ชนิดของถ่าน ที่บ้านเราไม่แบ่งประเภท

ความเข้าใจผิดเกี่ยวกับเรื่องถ่าน ที่มักพบบ่อย คือ แยกไม่ออกระหว่าง ถ่าน ถ่านชาร์โคล ถ่านไบโอชาร์ ถ่านขาว ถ่านดำ ถ่านดูดกลิ่น ถ่านกรองน้ำ ถ่านกินได้  ฯลฯ   ผมจึง ลองวาดภาพความคิดรวบยอดที่จับประเด็นจากที่เห็นในการแลกเปลี่ยนในห้องไลน์นี้ที่ผ่านมา  สรุปได้ดังนี้ครับ

 
๑) ถ่าน สำหรับคนไทย ยังไม่มีการแยกประเภทถ่าน เพียงแต่พอรู้บ้างว่าถ่านดูดกลิ่น ถ่านกรองน้ำ หุงต้ม ปิ้งย่าง ฯลฯ ..... คนส่วนใหญ่คิดว่า ถ่านก็คือถ่าน อะไรที่ได้จากการเอาไม้ไปเผา ถ้าไม่ใช่ขี้เถ้า ก็คือถ่าน 

๒) ถ่าน คือ วัตถุสีดำที่ได้จากการแยกน้ำและของเหลวต่าง ๆ ออกจากไม้ ด้วยการให้ความร้อนในสภาวะอับออกซิเจน หรือถ้าอบก็ไม่มีออกซิเจนเลย ....  ภาษาอังกฤษเรียกว่า ชาร์โคล (charcoal)  ...เมื่อโลกรู้จัก "ถ่านขาว" (white charcoal)  จึงต้องเรียกถ่านที่ไม่ใช่ถ่านขาวว่า "ถ่านดำ" (black charcoal)  .... ดังนั้น  ถ่านชาร์โคล = ถ่าน ๆ   ....  จึงควรใช้ให้ถูกตรงกันวา ชาร์โคล คือ ถ่านดำ นั่นเอง 

๓) เราสามารถแยกชนิดของถ่าน ออกตามองค์ประกอบที่เหลือในถ่าน ซึ่งจะแตกต่างกันถามอุณหภูมิที่เผา ยิ่งเผาที่อุณหภูมิสูง ความบริสุทธิ์ของคาร์บอนยิ่งสูง  เพราะสารอื่น ๆ ทั้งน้ำมันดินและสารว๊าปไฟต่าง ๆ ถูกขับออกมาเมื่ออุณหภูมิการเผาสูงขึ้น  ....  ถ้าไล่เรียงถ่านที่เผาจากอุณหภูมิต่ำไปสูง  จะได้ดังนี้  
 

๓.๑) ปิดเตาที่ 400-500 จะได้ถ่านไบโอชาร์ หรือเรียกว่า ถ่านชีวภาพ  เหมาะสำหรับการบำรุงดิน และ หุงต้ม  

๓.๒) ปิดเตาที่ 600-800 จะได้ถ่านปิ้งย่าง ที่ปลอดภัยจากน้ำมันดิน  ยิ่งปิดเตาที่อุณหภูมิสูง สารว๊าปไฟยิ่งเหลือน้อย  คาร์บอนบริสุทธิ์จะไหมไฟแบบไม่มีเปลวไฟ แดงเหมือนแท่งเหล็ก ... ถ้าต้องการเอาไปปิ้งย่างที่สัมผัสกับอาหารโดยตรง เช่น ปิ้งหมู่ ปิ้งไก่ ย่างเนื้อ ฯลฯ ควรเผาที่ ๘๐๐ องศา  แต่ถ้าเอาไปใช้จุ่มจิ้ม เนื้อย่างเกาหลี ควรเผาที่ 600 เพราะสารว๊าฟไฟจะทำให้ถ่านมีเปลวก๊าซ ให้ค่าความร้อนสูง 

