อารยธรรมของการกินแมลง
ประเด็นหนึ่งที่มีความสนใจและได้สัมผัสโดยตรงในการมาศึกษาที่อินแปงคือ เรื่องเมนูอาหาร
ผมได้รับเกียรติไปให้ร่วมวงอาหารกับคนหลากหลายกลุ่ม อาหารที่ได้กิน จึงมีทั้ง อาหารที่คนอีสานทำกินกันเอง, ทำให้แขกผู้มาเข้าร่วมอบรมชาวอีสานด้วยกันกิน, และทำให้แขกชาวกรุงได้กิน
สังเกตได้ว่า อาหารสำหรับชาวกรุงนั้นในเมนู อย่างน้อยต้องมีไข่อยู่ด้วย จำพวกไข่เจียว หรือผัดมะระกับไข่ รวมทั้งต้องมีแกงจืดด้วย ส่วนเมนูอีสานแบบทำกินกันเองไม่เกรงใจแขกนั้น มีหลักๆ อยู่สองประเภทเท่านั้นคือ ผัก กับปลา
ใครที่ชอบพูดว่าอาหารหลักของคนอีสานคือ ส้มตำกับไก่ย่างนั้น อย่างน้อยก็ไม่เป็นจริงสำหรับเขตที่ผมได้มาสังเกตแถวๆนี้ (เขตอำเภอกุดบาก จังหวัดสกลนคร) นะครับ อาหารหลักของเขาคือ ผักกับปลา ผักที่เก็บได้จากสวน, ปลาที่ไปจับมาได้จากในบ่อ, หนอง เมื่อได้อาหารหลักสองอย่างนี้แล้วก็ค่อยมาคิดต่อว่าจะมาทำกินกับข้าวเหนียวอย่างไร ผักจะลวก หรือจะต้ม หรือกินสด ปลาจะแกงหรือจะตำใส่น้ำพริกสำหรับจิ้มกับข้าวเหนียว หรือจะนึ่ง จะสังเกตได้ว่าอาหารที่พวกเขาทำแทบจะไม่มีการทอดหรือผัดซึ่งเป็นการปรุงที่ต้องใช้น้ำมันเลย
มองในแง่สุขภาพแล้วมันเป็นอาหารที่ดีต่อร่างกายมากๆครับ ได้ผักกับปลา ปรุงแบบไม่ใช้น้ำมัน เวลากินก็ปั้นข้าวเหนียวจิ้มกับน้ำพริก แล้วกินผักตาม
เบื่อกินปลาแล้วก็ยังมีแหล่งโปรตีนที่มีอยู่มากหลายตามธรรมชาติสำหรับจะป่นหรือคั่วกิน นั้นคือแมลงครับ
ที่นิยมกินแมลงไม่ใช่เป็นเพราะอดอยาก หรือไม่มีสตางค์มาซื้อไก่ หมู หรือเนื้อวัวกันนะครับ เพราะทั้งไก่ ทั้งหมู และวัว ชาวบ้านก็เลี้ยงเป็นสิบเป็นร้อยตัวอยู่ในพื้นที่เกษตรของพวกเขานั้นเอง แต่เหตุที่เนื้อสัตว์ทั้งสามประเภทนี้ไม่ได้อยู่ในเมนูอาหารทุกมื้อของพวกเขาก็เพราะว่าวิธีคิดของเขาต่างจากคนในเมืองมากกว่าครับ
มีเรื่องขำๆ ที่ชาวบ้านเล่าให้ฟังว่า นักศึกษาจากในเมืองมาออกค่ายที่หมู่บ้าน ชาวบ้านก็ทำอาหารอย่างดีมาต้อนรับ คือแกงไก่ใส่ไข่มดแดง และเพื่อจะให้รสชาตเปรี้ยวกลมกล่อมมากขึ้นจึงต้องใส่มดแดงลงไปในแกงด้วย นักศึกษาเมื่อมาเห็นเข้าก็ร้องยี้เพราะเข้าใจว่าชาวบ้านทำอาหารไม่สะอาด ครัวคงจะสกปรกมากถึงมีมดแดงตกลงไปในแกงเต็มไปหมด (ฮา)
