เรื่องพระอานนทเถระ

เรื่องพระอานนทเถระ

พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๗ [ฉบับมหาจุฬาฯ]

ขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ-ธรรมบท-อุทาน-อิติวุตตกะ-สุตตนิบาต

๑๔. พุทธวรรค

หมวดว่าด้วยเรื่องพระพุทธเจ้า

พลตรี มารวย ส่งทานินทร์

๒๖ กันยายน พ.ศ. ๒๕๖๖

๗. อานันทเถรวัตถุ

เรื่องพระอานนทเถระ

             (พระผู้มีพระภาคตรัสพระคาถานี้แก่พระอานนทเถระ ดังนี้)

             [๑๙๓] บุรุษอาชาไนยหาได้ยาก เพราะว่าท่านไม่เกิดในที่ทั่วไป ท่านเป็นนักปราชญ์ ไปเกิดในตระกูลใด ตระกูลนั้นย่อมมีแต่ความสุข

------------------

คำอธิบายนำมาจากบางส่วนของอรรถกถา

ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท พุทธวรรคที่ ๑๔

               ๗. เรื่องปัญหาพระอานนทเถระ                
               

               พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ในพระเชตวัน ทรงปรารภปัญหาของพระอานนทเถระ ตรัสพระธรรมเทศนานี้.

               พระเถระรำพึงถึงที่เกิดของบุรุษอาชาไนย               

               ความพิสดารว่า วันหนึ่ง พระเถระนั่งในที่พักกลางวัน คิดว่า
               "พระศาสดาเมื่อตรัสคำว่า ‘ช้างอาชาไนยเกิดขึ้นในตระกูลช้างฉัททันต์ หรือในตระกูลช้างอุโบสถ, ม้าอาชาไนยเกิดขึ้นในตระกูลม้าสินธพ หรือในตระกูลพระยาม้าวลาหก, โคอาชาไนยเกิดขึ้นในทักขิณาปถชนบท’ เป็นต้น เป็นอันตรัสสถานที่เกิดขึ้นแห่งสัตว์ประเสริฐ มีช้างอาชาไนยเป็นต้นแล้ว ส่วนบุรุษอาชาไนยย่อมบังเกิดขึ้นในที่ไหนหนอ?"

               พระเถระเข้าไปทูลถามพระศาสดา               

               พระเถระนั้นเข้าไปเฝ้าพระศาสดา ถวายบังคมแล้วทูลถามเรื่องนั้น.
               พระศาสดาตรัสว่า "อานนท์ ขึ้นชื่อว่าบุรุษอาชาไนย ย่อมไม่บังเกิดในที่ทั่วไป, แต่บังเกิดขึ้นในที่อันเป็นมัชฌิมประเทศ (วัด) โดยตรงยาว ๓๐๐ โยชน์ โดยรอบประมาณ ๙๐๐ โยชน์ ก็เมื่อจะบังเกิดขึ้น ก็ย่อมไม่บังเกิดขึ้นในตระกูลสามัญ ย่อมบังเกิดขึ้นในตระกูลขัตติยมหาศาลและพราหมณมหาศาล ตระกูลใดตระกูลหนึ่งเท่านั้น"
               ดังนี้แล้ว ตรัสพระคาถานี้ว่า :-

          ทุลฺลโภ ปุริสาชญฺโญ               น โส สพฺพตฺถ ชายติ

          ยตฺถ โส ชายตี ธีโร                 ตํ กุลํ สุขเมธติ.

          บุรุษอาชาไนยหาได้ยาก, (เพราะว่า) บุรุษอาชาไนยนั้นย่อมไม่เกิดในที่ทั่วไป; บุรุษอาชาไนยนั้นเป็นนักปราชญ์ ย่อมเกิดในตระกูลใด, ตระกูลนั้น ย่อมถึงความสุข.

               

               ความว่า บุรุษอาชาไนยแลเป็นผู้อันบุคคลหาได้ยาก, คือหาได้ง่ายเหมือนช้างอาชาไนยเป็นต้นก็หาไม่, บุรุษอาชาไนยนั้น ย่อมไม่เกิดในที่ทั่วไปคือ ในปัจจันตประเทศ หรือในตระกูลต่ำ แต่ย่อมเกิดในตระกูลใดตระกูลหนึ่ง บรรดาตระกูลกษัตริย์และตระกูลพราหมณ์ ในที่เป็นที่ทำสักการะมีอภิวาทเป็นต้น แห่งมหาชนในมัชฌิมประเทศเท่านั้น,
               ก็บุรุษอาชาไนยนั้นเป็นนักปราชญ์ คือเป็นผู้มีปัญญาสูงสุด ได้แก่พระสัมมาสัมพุทธเจ้า เมื่อจะเกิดอย่างนั้น ย่อมเกิดในตระกูลใดตระกูลนั้น ย่อมถึงความสุข คือย่อมเป็นตระกูลที่บรรลุความสุขแท้.
               ในกาลจบเทศนา ชนเป็นอันมากบรรลุอริยผลทั้งหลาย มีโสดาปัตติผลเป็นต้น ดังนี้แล.

               เรื่องปัญหาของพระอานนทเถระ จบ.               
               -----------------------------------------