เยลซิน วิถีโลกใหม่ และหมายเหตุสังคมท้องถิ่นไทย
มรณกรรมของประธานาธิบดีบอริส เยลซิน ของรัสเซีย เป็นวาระ 3 ทศวรรษของการสิ้นสุดสงครามเย็นของโลกและการก้าวสู่ยุคก่อเกิดระเบียบโลกใหม่ เป็นโลกแห่งความหลากหลายซับซ้อน พลังอำนาจทั้งของโลกและท้องถิ่น ก็เปลี่ยนไปจากอดีต
เยลซิน เป็นประธานาธิบดีคนแรกของรัสเซียในบริบทใหม่ภายหลังการสลายระบอบสหพันธรัฐของสหภาพโซเวียต เป็นประธานาธิบดีที่ได้มาจากการเลือกตั้งคนแรก ซึ่งจัดว่าเป็นกิจการภายในของประเทศหนึ่ง ทว่ามีนัยต่อการเปลี่ยนแปลงโลกไปมากมาย และจะลืมไม่ได้เลยถึงสิ่งสำคัญที่สุดของโลกที่ก่อเกิดก่อนหน้านั้น นั่นคือ บทบาทของ กระบวนการเปเรสตอยก้า ของ นายมิคาอิล กอร์บาซอฟ ผมไม่แม่นเรื่องนี้หรอก และไม่ได้ศึกษาจริงจัง แต่จำได้ว่าสนใจเรื่องนี้ เพราะร่วมสมัยกับความเคลื่อนไหวหลายอย่างในสังคมไทย
ช่วงทศวรรษ 2525 ประเทศไทยกำลังอยู่ในช่วงเฉลิมฉลอง 200 ปีของยุครัตนโกสินทร์ สหภาพโซเวียต นำโดยมิคาอิล กอบาร์ชอฟ ก็ทำในสิ่งที่เปลี่ยนแปลงรัสเซียและเปลี่ยนแปลงโลกที่สำคัญสองอย่างคือ การสลายความเป็นอาณาจักรแบบสหภาพของโซเวียต หรือการร้อยเป็นพวงของหลายรัฐ หลายประเทศ หลายแว่นแคว้น และการนำเสนอแนวนโยบายรัสเซียใหม่ ลดความเป็นประเทศสังคมนิยมแบบอุดมคติสู่การผสมผสาน อีกทั้งเปลี่ยนวิถีจากการแข่งขัน และเผชิญหน้ากันของความสัมพันธ์ระหว่างประเทศกับอเมริกา สู่การพัฒนาความร่วมมือและใช้วิถีเจรจากันมากขึ้น ไม่เคยมีผู้นำของโลกคนใดและประเทศใดทำแบบกอร์บาร์ชอฟได้
ต่อมา เงื่อนไขใหม่ของกลุ่มประเทศที่เคยเป็นอาณานิคม ก็ส่งผลให้เกิดการรวมตัวกันของเยอรมันตะวันออกและตก เป็นเหตุการณ์ที่ทั่วโลกต่างร่วมปีติยินดี แล้วก็ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงไปทั้งยุโรป ทั้งการรวมประเทศ การก่อเกิดระบบใหม่ทางการเงิน ศูนย์กลางตลาดการค้า ภาษา การศึกษา การเดินทาง ติดต่อสื่อสาร แม้แต่บทบาทของอเมริกาต่อโลก ญี่ปุ่น จีน และกลุ่มประเทศต่างๆ ก็จัดระเบียบใหม่ในหลายกรอบ
โลกได้เปลี่ยนไปแล้วจากที่ก่อนหน้านั้น ตกอยู่ในภาวะสงครามเย็นและการเผชิญหน้าจนน่าเกรงว่าจะเปิดเงื่อนไขไปสู่สงครามโลกยุคใหม่ จิตใจผู้นำและสปิริตของสังคมที่นำการเปลี่ยนแปลงโลกอย่างนี้ ปราศจากการรบรา และควรได้รับการน้อมรำลึกถึงเป็นที่สุดอยู่เสมอว่า โลกมีบทเรียนมาแล้วในการเปลี่ยนแปลงและหาทางออกที่ดีกว่า โดยไม่ใช้สงคราม อาวุธ และความรุนแรง แต่ใช้ปัญญา ปรีชาญาณของผู้นำ การลดอัตตา และการลดทิฏฐิมานะของสังคมโลก
