ชีวิตที่พอเพียง 4893. World Development Report 2024 : Middle Income Trap

 

รายงานของธนาคารโลก World Development Report 2024 : Middle Income Trap น่าสนใจมากสำหรับประเทศไทย   

ผมได้เรียนรู้ว่า ขณะนี้มี ๑๐๘ ประเทศ  พลเมือง ๖ พันล้าน  ที่มีรายได้ปานกลาง คือรายได้ต่อหัวประชากรระหว่าง ๑,๑๓๖ - ๑๓,๘๔๕ เหรียญสหรัฐต่อปี    โดยที่ขณะนี้ของประเทศไทยประมาณ ๗ พัน    เห็นชัดเจนว่า ประเทศเราติดกับดักรายได้ปานกลาง   

ตั้งแต่ปี 1990 ถึงปัจจุบัน มี ๓๔ ประเทศรายได้ปานกลางที่พัฒนาขึ้นเป็นประเทศรายได้สูง    รวมพลเมือง ๒๕๐ ล้านคน   

จะหลุดกับดักได้ ต้องมีการเปลี่ยนผ่าน ๒ ต่อ   ไม่ใช่ต่อเดียว   

ประเทศรายได้ปานกลาง มีระบบเศรษฐกิจที่มี 1i  - investment    ต้องเพิ่ม i ที่สอง   แล้วต่อมาตามด้วย i ที่สาม   เป็นประเทศ 3i  จึงจะปีนสู่รายได้สูงสำเร็จ   คือ infusion และ innovation   โดยเขานิยามว่า infusion หมายถึงการลอกเลียนหรือรับเอาเทคโนโลยีภายนอกมาใช้พัฒนาผลิตภัณฑ์ของตน    และ innovation หมายถึงมีความสามารถสร้างนวัตกรรมใหม่ขึ้นใช้ในประเทศ และแก่โลก    คือต้องพัฒนาประเทศสู่ innovation-led economy & society    

ผมตีความว่า ประเทศไทยเราต้องมุ่งมั่นสร้างคนที่มีความคิดริเริ่มสร้างสรรค์    และสร้างระบบต่างๆ ของประเทศให้เป็นระบบที่มีความสามารถสร้างนวัตกรรม   ซึ่งหมายความว่า เราต้องมุ่งพัฒนาประเทศเชิงระบบ ให้เกิดการสานพลังข้ามระบบสู่การสร้างนวัตกรรมในทุกภาคส่วน  ทุกระดับ 

นั่นคือ เราต้องรีบและมุ่งมั่นพลิกโฉมระบบการศึกษา    และระบบการบริหารประเทศ

ระบบบริหารประเทศต้องกระจายอำนาจ    เพื่อหนุนและกระตุ้นให้คนไทยทุกระดับ ทุกภาคส่วนมีความสร้างสรรค์    โดยต้องตระหนักว่า ระบบรวมศูนย์อย่างที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน กดทับความสร้างสรรค์ของคนไทยอยู่อย่างไม่รู้ตัว   

ระบบการศึกษาต้องได้รับการพลิกโฉม   ให้หนุนให้เด็กและเยาวชนพัฒนาตนเอง ขึ้นเป็นคนที่มีสมรรถนะแห่งศตวรรษที่ ๒๑ เน้นที่ความสร้างสรรค์  ความมีวิจารณญาณ  ภาวะผู้นำ (agency)  และมีค่านิยมเชิงคุณธรรม    เสริมสมรรถนะด้านทักษะและความรู้    WDR 2024 แนะนำว่า เรื่องการศึกษาต้องเอาจุดเน้นที่ social mobility  แทน equity   หากยึดตามนี้ กองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษาต้องกลายเป็นกองทุนเพื่อการไต่บันไดทางสังคม    

เขาแนะนำว่า ประเทศรายได้ปานกลางต้องเน้น สั่งสม (accumulate) และ จัดสรร (allocate) ผู้มีความสามารถสูง (talent)   ซึ่งผมตีความต่อว่า เราต้องพลิกโฉมการศึกษาเพื่อการนี้  เพื่อให้ระบบการศึกษาแนวใหม่ทำหน้าที่หนุนให้เด็กและเยาวชนจำนวนมากพัฒนาขึ้นเป็นผู้มีความสามารถสูง    ตามแนวทางของ การปลุกพลังซ่อนเร้นในมนุษย์    การพัฒนาพลเมืองคุณภาพสูง น่าจะเป็นกลยุทธสำคัญที่สุดของประเทศไทย     

ความยากของประเทศไทยน่าจะอยู่ที่ความต่อเนื่อง    สภาพที่การเมืองและราชการของเราไม่ต่อเนื่อง    น่าจะเป็นความท้าทายสำคัญที่สุด ต่อการบรรลุเป้าหมายนี้   

รองลงมาน่าจะได้แก่คอร์รัปชั่น หรือพฤติกรรมเพื่อผลประโยชน์ส่วนตนหรือส่วนกลุ่ม เหนือผลประโยชน์ของประเทศหรือส่วนรวม   

กลยุทธสำคัญในการพลิกโฉมสังคม หรือระบบต่างๆ คือการใช้วิกฤติเป็นโอกาส    ดังที่เราเห็นตอนโควิด ๑๙ ระบาด    และเขาเอ่ยเรื่องนโยบายพลังงาน ที่ต้องหันไปหนุนการใช้พลังงานอย่างมีประสิทธิภาพ พร้อมกันกับการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก    

ผมชอบที่รายงานแนะว่า ต้องละจากมาตรการที่ผิวเผิน หรือลอยๆ ไปสู่มาตรการที่วัดผลได้อย่างชัดเจน  เช่น

     เปลี่ยนจาก ขนาดของธุรกิจ (firm size)  สู่ มูลค่าเพิ่ม (value added) 

     เปลี่ยนจาก ขจัดความไม่เท่าเทียมของรายได้ (income inequity)   สู่ การไต่บันไดทางสังคม (social mobility)

     เปลี่ยนจาก แหล่งพลังงาน (energy sauce) สู่  การปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจก (emission intensity) 

 

และชอบที่เขาแนะนำว่า รัฐ ต้องนำข้อมูลที่อ่อนไหวออกสู่การวิพากษ์วิจารณ์สาธารณะ   และต้องหาทางทำลายระบบเก่าที่ล้าสมัย แม้จะเป็นการกระทำที่ก่อความไม่พอใจของคนบางกลุ่ม    โดยต้องมีข้อมูลยืนยันว่าการเปลี่ยนแปลงระดับ “ทำลายเพื่อสร้างใหม่” มีค่าอย่างไรต่อสังคม 

ฉากทัศน์ข้างหน้า ที่มีสภาพการเมืองระหว่างประเทศแบบ geopolitics   สภาพประชากรสูงอายุ  และการต้องเอาใจใส่การเปลี่ยนสภาพภูมิอากาศ ทำให้การหลุดจากกับดักรายได้ปานกลางมีความยากยิ่งขึ้น    ประเทศรายได้ปานกลางต้องปีนบันไดที่ชันขึ้น และสูงขึ้น   เพื่อเข้าสู่ประเทศรายได้สูงสังคมดี     

ผมมีความเชื่อว่าคนไทยเรามีความสามารถฟันฝ่าสู่ความสำเร็จนี้ได้ หากเราสามัคคีกันทำเพื่อส่วนรวม เพื่อบรรลุเป้าหมายนี้   และร่วมกันดำเนินการอย่างมุ่งมั่น โดยมีพลังของการเรียนรู้จากประสบการณ์เป็นพลังหนุน   

วิจารณ์ พานิช

๕ ธ.ค. ๖๗