ความหมายของคำว่า คุณธรรม ตามนัยวิชาการผู้เขียนได้เล่าไว้แล้วที่ จริยศาสตร์คุณธรรมกับการกระทำเหนือหน้าที่ ๒. ซึ่งผู้สนใจอาจเข้าไปดูได้... ในบันทึกนี้จะเล่าใหม่ทำนองวิชาเกิน...

บางสิ่งบางอย่างที่มีอยู่ภายในใจ ซึ่งเป็นสาเหตุให้เราแสดงพฤติกรรมออกมา โดยพฤติกรรมที่แสดงออกมานี้ย่อมเป็นที่พึงพอใจบ้าง ไม่เป็นที่พึงพอใจบ้าง..... เฉพาะบางสิ่งที่มีอยู่ภายในใจซึ่งเป็นสาเหตุให้แสดงพฤติกรรมอันเป็นที่พึงพอใจเท่านั้น เรียกว่า คุณธรรม ...

ดังนั้น คุณธรรม ก็คือ พื้นฐานทางจิตใจที่พึงปรารถนา...

.......

บางคนมีน้ำใจชอบช่วยเหลือคน... เห็นคนแก่ทำท่างกๆ เงิ่นๆ เพื่อจะข้ามถนน ก็กุลีกุจอเข้าไปช่วยเหลือ... มีฝรั่งเข้ามาสอบถามหนทางก็ชี้แนะด้วยความเต็มใจ.... ขึ้นสะพานลอย เห็นขอทานมือเท้าพิการก็รู้สึกสลดใจ ล้วงไปในกระเป๋าควักเศษสตางค์ทำทานไปเล็กน้อย... ลงมาจากสะพานลอย เห็นพนักงานอายุมากกำลังกวาดถนนอยู่อย่างเคร่งเครียดท่ามกลางฝุ่นละอองก็แผ่ความรู้สึกไปว่า อย่าเจ็บอย่าไข้นะ ! .... ประมาณนี้

พฤติกรรมที่ใครคนนี้แสดงออกมาตามตัวอย่าง มีสาเหตุมาจากพื้นฐานทางใจบางอย่าง ซึ่งสมมติกันตามศัพท์บาลีว่า เมตตา คือ ความปรารถนาให้ผู้อื่นเป็นสุข และ กรุณา คือ ความปรารถนาให้ผู้อื่นพ้นทุกข์... ซึ่งพฤติกรรมที่แสดงออกมาของใครคนนี้ หากเป็นที่พึงปรารถนาของคนทั่วไปก็เรียกว่า คุณธรรม ... นั่นคือ เมตตาและกรุณาจัดเป็นคุณธรรมอย่างหนึ่ง

พฤติกรรมของใครคนนี้... ถ้าเกิดเฉพาะวันนี้วันเดียวเท่านั้นก็ไม่จัดเป็น อุปนิสัย ... แต่ถ้าเค้ามีปกติเป็นอย่างนี้อยู่เสมอก็จัดเป็นอุปนิสัย เพราะอุปนิสัยหมายถึงบางสิ่งที่นอนเนื่องอยู่ภายในจิตใจ... และถ้าอุปนิสัยนั้นเป็นสิ่งที่พึงปรารถนาก็จัดเป็นคุณธรรม... ดังนั้น คุณธรรม คืออุปนิสัยที่พึงปรารถนา

....

ตามที่เล่ามาเบื้องต้น จะมีศัพท์สำคัญอยู่ดังนี้ คือ

สิ่งที่มีอยู่เป็นอยู่ภายในจิตใจซึ่งเรียกกันว่า ภาวะ หรือ การเป็น ดังนั้นแนวคิดจริยศาสตร์ทำนองนี้จึงเรียกชื่ออย่างหนึ่งว่า จริยศาสตร์แห่งการเป็น (Ethics of Being)

สิ่งที่มีอยู่เป็นอยู่ภายในจิตใจที่พึงปรารถนาเหล่านี้เรียกว่า คุณธรรม ดังนั้น แนวคิดทำนองนี้จึงเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า จริยศาสตร์คุณธรรม (Virtue Ethics)

สิ่งที่มีอยู่เป็นอยู่ภายในจิตใจเหล่านี้ เป็นสาเหตุของสิ่งที่แสดงออกมาทางกายวาจาใจ ซึ่งเรียกว่า พฤติกรรม ดังนั้น แนวคิดทำนองนี้จึงเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า จริยศาสตร์แห่งพฤติกรรม (Ethics of Conduct) หรือ  จริยศาสตร์พฤติกรรม (Behavioral Ethics)

และเพราะเหตุว่าบางสิ่งบางอย่างที่อยู่ภายในใจซึ่งเป็นสาเหตุของพฤติกรรมเหล่านี้ นอนเนื่องอยู่ภายในใจของเขา และเขาก็แสดงสิ่งเหล่านั้นออกมาเป็นประจำ ซึ่งเรียกว่า อุปนิสัย ดังนั้น แนวคิดทำนองนี้จึงเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า จริยศาสตร์แห่งอุปนิสัย ( Ethics of Character)

สรุปว่า แนวคิดทำนองนี้เหมือนกัน เพียงแต่การใช้ศัพท์อาจแตกต่างกันออกไปเท่านั้น

...........

ส่วนคำว่า Ethics ซึ่งเราบัญญัติศัพท์มาใช้ว่า จริยศาสตร์ นั้น หมายถึงการศึกษาพฤติกรรมหรือการกระทำของคนว่า ควรจะเป็นอย่างไร ? ...  และจากประเด็นนี้ก็ขยายออกไปถึงการศึกษาเรื่องความดีความชั่วหรือความถูกความผิดของการกระทำ เป็นต้น

ถามว่า บางสิ่งบางอย่างที่มีอยู่ภายในใจ ซึ่งเป็นสิ่งที่พึงปรารถนาที่เรียกว่า คุณธรรม นี้ มีอะไรบ้าง ? 

ผู้เขียนจะขยายความในตอนต่อไป...