สังคมไทยมีสิ่งเป็นหมายเหตุทางสังคม ให้รำลึกถึงความร่วมสมัยกับเหตุการณ์สำคัญของโลกมากมาย เนื่องจากเป็นช่วงต่อเนื่องกับวาระการเฉลิมฉลองกรุงเทพ 200 ปี หรืองาน Bangkok Bicentanial ผมจำได้บ้างในด้านที่ตนเองชอบ เป็นต้นว่า การเปลี่ยนสนามตะกร้อกับลานเล่นบาสเกตบอล หน้าศาลาว่าการกรุงเทพมหานคร ซึ่งผมชอบไปนั่งเล่นตอนเย็นๆ หลังเลิกเรียน เป็นลานสาธารณะติดตั้งประติมากรรมโลหะรมดำรูปเทพในรัตนพิมาน สัญลักษณ์ของกรุงเทพฯ
การมอบสะพานน็อคดาวน์ คือสะพานไทย-เบลเยี่ยม เป็นเครื่องแสดงสันถวะไมตรีต่อราชอาณาจักรไทยและร่วมเฉลิมฉลองกับสังคมไทยของประเทศเบลเยี่ยม ซึ่งเป็นของขวัญระหว่างประเทศที่เท่มาก เพราะโชว์ความก้าวหน้าของวิทยาการและเทคโนโลยีในการจัดการจราจรไปในตัว เป็นสะพานที่ทำมาจากที่อื่นแล้วก็ใช้เวลาติดตั้งเสร็จสมบูรณ์ได้ภายในไม่กี่เดือน การเปลี่ยนสีของตึกและอาคารทั้งหมดของสองฟากถนนราชดำเนิน จากสีเปลือกมังคุดมาเป็นสีครีมดังที่เห็นในปัจจุบัน
นอกจากนี้ ก็มีการบูรณะปฏิสังขรณ์วัดพระแก้วและพระบรมมหาราชวัง โดยเฉพาะการเขียนภาพจิตรกรรมฝาผนังรอบระเบียงคดและศาลาราย ซึ่งเหล่าศิลปิน ช่างเขียนไทย ครูอาจารย์และเหล่านักเรียนศิลปะ ทั้งศิลปากร เพาะช่าง และช่างศิลป์ ระดมพลังและทุ่มเททั้งชีวิตอย่างไม่เคยมีมาก่อนในการจารึกจิตวิญญาณของสังคมไว้ในงานศิลปะและการช่างอันวิจิตรตระการตา และอีกมากมาย
ที่ในท้องถิ่น คืออำเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม ที่เป็นแหล่งที่ตั้งของมหาวิทยาลัยมหิดลที่ผมทำงานอยู่ ก็มีหลายอย่างที่เป็นร่องรอยความเปลี่ยนแปลงของสังคมร่วมสมัย เป็นต้นว่า การก่อสร้างพุทธมณฑลสถานได้เริ่มเสร็จสิ้นในภาพรวม หลังจากเริ่มต้นมานับแต่ทศวรรษ 2500 การตัดถนนสายใต้ใหม่ เปลี่ยนจากถนนสายใต้ที่ออกจากกรุงเทพฯมุ่งสู่ภาคใต้ไปทางวังมะนาว มาเป็นถนนบรมราชชนนี ผ่านไปสู่นครปฐม ราชบุรี และไปเชื่อมต่อเส้นทางเดิมที่วังมะนาว จังหวัดเพชรบุรี ซึ่งทำให้โลกในท้องถิ่นภาคใต้ของประเทศไทยเปลี่ยนไปอย่างรวดเร็วเช่นกัน
