ตามหากัลปพฤกษ์

กัลปพฤกษ์ ต้นไม้สารพัดนึก มีอยู่ในแดนสวรรค์ หากผู้ใดปรารถนาสิ่งใด ก็อาจจะไปนึกเอาจากต้นไม้นี้ได้

   สวัสดีครับท่านผู้อ่านทุกท่าน ช่วงสุดสัปดาห์ที่ผ่านมาผมได้รับเกียรติจากคุณครูรินดา
(ชื่อเดิม) krutoom ให้ไปร่วมงาน ชุมชนนักปฏิบัติอาหารเพื่อสุขภาพจัดกิจกรรม "สันทรายกินดีมีความสุข" ที่โรงเรียนสันทรายวิทยาคมผมถึงโรงเรียนสันทรายก่อนกำหนด ตั้งใจจะไปเก็บรายละเอียดเกี่ยวกับงาน และเดินชมนก ชมไม้ ก่อนที่จะพบกับเจ้าภาพ และแขกท่าน ๆ อื่น ระหว่างที่เดินชมสวนนั้นสายตาก็ไปสะดุดดอกไม้ชนิดหนึ่ง ซึ่งมีลักษณะเหมือนกับที่หน้าอาคารครุศาสตร์ มรภ.ชม. ที่ต้องต้องย้ายถิ่นไปอนุบาล และปลูกที่สวน “หยาดเหงื่อและแรงกาย” บ้านป่าบง อ.สารภี จากการสอบถามท่านผู้รู้ คุณบัวชมพู ได้ให้ข้อมูล ว่าต้นไม้ชนิดนี้ชื่อ “ต้นกัลปพฤกษ์พฤกษ” ต้องขอขอบคุณคุณบัวชมพูเป็นอย่างสูงนะครับ

 จากข้อมูลในพจนานุกรมศัพท์ศิลปกรรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (http://www.online-english-thai-dictionary.com) ได้พูดถึงเรื่องกัลปพฤกษ์ไว้ว่า “ตามคติโบราณเชื่อกันว่า ต้นกัลปพฤกษ์มีอยู่ในแดนสวรรค์ หากผู้ใดปรารถนาสิ่งใดก็อาจจะไปนึกเอาจากต้นไม้นี้ได้ ดังนั้น สมัยโบราณจึงได้มีการทำรูปแบบจำลองต้นกัลปพฤกษ์ต้นไม้สารพัดนึกขึ้น โดยเกี่ยวเนื่องกับงานที่เป็นพิธีหลวง บางโอกาสเพื่อใช้เป็นที่ติดเงินปลีกสำหรับทิ้งทานให้แก่คนยากจน งานพระราชทานเพลิงพระศพหรือศพ เช่น การพระราชทานเพลิงศพท้าวสมศักดิ์ ที่วัดสุวรรณาราม ในรัชกาลที่ 1 มีหมายรับสั่งว่า “อนึ่ง ให้สมุห์บัญชีจัตุสดมภ์เบิกไม้ไปทำโรงโขนโรงหุ่น แล้วให้จัดแจงต้นกัลปพฤกษ์ไม้เสียบลูกกัลปพฤกษ์ แลกระไดขึ้นต้นกัลปพฤกษ์ให้พร้อม” กับ “ให้เกณฑ์ผลมะกรูด ผลมะนาว ขุนหมื่นเข้าส้มทิ้งทาน ตำรวจรักษาต้นกัลปพฤกษ์วันละ 2 ต้น” ทั้งนี้ โครงพุ่มของต้นกัลปพฤกษ์ โดยทั่วไปมักทำเป็นโครงไม้ผูกเป็นพุ่มทรงข้าวบิณฑ์ แต่ละชั้นจะติดลูกมะนาว มะกรูด ซึ่งเจาะให้เป็นรูใส่เงินปลีกไว้ข้างใน ใต้พุ่มทำยกพื้นขึ้นเสมอระดับตา ใช้เป็นที่ยืนทิ้งทาน เมื่อถึงเวลาทิ้งทาน พนักงานซึ่ง “นุ่งสมปักลายเสื้อครุย สวมลอมพอก” จะพาดกระไดขึ้นไปยืนอยู่บนยกพื้นใต้พุ่มต้นกัลปพฤกษ์ แล้วดึงลูกส้ม มะนาว มะกรูด ที่เสียบปลายไม้ที่เหลาเรียวยาวคล้ายคันเบ็ด
วัดเหวี่ยงให้ลูกส้มปลิวไปตกห่าง ๆ ต้นกัลปพฤกษ์ คนที่รออยู่ข้างล่างก็จะกลุ้มรุมเข้าชิงลูกส้มกันอย่างสนุกสนาน กัลปพฤกษ์หรือต้นไม้สารพัดนึกจำลองนี้ จัดเป็นสิ่งปลูกสร้างประกอบด้วยศิลปลักษณะประเภทหนึ่ง เป็นประเพณีนิยมที่มีแต่โบราณ แล้วค่อยเสื่อมความนิยมลงในตอนปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว”

