ไหว้ครูก่อนที่จะเริ่มแสดง (เพลงอีแซว)

พิธีไหว้ครูเพลงพื้นบ้านเพลงอีแซว

กำลังใจเป็นสิ่งสำคัญ ไม่ว่าใครก็อยากได้แรงเสริม

ไหว้ครูก่อนที่จะเริ่มแสดง

(เพลงอีแซว)

ไหว้ครู เป็นพิธีกรรมที่สำคัญอย่างหนึ่งของนักแสดงทุกชนิด สำหรับการแสดงเพลงอีแซว การไหว้ครู หรือบูชาครู มีมานาน ตั้งแต่เป็นยุคของเพลงหา แม่บัวผันเคยเล่าให้ผมฟังว่า ในยุคที่แม่เล่นเพลง ก่อนที่จะทำการแสดงก็จะต้องมีการไหว้ครู หรือคำนับครูกันก่อน ถือว่าเป็นประเพณีของนักแสดงเพลงอีแซว ที่นิยมปฏิบัติมาแต่สมัยก่อน เพื่อแสดงถึงความระลึกถึงบุญคุณของครูบาอาจารย์

การไหว้ครู เป็นประเพณีอย่างหนึ่งของไทย ที่นิยมมาแต่สมัยโบราณ ชาวไทยถือกันว่า เมื่อเราเริ่มศึกษาวิชาการใดๆก็จะมีการไหว้ครูก่อนเสมอ

การไหว้ครู หรือ การบูชาครู จึงเป็นประเพณีสำคัญที่มีมาแต่โบราณ ถือว่า เป็นการแสดงความเคารพและระลึกถึงพระคุณของครู อาจารย์ผู้ที่ประสิทธิ์วิชาความรู้ให้ ทำให้เราสามารถนำไปประกอบวิชาชีพได้ และสร้างความเจริญรุ่งเรืองให้แก่ตนเองในอนาคต

ไหว้ครู มีหลายอย่าง ซึ่งในการไหว้ครูของแต่ละอย่างก็จะมีรายละเอียดแตกต่างกันออกไปแต่ไม่ว่าจะไหว้ครูหรือบูชาครูแขนงใด ต่างก็มีจุดมุ่งหมายอันเดียวกัน คือ การแสดงความเคารพต่อบูรพาจารย์ นั่นเอง

แม่บัวผัน จันทร์ศรี เคยเล่าถึงการไหว้ครูก่อนที่จะแสดงเพลงพื้นบ้านว่า วงเพลงของแม่ ไหว้ครุพานเดียวกันระหว่างพ่อพำลงกับแม่เพลง ไม่มีการแยกพาน ในพานก็จะมี ดอกไม้ ธูป เทียน หมาก พลู ยาสูบ (บุหรี่) เหล้าขาว 1 ขวด เงินผู้หญิง 1 บาท ผู้ชาย 1 บาท ใส่ลงไปในพานไหว้ครู เมื่อถึงเวลาที่จะแสดง ผู้แสดงทุกคนพร้อมแล้วก็จะออกมานั่ง มือทั้งสองยกพานกำนลขึ้นเหนือศีรษะ แล้วร้องเพลงพื้นบ้านบทไหว้ครู โดยฝ่ายชายร้องก่อน จบแล้วฝ่ายหญิงจึงจะว่าบทไหว้ครูบ้าง แม่บอกว่าในยุคต่อ ๆ มา เงินกำนลไหว้ครู เป็น 6 บาท และมาในตอนนี้ (พ.ศ. 2539) ต้องใส่เงินกำนล 12 บาท (ค่าครูขึ้น เป็น 12 บาท)