การเปลี่ยนยุทธศาสตร์การพัฒนาประเทศ เคลื่อนมาเป็นลำดับจากยุคการสร้างความมั่นคงทางดินแดน การทุ่มลงทุนภาคการผลิตเชิงอุตสาหกรรมแบบเข้มข้นรวมศูนย์ มาสู่ยุทธศาสตร์ที่กระจายออก คือมุ่งเน้นการสร้างงานในชนบท การกระจายโอกาสการพัฒนา และการเปิดประตูสู่ภูมิภาคอินโดจีนอย่างจริงจัง ก็เริ่มในช่วงเวลาดังกล่าวนี้ เป็นการสร้างความมั่นคงทางสังคมผ่านการพัฒนาสังคม เศรษฐกิจ และคุณภาพชีวิตของประชาชน ซึ่งถ้าหากเป็นในอดีต ก็จัดว่าถึงเวลาแห่งการสร้างบ้านแปงเมืองนั่นเอง การสลายขั้วอำนาจและลดการเผชิญหน้ากันระหว่างมหาอำนาจของโลก จึงเป็นผลดีทั้งต่อความสันติสุขของโลกและโอกาสการพัฒนาของท้องถิ่น
ในจังหวัดนครปฐมนั้น ทำให้ศูนย์กลางของเมืองที่สำคัญต่างๆหลายเมือง กลายเป็นอยู่นอกเส้นทางสัญจรแบบใหม่ เช่น เมืองนครชัยศรีเดิม ซึ่งก่อนหน้านั้น จัดว่าเป็นศูนย์กลางของมณฑลนครชัยศรีมาแต่ยุครัชกาลที่ห้า มีเมืองบริวารไปถึงราชบุรี และสุพรรณบุรี แต่ต่อมาก็กลายเป็นเมืองนอกศูนย์กลางของสังคมท้องถิ่นไปแล้ว อิทธิพลของสังคมโลก กับวิถีสังคมและชีวิตประจำวันในท้องถิ่น มีความเชื่อมโยงกันอย่างใกล้ชิด ส่งสัญญาณชัดว่าโลกได้ผันเข้าสู่บริบทใหม่ของความเปลี่ยนแปลง
ในท้องถิ่นเล็กลงมาอีก คือในอำเภอพุทธมณฑล ข้างมหาวิทยาลัยมหิดล ก็มีโรงเรียนมัธยมแห่งหนึ่ง ชื่อว่า โรงเรียนรัตนโกสินทร์สมโภชน์บวรนิเวศน์ ซึ่งถ้าอ่านชื่อโดยไม่คิดและรำลึกถึงความเคลื่อนไหวของสังคม ก็จะไม่เห็นร่องรอยอะไร แต่ถ้าเห็นและคิด ก็จะรู้ไปด้วยว่า เป็นโรงเรียนที่อุปถัมภ์และสร้างขึ้นมาโดยมูลนิธิวัดบวรนิเวศน์ สิ่งแสดงความอนุโมทนาจากประมุขฝ่ายจิตใจ ต่อสังคมไทยและองค์พระมหากษัตริย์ พร้อมกับร่วมสมโภชน์เฉลิมฉลอง 200 ปีแห่งกรุงรัตนโกสินทร์
ที่ทำงานของผม ก็เริ่มก่อตั้งและดำเนินการเมื่อช่วงทศวรรษ 2525 เช่นกัน โดยการสนับสนุนทุนความร่วมมือระหว่างประเทศ จากรัฐบาลญี่ปุ่นผ่านองค์การ JICA ทำงานสาธารณสุขมูลฐาน และถ้าย้อนกลับไปดูความเคลื่อนไหวของญี่ปุ่นต่อความร่วมมือระหว่างประเทศในช่วงนั้น ก็จะเห็นสองอย่างที่สอดคล้องกับความเปลี่ยนแปลงไปแล้วของโลก คือ ทุนช่วยเหลือต่างประเทศของญี่ปุ่น เริ่มมีบทบาทมากในหมู่ประเทศต่างๆทั่วโลก เริ่มแซงอเมริกาและมากกว่ากองทุนอีกหลายกองทุนที่เคยมีบทบาทมาก่อนหน้านั้น
