ่มก็ไม่ควรต่อว่าหรือโกรธเพื่อนเพราะการทำงานทุกอย่างไม่ได้เป็นไปตามแผนเสมอไป จะต้องมีปัญหามาให้เราแก้ไขอยู่เสมอ

ความรู้สึกที่ได้รับ§ รู้สึกภูมิใจที่ได้สอนให้ความรู้กับอาสาสมัครจนอาสาสมัครสามารถวัดความดันโลหิตและตรวจเต้านมเป็นถึงแม้ว่าเราจะเป็นเพียงแค่นักศึกษา§ ดีใจที่ประชาชนให้ความร่วมมือ§ การหาอาสาสมัครสุขภาพมีความยาก ง่าย แตกต่างกัน ที่ง่ายเพราะ คนในชุมชนมีความสนใจในการทีจะดูแลสุขภาพของตนเองอยู่แล้ว ที่ยากเพราะถ้าในชุมชนนั้นไม่มีผู้นำหรือคนที่จะกระตุ้นให้เกิดสิ่งเหล่านี้ สรุปก็คือการหาอาสาสมัครจริงแล้วไม่ยาก เราต้องรู้จักวิธีการที่จะทำให้เค้าเห็นถึงความสำคัญของการมีอาสาสมัครสุขภาพ§ อาจารย์ได้ใช้เวลาส่วนตัวในการที่จะประสานให้ได้อาสาสมัครสาธารณสุข 3 คน จะต้องใช้วาทศิลป์ในการพูดโน้มน้าวให้คน 3 คน ไปอบรมการเป็นอาสาสมัครสาธารณสุข ระยะเวลา 3 วัน และนี้คือส่วนหนึ่งของการทำงานของอาจารย์ รุ่นพี่ที่ทำไว้ปีที่แล้ว และนักศึกษารุ่นนี้

ข้อบกพร่องหรือสิ่งที่ต้องแก้ไข1. การเตรียมตัวในการฝึกอบรมในครั้งนี้ ในตอนแรกแบ่งกลุ่มในการสอนเรื่องการตรวจเต้านมด้วยตนเองและการวัดความดันโลหิต แต่เมื่อถึงเวลาในการอบรมมีผู้เข้ารับการฝึกจำนวนมาก กลุ่มที่เตรียมตัวในการสอนเรื่องการตรวจเต้านมด้วยตนเองจึงต้องมาช่วยสอนวัดความดันโลหิต จึงไม่มั่นใจว่าจะสอนได้หรือไม่ ดังนั้นเมื่อแบ่งกลุ่มในการศึกษาเรื่องนั้นๆแล้วควรที่จะมีการมาพูดให้เพื่อนฟังอีกรอบหนึ่งก่อนไปสอน เพื่อให้ทุกคนมีความรู้ครอบคลุมทุกอย่างเหมือนกันทุกคน การที่ไม่ได้ให้ทุกคนศึกษาในทุกเรื่องที่จะสอน อาจเนื่องมาจาก -ไม่มีเวลาในการเตรียมตัวในเรื่องที่จะสอนทุกเรื่อง -ไม่คิดว่าในการอบรมครั้งนี้จะเกิดความวุ่นวาย2. ป้องกันเหตุการณ์วุ่นวายโดย -กระจายประชาชนไปในจุดตรวจที่ยังว่างอยู่ -เตรียมคนคอยต้อนรับพูดคุยกับประชาชนที่กำลังรอตรวจ เพื่อไม่ให้รู้สึกว่าไม่มีใครสนใจ -ให้คนที่ตรวจในโต๊ะสุดท้าย(ขณะที่ไม่มีคนมาตรวจ)มาช่วยโต๊ะลงทะเบียนก่อน3. ถ้าจำนวนผู้เข้าร่วมงานไม่เป็นไปตามเป้าหมาย -เดินประชาสัมพันธ์ตามซอยต่างๆโดยใช้เครื่องกระจายเสียง -เดินประชาสัมพันธ์ตั้งแต่ลงมาจากรถและแยกย้ายกันออกไปตามซอยต่างๆ -การประชาสัมพันธ์ควรที่จะออกไปนอกพื้นที่ๆเราศึกษาด้วยเพราะเราเป็นพยาบาลไม่เลือกประชาชนที่จะมารับการตรวจ เช่น ซอยสุพรรณ เป็นต้น4. ข้อเสนอแนะจากอาจารย์ : การออกไปพูดควรที่จะออกเสียงควบกล้ำให้ชัดเจน เช่น การแนะนำตัวเอง และนักศึกษายังขาดการชมเชย การกระตุ้นให้อาสาสมัครถามเพราะการสื่อสารที่ดีควรจะเป็นแบบ two way communication5. การถ่ายรูปติดบอร์ด เพื่อให้ประชาชนรู้ที่มาที่ไปของการเกิดโครงการนี้ ไม่ใช่ว่าเราคิดจะทำก็สามารถทำได้เอง แต่เกิดจากชาวบ้านทุกคนมีส่วนร่วมทำให้เกิดโครงการนี้ขึ้นมา โดยต้องมีการสร้าง empowerment ให้กับชุมชน ในตอนแรกอาจารย์จะต้องมี power ก่อนแล้วจึงสร้าง power ให้กับนักศึกษาและร่วมกันสร้าง power ให้กับชุมชน จะเห็นได้จากในตอนแรกชุมชนจะเฉยๆ ต่อมา เริ่มมีความกระตือรือร้น มีผู้นำชุมชนชัดเจนขึ้นและมีการบริจาคเงินเพื่อสมทบทุนการซื้อเครื่องวัดความดันและเครื่องวัดระดับน้ำตาลในเลือด6. ควรทำให้รูปภาพมีความหมายมากกว่ารูปภาพธรรมดา โดยการเขียนเล่าเรื่องใต้ภาพเป็นภาษาพูด7. อาหารว่างเราควรเตรียมไปให้พร้อม แต่ก็ไม่ใช่ว่าจะให้เราเตรียมไปหมดทุกอย่าง ชุมชนควรที่จะช่วยลงทุนบ้างเพื่อให้เขามีส่วนร่วมในโครงการครั้งนี้ เพราะต้องการให้ชุมชนคิดว่าโครงการนี้เป็นของชุมชนเอง8. ควรที่จะไปถึงสถานที่จัดโครงการก่อนเวลาเพื่อจัดเตรียมสถานที่และอุปการณ์ให้พร้อมเพราะประชาชนอาจมาถึงก่อนเวลา เมื่อประชาชนมาถึงก่อนเวลาเราไม่ควรที่จะว่าเขาและไม่ควรทำให้รู้สึกเครียดเหมือนอยู่โรงพยาบาล ต้องทำให้บรรยากาศสนุกสนาน เป็นกันเอง9. ควรมีการถ่ายรูปรวมเมื่อเสร็จสิ้นโครงการ โดยมีบุคคลสำคัญในชุมชน อาจารย์และนักศึกษาในการถ่ายรูปร่วมกัน เพื่อเป็นสิ่งแทนความสำเร็จของโครงการในครั้งนี้