กัลปพฤกษ์ : [กันละปะพฺรึก] น. ชื่อไม้ต้นชนิด Cassia bakeriana Craib ในวงศ์ Leguminosae มีมากทางภาคอีสานและภาคเหนือ ดอกสีชมพูอ่อนออกเป็นช่อในระหว่างทิ้งใบหรือผลิใบใหม่ ฝักมีขนนุ่ม. ต้นไม้ที่เชื่อกันว่าให้ผลสําเร็จตามความปรารถนา เรียกต้นไม้ที่ทําขึ้นเนื่องในการทิ้งทานในงานเมรุหลวง
และมีลูกมะนาวบรรจุเงินตราห้อยอยู่ตามกิ่งต่าง ๆ ของต้นไม้นั้นว่าต้น กัลปพฤกษ์ เรียกลูกมะนาวที่บรรจุเหรียญเงินนั้นว่า ลูกกัลปพฤกษ์; (โบ) ใช้ว่า กํามพฤกษ์ (ชาวใต้ใช้กัน) ก็มี เช่น พวกประจํากํามพฤกษ์บังคมไหว

ต่อมาในระยะหลัง ๆ ก็ยังจัดทำต้นกัลปพฤกษ์จำลองขึ้นอีก ซึ่งไม่ได้เกี่ยวข้องกับงานศพแล้ว
แต่จะเป็นงานเทศกาลรื่นเริง เช่น ปีใหม่ ก็จะนำสลากของขวัญไปติดไว้ที่ต้นกัลปพฤกษ์
ให้ผู้ร่วมงานได้สอยกัลปพฤกษ์รับของขวัญกันเป็นที่สนุกสนาน

กัลปพฤกษ์ มีชื่อพื้นเมืองที่เรียกกันต่างไปในแต่ละท้องถิ่นของไทย คือ กัลปพฤกษ์ (ภาคกลาง, ภาคเหนือ),
กานล์ (เขมร-สุรินทร์), ชัยพฤกษ์ (ภาคเหนือ) เป็นต้น เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ผลัดใบ สูงราว 12-15 เมตร
เรือนยอดแผ่กว้าง เปลือกสีเทา ใบเป็นใบประกอบแบบขนนก ปลายคู่เรียงสลับมีขนนุ่มปกคลุมทั้งสองด้าน
และจะทิ้งใบหมดยาม ออกดอกระหว่างเดือนมกราคม-เมษายน เป็นไม้ขนาดเล็กที่มีดอกดกมาก
ออกเป็นพวงห้อยลง หรือเป็นช่อตั้งขึ้นตามกิ่งหรือซอกใบ ดอกมี 5 กลีบมีเกสรตัวผู้สีเหลืองอยู่ตรงกลาง ออกดอกสะพรั่งทั่วทุกกิ่งก้านแลดูสวยงามไปทั้งต้น มีกลิ่นหอม ยามแรกบานเป็นสีชมพูอ่อนสดใสและค่อยๆ
เปลี่ยนเป็นสีขาว ไปเรื่อยๆ จนใกล้ร่วงโรย ส่วนผลเป็นฝักกลม สีน้ำตาลดำ ยาวประมาณ 20-30 ซม. ภายในมีเมล็ดแบนๆ กลมรีสีน้ำตาลเป็นมันเรียงตัวอยู่ราว 30-40 เมล็ด นิยมปลูกเป็นไม้ประดับตามอาคารบ้านเรือนและถนนหนทางต่าง ๆ แต่ประโยชน์ทางด้านพืชสมุนไพรก็มีเช่นกัน โดยเฉพาะเนื้อในฝัก ใช้เป็นยาระบายอ่อน ๆ
เมล็ด ใช้บำรุงธาตุ แก้ไข้จับสั่น หืด ริดสีดวง แน่นหน้าอก ขับลม โลหิตพิการ
ถ่ายพยาธิ และแก้ปวดแสบปวดร้อนตามผิวหนัง และร่างกาย เป็นต้น ปัจจุบัน
ต้นกัลปพฤกษ์เป็นพันธุ์ไม้พระราชทานประจำจังหวัดขอนแก่น

มางานนี้ได้เกินความคาดหวังจริง ๆ
ขอบคุณครูรินดาที่เชื้อเชิญครับ

[krutoom]

ขอบคุณมากค่ะที่เอ่ยถึงการมาเยี่ยมโรงเรียน มีต้นไม้ใหญ่หลายต้น หมายถึงอายุของโรงเรียนค่ะ  14  มิ.ย. 2556 ที่จะถึงนี้มีอายุ 40  ปี แล้วนะคะ

[ทองหยอด]

สวัสดีครับkrutoom
ยินดีด้วยเช่นกันครับ ได้พบความบังเอิญหลายอย่างครับ

[คุณมะเดื่อ]

ที่หน้าบ้านคุณมะเดื่อก็เคยปลูกต้นกัลปพฤกษ์จ้ะ  ตอนออกดอกสวยมาก ๆ มีแต่ดอกพราวทั้งต้น...แต่เสียดายตอนนี้มันตายไปแล้ว  ขอบคุณที่แวะไปทักทายคุณมะเดื่อนะจ๊ะ