เครื่องมือและวิธีการเพื่อพัฒนาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศในระเบียบโลกใหม่ เปลี่ยนแปลงสู่เรื่องความร่วมมือกันพัฒนาที่เอื้อประโยชน์กันและกันทางเศรษฐกิจ ความมั่นคงทางสังคมและสิ่งแวดล้อม สุขภาพ การศึกษา ศิลปะและวัฒนธรรม มากขึ้น ความสัมพันธ์เชิงอำนาจ เปลี่ยนผ่านจากพลังอำนาจทางกำลังทหารและเครื่องมือความสัมพันธ์ระหว่างรัฐต่อรัฐ สู่การคลี่คลายด้วยตนเองของกระบวนการทางสังคมและวัฒนธรรม มุ่งความสมดุลทั้งการแข่งขันและความร่วมมือกัน ซับซ้อนและหลากหลาย หลายระดับ
ที่ทำงานของผม เป็นหนึ่งในโครงการร่วมมือระหว่างประเทศของญี่ปุ่นกับกลุ่มประเทศอาเซียน ซึ่งก่อนหน้านั้น ญี่ปุ่นมีบทบาทในภูมิภาคนี้น้อยมาก โครงการที่หน่วยงานผมทำในนามความร่วมมือของประเทศไทยกับญี่ปุ่น จึงได้ร่วมเป็นสักขีพยานอย่างหนึ่งของความร่วมมือแรกๆ ที่ก่อเกิดภายใต้ระเบียบโลกใหม่ระหว่างสังคมไทย อาเซียน และราชอาณาจักรญี่ปุ่น
ด้านหนึ่ง จึงสะท้อนให้เห็นได้อย่างชัดเจนมากยิ่งขึ้นว่า โลกกำลังเปลี่ยนแปลงไปอย่างมากมาย และอีกด้านหนึ่ง ก็ทำให้ได้ตระหนักว่า กลุ่มประเทศในภูมิภาคอาเซียนและความสัมพันธ์ระหว่างประเทศในกลุ่มเอเชียตะวันออก กำลังผงาดขึ้นในเวทีโลก ในช่วงนั้น ถึงกับทำให้ทั่วโลกจับตาดูกลุ่มประเทศนิกส์ (NICs : New Industrial Countries) อีกทั้งเราเองก็เคลิ้มๆ ถึงการจะเป็นเสือตัวที่หกของเอเชีย
ตอนที่สร้างสำนักงานที่ทำงานผมนั้น กลุ่มประเทศอาเซียนมีสมาชิกเพียง 5 ประเทศ แต่ท่านอธิการบดีของมหาวิทยาลัยมหิดลในสมัยนั้น อันได้แก่ ศาสตราจารย์นายแพทย์ ดร.ณัฐ ภมรประวัติ (ถึงแก่กรรมแล้ว) ท่านกลับให้สถาบันทำเสาธงหน้าตึกอำนวยการ 10 เสา เผื่อไว้รอการเพิ่มขึ้นของประเทศสมาชิกอาเซียนอีก 5 ประเทศ ซึ่งต่อมาก็เป็นเช่นนั้นจริง บ่งบอกถึงวิสัยทัศน์ และความเฉียบแหลม ที่สะท้อนอยู่ในเรื่องเล็กๆน้อยๆ ตลอดจนเห็นพลวัตรของโลกในเงื่อนไขใหม่นี้อย่างทะลุปรุโปร่งของท่านศาสตราจารย์ณัฐอย่างยิ่ง
เมื่อเราปรับวิธีมองโลก นั่งใคร่ครวญให้เห็นความเป็นหนึ่งเดียวกันของสรรพสิ่ง มรณกรรมของท่านประธานาธิบดีบอริส เยลซิน ของรัสเซีย พัฒนาการของสังคมโลก ความเปลี่ยนแปลงของสังคมไทย และวิถีสังคมในท้องถิ่น จึงร่วมอยู่ในกระแสธารเดียวกัน