วัฒนธรรมในการกินนั้นผมมองว่ามันมีวิธีคิดในเรื่องการดำรงชีวิตเจืออยู่ด้วย การฆ่าไก่เพื่อกินกันสักตัวนั้น เป็นสัญลักษณ์ของการต้อนรับหรือการอำลา นอกจากนี้ยังเป็นอาหารสำหรับการบูชาผี (ทำนองเดียวกับไก่ตรุษจีน) การฆ่าไก่เพื่อกินเล่นนั้นก็มีบ้างแต่ก็ไม่บ่อยจนอยู่ในอาหารทุกมื้อครับ
การกินหมูกับวัวนั้น หากได้มีโอกาสเข้าไปตลาดนานๆครั้ง ก็อาจจะซื้อกินบ้าง แต่วาระของการกินหมูกับวัวจริงๆ จังๆ ถึงขั้นที่จะฆ่ากินนั้นมักจะเป็นงานบุญประเพณีที่ใหญ่มาก เพราะล้มหมูตัวหนึ่งก็เพื่อจะเลี้ยงแขกในจำนวนเป็นหลายสิบคน ส่วนการล้มวัวนั้นหมายถึงการเลี้ยงแขกในงานบุญจำนวนใกล้ร้อย
ผมในฐานะผู้โปรดปรานเนื้อวัว และกินหมู ไก่ ปลา คละเคล้ากันไปทุกมื้อนั้น เมื่อได้มาเรียนรู้วิธีคิดแบบนี้แล้วก็พบว่า ชาวบ้านที่ผมไปอยู่ด้วย คนที่กินปลา กินแมลง เขาไม่ได้เป็นพวกอดอยากหรือป่าเถื่อน มองในแง่กายภาพแมลงตามธรรมชาติเป็นแหล่งโปรตีนชั้นดี สะอาดและหลากหลายเปลี่ยนไปตามฤดูกาล กินแมลงก็จะได้โปรตีนโดยไม่ต้องได้รับฮอร์โมน หรือยาปฏิชีวนะที่ปนเปื้อนมากับเนื้อหมู ไก่ และวัว ยิ่งมองในแง่จิตใจ ผมว่าพวกเขามองไก่ หมู วัวเป็นสิ่งมีชีวิตเป็นตัวๆ ไม่ได้มองเห็นเป็นชิ้นเนื้อที่แปรรูปให้น่ากินแล้ว แบบที่เราเห็นอยู่ในจาน การพรากชีวิตสัตว์ใหญ่ที่มีชีวิตอยู่ในความดูแลของพวกเขา จึงต้องทำด้วยความมีเหตุผลและคุ้มค่า ไม่ใช่เพียงเพื่อกินเล่นเท่านั้น
ในแง่นี้ผมจึงมองว่าในการกินแมลงก็สะท้อนอารยธรรมของผู้กินครับ การกินแมลง, กินตามฤดูกาล, กินอาหารตามธรรมชาติ สะท้อนถึงวิธีคิดที่ลดการเบียดเบียน และการอยู่แบบสอดคล้องกับธรรมชาติ ขณะเดียวกันผมก็มองว่าวิธีคิดแบบบริโภคนิยมที่ ระบบอุตสาหกรรมอาหารจะต้องเตรียมของจนล้นเกินและเหลือทิ้ง เพื่อจะเอาใจผู้บริโภคให้มี หมู ไก่ เนื้อกินตลอดเวลาที่อยากกิน อย่างที่ใช้ชีวิตอยู่ในเมืองแบบนี้ ช่างป่าเถื่อนและไม่เคารพต่อสิ่งมีชีวิตเอาเสียเลย
เขียนมานานชักหิว ขอตัวไปกิน KFC ก่อนนะครับ
ความเห็น (2)
- การจะฆ่าไก่สักตัวนั้นในหมู่บ้านผมเมื่อสักยี่สิบปีมานั้นเห็นว่าเป็นมื้อใหญ่มื้อสำคัญอยู่พอสมควร
- ดังนั้นไก่ย่างไม่ได้เป็นอาหารหลักของอีสานอย่างที่อาจารย์ว่ามา
- ส่วนแมลงนั้นมันแซบ ขนาดว่ากินได้ไม่เบื่อเพราะใกล้จะเบื่อแมลงชนิดนี้ ฤดูกาลที่มันมีก็ลาจากไปต้องรอรอบปีต่อไป
- ส่วนฤดูกาลใหม่ก็มีแมลงอื่น ๆให้กินต่อเนื่อไปไม่รู้จบ
- หากจะบอกว่าอดยาก ก็เป็นปัจจัยหนึ่งในมุมมองคนอื่น แต่ในความหมายของเราไม่อดไม่ยากเพราะมีเต็มท้องนา เต็มป่า