๓.๓) ปิดเตาที่ 900 - 1000 องศา  ผมเรียกถ่านแบบนี้เองว่า ถ่านสะอาดเอนกประสงค์  โดยใช้คำว่า "ถ่านสะอาด" ตาม อ.กิตติ  ส่วนคำว่า เอนกประสงค์ หมายถึง การนำถ่านไปใช้ได้หลายอย่าง เช่น  ถ่านแช่นำด่างล้างผัก  ถ่านแช่น้ำดื่ม ถ่านกรองน้ำ หรือนำไปบดกินเป็นยาดูดสารพิษ ฯลฯ   

๓.๔) ปิดเตามากกว่า 1,000 องศา จะได้ถ่านที่มีความบริสุทธิ์ของคาร์บอนสูงมาก เนื่องจากคาร์บอนบริสุทธิ์จะนำไฟฟ้า เราจึงนิยมตรวจสอบความบริสุทธิ์ของถ่านด้วยการวัดความต้านทานไฟฟ้า   ผมเรียกถ่านที่มีความต้านทานต่ำกว่า 10 โอห์ม ว่า ถ่านคุณภาพสูง ... นำไปใช้ในวัตถุประสงค์ต่าง ๆ แบบถ่านสะอาดเอนกประสงค์ได้  และสามารถนำไปใช้ในการป้องกันอนุมูลอิสระในอากาศที่เกิดจากคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าได้  .... และเป็นสารตั้งต้นต่าง ๆ สำหรับอุตสาหกรรมและห้องปฏิบัติการวิจัย

๓.๕) ถ่านขาว คือ ถ่านที่เผาที่อุณหภูมิมากกว่า 1,000 องศา แล้วดับนอกเตาด้วยวิธีการกลบด้วยขี้เถ้า การเย็นตัวอย่างรวดเร็วจะทำให้ถ่านยุบตัวมาก  ขี้เถ้าทำให้สีของถ่านต่างจากถ่านดำ  ออกขาว ๆ หม่อน ๆ  ชาวตะวันตกจึงเรียกว่า white charcoal แปลเป็นไทยทีหลังว่า ถ่านขาว  .....  คนที่ค้นพบกรรมวิธีนี้ ชื่อบินโจ  ถ่านของนายบินโจ เรียกว่า บินโจตัน  (ตัน แปลว่า ถ่าน ในภาษาญี่ปุ่น)   คนไทยรู้จักกันในชื่อ ถ่านบินโจตัน  ถ้าจะเรียกให้ถูกคือต้องเรียกว่า ถ่านบินโจ หรือ บินโจตัน เพื่อไม่ให้มีคำว่าถ่านซ้ำกัน ....  สรุป ถ่านขาว คือ ถ่านที่เผาด้วยกรรมวิธีแบบถ่านบินโจตัน นั่นอง 

๓.๖) ถ่านกัมมันต์   คำนี้ แปลมาจากภาษาอังกฤษว่า  ถ่านที่ถูกกระตุ้น หรือ แอคทิเวตชาร์โคล (activated charcoal)  โดยมาก จะนำถ่านดำ มาผ่า่นกระบวนการกระตุ้นที่อุณหภูมิสูง โดยทั่วไป 600 ขึ้นไปขึ้นอยู่กับสารเคมีที่เติมลงไป    เพื่อวัตถุประสงค์ให้ถ่านมีรูพรุนเพิ่มขึ้นหลายเท่า ถ่านที่มีรูพรุนมากจะมีผิวสัมผัสมาก  มีประโยชน์ในการดูดซับสารเคมีต่าง ๆ ได้มาก  ....  การกระตุ้นแบ่งเป็นสองแบบ เรียกว่า การกระตุ้นทางเคมีและการกระตุ้นทางกายภาพ (ผมเรียกการกระตุ้นแบบฟสิกส์) .... การกระตุ้นทางเคมี เขาจะเอาสารเคมีใส่เข้าไปใสถ่านแล้วเอาไปเผา จบด้วยการล้างสารเคมีนั้นออก  ... ส่วนการกระตุ้นทางฟิสิกส์ จะเผาให้ร้อน แล้วฉีดไอน้ำหรือก๊าซใส่เข้าไป  วิธีนี้จะปลอดภัยมากกว่าเพราะไม่มีสารเคมีตกค้าง

อ้างอิง : จากประเด็นแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในกลุ่มไลน์ “คนเผาถ่าน”