สรุปสาระเมืองคน เป็นวรรณกรรมศาสนาพุทธมุ่งเน้นสอนธรรมแก่คนอ่าน ตัวละครซ่อนมุมคิดจินตนาการเชิงอุปมาอุปไมยอิงหลักนามธรรมเป็นรูปธรรมโดยเปรียบเทียบร่างกายคือเมือง (กายนคร ) มีเจ้าเมืองคือจิต เปิดภาพมองเห็นกำแพงเมืองมี 9 ประตูคือ ตา 2 หู 2 จมูก 2 ปาก 1 ทวารเบา 1 และทวารหนัก 1 บนกำแพงมีป้อมยาม 5 ป้อมคือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย
พญาจิตราช ( จิต ) มีภรรยา 2 คนคือ นางตัณหาและนางอวิชชา เปรียบเหมือนดวงจิตถูกตัณหาและความไม่รู้รบกวนก่อเกิดกิเลสไม่มีที่สิ้นสุด ทำให้จิตประมาท จึงเกิดการโจมตีด้วยกองทัพพญามัจจุราชมีกองทัพหน้านำโดยจอมพลชรากองทัพหนุนนำโดยจอมพลพยาธิและกองทัพหนุนนำโดยจอมพลมรณัง
กล่าวคือจอมพลชรานำทัพบุกเข้าโจมตีเมืองคนก่อนเพื่อทำลายกำแพงชั้นนอกชั้นในเปรียบเหมือนร่างกายถูกความชราเข้าครอบงำก็ทรุดโทรมไปตามธรรมชาติ ผิวหนังที่เต่งตึงก็หย่อนยานดวงตาก็ฝ่าฟาง ฟันก็หักหลุดล่วง แล้วยังมีกองทัพพยาธิ ( เชื้อโรค ) บุกโจมตีทุกทิศทางทำให้ร่ายกายอ่อนแอ ยกตัวอย่างกองทัพไวรัสโคโรน่าบุกทำสงครามคนทั่วโลกที่กำลังโด่งดังล่าสังหารชาวโลกอยู่ในเวลานี้ยังไม่มีท่าทีจะยุติลงได้
ในที่สุดพญามัจจุราชก็ส่งกองทัพหลังมีจอมพลมรณังคุมทัพบุกเข้าโจมตีเมืองคนให้ย่อยยับแล้วบุกจับตัวเจ้าเมือง ( จิต ) เพื่อนำไปมอบให้พญามัจจุราชต่อไป สำหรับเจ้าเมือง( จิต ) ผู้ตั้งอยู่ในศีลในธรรมดำรงอยู่ในกุศลกรรมมีให้ทาน รักษาศีลและเจริญภาวนา หมั่นทำดี ละชั่ว ทำจิตใจให้ผ่องใส ก่อเกิดดวงตาแห่งปัญญา สว่าง สะอาด สงบ ตั้งจิตเป็นกุศลไม่หลงต่อตัณหา อวิชชา มีสภาวะจิตสงบเย็น เป็นการเดินทางเข้าสู่ประตูอมตมหานิพพานคือการพ้นจากกองทุกข์พบความสุขนิรันดร์นั้นคือจิตเป็นนิพพานนั้นแล.
ขอบคุณครับ คุณศุภณัฐ เจตน์ครองสุข