ในอดีตเราอาจติดอยู่กับการตั้งคำถามแบบมีทางเลือกแต่เพียงว่าจะยึดถือแนวทางใดดีจึงจะดีที่สุด ระหว่างการอนุรักษ์วิถีท้องถิ่นและต่อต้านโลกาภิวัตน์ หรือจะก้าวกระโดดสู่กระแสโลกาภิวัตน์และเปลี่ยนแปลงท้องถิ่นให้ทันสมัย ทว่า ปัจจุบัน ได้มุ่งสู่การเลือกสรรและผสมผสานอย่างมีเหตุผลทั้งวิถีท้องถิ่นและโลกาภิวัตน์ ซึ่งความเป็นจริงส่วนหนึ่ง ก็เป็นผลสืบเนื่องมาจากการนำความเปลี่ยนแปลง ที่ก่อให้เกิดเงื่อนไขอย่างใหม่ที่ดีกว่าเดิม ซึ่งเยลชินเป็นผู้มีบทบาทสำคัญคนหนึ่ง
จึงขอน้อมคารวะท่านเยลซิน มนุษย์ผู้หนึ่งในยุคสมัยของเรา แม้จะต่างชาติ ต่างเผ่าพันธ์กัน ที่มิเพียงมีความดีงามในชีวิตของตนเองเท่านั้น แต่เกิดมาเพื่อสร้างโลกให้งาม ขอท่านจงเข้าถึงซึ่งนิพพาน หมดสิ้นในเหตุปัจจัยแห่งทุกข์ สมดังที่ท่านได้ร่วมเปลี่ยนเงื่อนปมแห่งคนทุกข์และสร้างเงื่อนไขแห่งความสงบเย็นของทั้งโลก อย่างสง่างาม.
ความเห็น (2)
ปี ๒๕๕๑ ประเทศจีนเป็นเจ้าภาพจัดการแข่งขันกีฬาโอลิมปิค ทั่วโลกตะลึงงันในความพร้อมจะเป็นผู้นำในหลายพรมแดนของจีนและวิถีทุนนิยมใหม่ของจีน ซึ่งเป็นทั้งตลาดการบริโภคทั่ใหญ่ที่สุดแห่งหนึ่งของโลก มีความสามารถในการแข่งขันที่มากที่สุด และขยายการเติบโตที่รวดเร็วและรุนแรงที่สุด
ปลายปี ๒๕๕๑ อเมริกาเกิดวิกฤติเศรษฐกิจอย่างแรงจากกลไกการตลาดอสังหาริมทรัพย์ และขยายเป็นวิกฤติเศรษฐกิจโลกในลำดับต่อมา
เกิดปรากฏการณ์ใหม่ของอเมริกา โดยได้บารัค โอบามา เป็นประธานาธิบดีคนใหม่ เป็นลูกครึ่งอเมริกันกับแอฟริกัน จึงเป็นผู้นำผิวสีคนแรกในประวัติศาสตร์ของอเมริกา เติบโตด้วยครอบครัวอเมริกันอินโดนีเชีย ศึกษาและหล่อหลอมตนเองขึ้นจากสังคมอเมริกัน
ปี ๒๕๕๒ กลุ่มประเทศภูมิภาคอาเซียน จัดประชุมสุดยอดผู้นำ ประเทศไทยเป็นเจ้าภาพ และมีประชุมหารือคู่ขนานรัฐมนตรีอาเซียนอีกหลายกรอบ
การประชุมสุดยอดผู้นำอาเซียน AEAN Summit ยุติและเลื่อนออกไป เนื่องจากเกิดการประท้วงขัดขวางและเคลื่อนไหวทางการเมืองโดย นปช:แนวร่วมประชาชนเพื่อประธาธิปไตย ฝ่ายสนับสนุน พ.ต.ท.ทักษิณ ชิณวัตร ซึ่งเคลื่อนไหวมาจากนอกประเทศโดยการโฟนอินคุยกับผู้ชุมนุมสนับสนุน แพร่กระจายโดยเครือข่ายเคเบิ้ลทีวีและการถ่ายทอดสัญญาณดาวเทียม ไปทั่วประเทศ