สำหรับวงเพลงอีแซวของผม ผมฝึกหัดให้นักเรียนเขามีความเข้าใจในสิ่งที่คนรุ่นครูเพลงเก่า ๆ เขาได้ปฏิบัติกันมา เมื่อก่อนที่จะเริ่มแสดง ประมาณ 20.30 น. ผมจะให้เด็ก ๆ นักแสดงทุกคนมาไหว้ครูพร้อมกันที่หลังม่าน (หลังโรง) โดยยกพานกำนล ซึ่งมีดอกไม้ ธูป เทียน หมาก พลู และเงิน 12 บาท (อาจมี/ไม่มีบุหรี่และเหล้าก็ได้) เด็ก ๆ จะกล่าวคำบูชาครู “นะโมนมัสการ วันทิสวา สมาธิยามิ ครูอุปัชฌาย์ อาจาริยานัง.........” แล้วให้ทุกคนนึกถึงครูบาอาจารย์ ที่ได้ประสิทธิ์วิชาการแสดงให้ ขอพรในสิ่งที่อยากให้มี และเดินออกไปนั่งหน้าฉากอย่างมีระเบียบ ผู้ชายว่าเพลงก่อน โดยนั่งร้อง เกริ่นเพลงอีแซว แล้วร้องบทไหว้ครู เมื่อถึงตอนลงเพลง ฝ่ายหญิงก็จะว่าต่อกันไปเลยจนจบบทไหว้ครู

ตัวอย่างบทเพลงอีแซว (ร้องไหว้ครู) ประกอบด้วยบทร้อง 3 ตอน คือ ไหว้พระ ไหว้บิดา มารดา และไหว้ครู

เอ่อ เอ้อ เอ๊อ.. เอ่อ เอิง เง้อ..... เอ่อ เอิ้ง เงย.....

ก่อนจะเล่นให้ดู ต้องไหว้ครูเสียก่อน กราบขอพร เอาไว้คุ้มภัย สิบนิ้วประนม กราบก้มวันทา ก่อนที่ลูกจะว่า เอ๋ยแล้วเพลงไป จะไหว้พระพุทธที่ล้ำ ไหว้พระธรรมที่เลิศ จะไหว้พระสงฆ์องค์ประเสริฐ อรหันต์ขวาซ้าย ขอให้เป็นฉัตรแก้ว แล้วกางกัน (เออ เอ๊ย) แล้วกางกั้น ขออย่าให้มีอัน อันตราย (เอ่อ เอ้อ เอ๊ย) อันตราย เอ๊ย..จะไหว้คุณบิดร เชียวหนอมารดา ที่ท่านได้เลี้ยงลูกมา จนโตใหญ่

ขอให้มาปกเกศ แล้วป้องกัน

อย่าให้ลูกมีอัน อันตราย

ลูกขอไหว้คุณครู ผู้สั่งสอน

ขอให้มาต่อกลอน ของลูกไว้

ขอมานั่งอยู่ในคอ คอยต่อปัญญา (เออ เอ๊ย) ต่อปัญญา

เมื่อลูกจะว่า แล้วเพลงไป (เอ่อ เอ้อ เอ๊ย) แล้วเพลงไป

เอ๊ย..ลูกจะไหว้ครูพัก ที่ลักจำ

บทกลอนที่แนะนำ ส่งเสริมให้

ร้องอะไรก็อย่าให้ผิด คิดแคล่วคล่อง

ขอให้หัวสมอง ลูกว่องไว

แล้วร้องว่าไชโอ เอ๋ยไชยยะ

ขอให้ลูกชนะ ทุกคนไป

ให้ว่ากลอนเฉาะๆ เสนาะสำเนียง

ขอให้กลอนกลมเกลี้ยง เปล่งเสียงถูกใจ

ลูกก็เลยจบส่ง ลงวางพาน (เออ เอ๊ย) แล้ววางพาน

ลูกจะขอกราบกราน เป็นมงคลชัย (เอ่อ เอ้อ เอ๊ย) มงคลชัย

การแสดงจะต่อเนื่องกันไปจนจบ หรือหมดเวลา ในคืนที่มีการเล่นเพลงปะ (ปะทะคารมกัน) เมื่อถึงตอนจบการแสดง เด็กๆ เขาจะมาขอสมาครู และนักเพลงรุ่นพี่ เป็นการรักษาวัฒนธรรมการเคารพผู้ใหญ่ ผู้สูงอายุกว่าด้วยการนั่งลงไหว้ และกล่าวคำขอสมาอภัย ยกโทษให้ซึ่งกันและกัน ที่อาจจะได้ล่วงเกินกันไปในการแสดง กำลังใจเป็นสิ่งสำคัญ ไม่ว่าใคร ๆ ก็อยากได้แรงเสริม เข้ามาผลักดันให้มีพลังทั้งภายนอกและภายใน ในการที่จะดำเนินงานให้ประสบความสำเร็จตามที่ได้ตั้งใจไว้