เวชกรรมไทย(๓) ปัจจัยสามทางเวชกรรมไทย

ปัจจัยสามการเกิดโรคทางการแพทย์แผนไทย (Thai-traditional medical triad)

ในการแพทย์แผนปัจจุบัน ปัจจัยการเกิดโรคจะเน้นปัจจัยสามทางระบาดวิทยา (Epidemiological triad) คือ ตัวคน (Host) ตัวก่อโรค (Agent) สิ่งแวดล้อม (Environment) ช่วงแรกๆตัวก่อโรคมักเน้นที่เชื้อโรค ทั้งแบคทีเรีย ไวรัส ปาราสิต ริกเก็ตเชีย เชื้อรา คนเจ็บป่วยด้วยโรคติดเชื้อ (Communicable disease; CD) กันมาก การรักษาจึงเน้นหาเชื้อก่อโรคให้เจอ แยกเชื้อโรคให้ได้ ใช้ยาฆ่าเชื้อให้ตรงชนิดโรค ต่อมาบ้านเมืองเจริญขึ้น พบโรคไม่ติดเชื้อหรือโรคไม่ติดต่อ (Noncommunicable disease; NCD) คำว่า “ตัวก่อโรค หรือ Agent” จึงขยายความกว้างไปถึง “สารก่อโรค หรือ สิ่งก่อโรค” เช่น การบาดเจ็บ ไฟฟ้าช้อต ตกน้ำ น้ำตาล เกลือ โลหะหนัก ในขณะที่ “ตัวคน หรือ Host” ก็กว้างขึ้นจากปัจจัยภายในที่เป็น “ภูมิคุ้มกัน หรือ Immune” ไปสู่พันธุกรรม (Genetics; กรรมที่ติดตัวมา อาจรวมถึงกรรมในชาติก่อน/กรรมเก่า) และ พฤติกรรม (Behavior; กรรมในชาตินี้) 

ถ้าใช้หลักนี้มาวิเคราะห์ปัจจัยการเกิดโรคทางการแพทย์แผนไทย ก็มี “ปัจจัยสามทางการแพทย์แผนไทย” เหมือน กัน แต่องค์ความรู้ทางการแพทย์แผนไทย ไม่สนใจผู้บุกรุกจากภายนอก (เชื้อโรค/สารก่อโรค) แต่มีหลักคิดว่า “ถ้าร่างกายสมดุล อะไรก็เข้ามากระทบให้เราเจ็บป่วยไม่ได้ จึงเน้นความสมดุลของร่างกาย (ธาตุกับธาตุ และธาตุกับตรีธาตุ) ถ้าธาตุดินน้ำลมไฟสมดุล (สถานัม) ตัวอะไรก็เข้ามาทำร้ายไม่ได้ เชื้อโรคก็ไม่อยากมาอยู่ด้วยเพราะสภาพไม่เหมาะแก่การเจริญเติบโต ก็หนีไปเอง ไม่ต้องไปมาอะไรมาทำลายเขา การแพทย์แผนไทยจึงเป็นการแพทย์ที่เน้น “สมดุล องค์รวม เกื้อกูล (Balance, Holistic, Commensalism)” เมื่อวิเคราะห์ปัจจัยสามทางการแพทย์แผนไทยจึงเป็นการสมดุลกันระหว่าง “ตัวคน พฤติกรรม สิ่งแวดล้อม” หรือ “Host, Behavior, Environment” ส่วนตัวคน เน้นเรื่องการทำงานที่สมดุลของอวัยวะ(ธาตุสมุฏฐาน/ตรีธาตุสมุฏฐาน/ช่วงวัยหรืออายุสมุฏฐาน) ส่วนพฤติกรรม คือ มูลเหตุทำให้เกิดโรค และ สิ่งแวดล้อม ให้ความสำคัญกับความร้อนเย็น (อุตุสมุฏฐาน) ที่เกิดที่อยู่ที่กิน (ประเทศสมุฏฐาน) และช่วงเวลาในแต่ละวันคืน (กาลสมุฏฐาน) จะเห็นได้ว่า ปรัชญาและแนวคิดทางการแพทย์แผนไทยจึงมีความเป็นเหตุเป็นผล (ตรรก) เป็นศาสตร์ (Sciences) ไม่ใช่ความเชื่อ (Beliefs)...ช่วยกันสร้างความเข้าใจ ช่วยกันสร้างการแพทย์แผนไทยให้รุ่งเรือง
พิเชฐ บัญญัติ, พ.บ., พท.บ., ส.บ.
เลขาธิการสมาคมเวชกรรมไทย