หนึ่งหลักสูตรหนึ่งชุมชน : ศูนย์การเรียนรู้ด้านการจัดการขยะ (ร่วมเรียนรู้จุดเด่นและเติมเต็มส่วนที่ขาดของชุมชน)

ความสำเร็จในมิติของการเลือกพื้นที่การเรียนรู้คู่บริการที่มีจุดเด่นในเชิงศักยภาพอยู่แล้ว เพื่อให้นิสิตได้เรียนรู้จากผู้รู้ในชุมชนโดยตรง ผสมผสานกับการหนุนเสริม หรือเติมเรื่องใหม่ๆ ให้กับชุมชนควบคู่กันไปอย่างเป็นระบบ และเน้นกระบวนการแบบมีส่วนร่วมเป็นหัวใจหลักของการขับเคลื่อน

การบริการวิชาการแก่สังคม ภายใต้นโยบาย 1 หลักสูตร 1 ชุมชน ไม่ใช่การดำเนินการที่ยึดติดกับการนำเอาศักยภาพหรือ “จุดแข็ง” ของหลักสูตรไป “ถ่ายทอด” ให้กับชุมชนแต่เพียงฝ่ายเดียว รวมถึงการไม่ยึดติดกับการใช้โจทย์
อันเป็น “จุดอ่อน” ของชุมชนมาเป็นประเด็นการทำงาน หากแต่ยังเปิดกว้างถึงการใช้ “จุดเด่น” หรือ “ศักยภาพ” ของชุมชนมาเป็นโจทย์ของการเรียนรู้ ผ่านระบบและกลไกของการเรียนรู้ร่วมกันเป็นที่ตั้ง

กรณีดังกล่าวนี้ปรากฏชัดเจนในโครงการ "ศูนย์การเรียนรู้ด้านการจัดการขยะ" ของสาขาการจัดการสิ่งแวดล้อมและทรัพยากร คณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์ ด้วยการขับเคลื่อนหลักของ ผู้ช่วยศาสตราจารย์สุนันทา เลาวัณย์ศิริ และคณะ ซึ่งดำเนินการในชุมชนบ้านส่องเหนือ ตำบลตลาด อำเภอเมือง จังหวัดมหาสารคาม

ชุมชนดังกล่าวถือว่ามีจุดเด่นในเรื่องของการรวมกลุ่มกันในชุมชนในมิติต่างๆ มีกระบวนการจัดการชีวิตภายใต้แนวคิดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงอยู่ค่อนข้างเข้มแข็งอยู่แล้ว เช่นการปลูกผักปลอดสารพิษ การจัดการขยะ เป็นต้น

การเลือกพื้นที่เช่นนี้ จึงเป็นการเลือก “เรียนรู้คู่บริการ” ในพื้นที่อันมีจุดแข็งที่เกี่ยวโยงโดยตรงกับ “หลักสูตรการจัดการสิ่งแวดล้อมและทรัพยากร” โดยพุ่งประเด็นไปสู่การจัดการขยะให้เกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผลเป็นหัวใจหลัก

ผมเคยได้ลงพื้นที่ร่วมสังเกตการณ์การทำงานของหลักสูตรนี้ในระยะแรกเริ่ม เห็นได้ชัดว่ามีการทำงานแบบมหกรรมจริงๆ อันหมายถึงนิสิตแทบทุกชั้นปีลงเรียนรู้ร่วมกันอย่างคึกคัก มีการแบ่งงานให้แต่ละชั้นปีเป็นผู้รับผิดชอบในเรื่องที่ต้องนำไป “แลกเปลี่ยนเรียนรู้” ร่วมกับ “ชุมชน” ใน 5 เรื่องหลัก คือ คือการคัดแยกขยะ ธนาคารขยะ ปุ๋ยหมักชีวภาพจากขยะอินทรีย์ ปุ๋ยอินทรีย์จากไส้เดือนดิน และการจัดทำก๊าซชีวภาพ

ตอนนั้นนิสิตจะแบ่งหน้าที่กันในแต่ละชั้นปี เพื่อจัดเตรียมข้อมูล จัดทำเอกสารเผยแพร่ จัดเตรียมวัสดุอุปกรณ์เพื่อใช้ “สาธิต” หรือจัดกิจกรรมเชิงปฏิบัติการเพื่อเรียนรู้ร่วมกับชาวบ้าน รวมถึงการลงพื้นที่หารือร่วมกับชุมชนเกี่ยวกับกระบวนการที่จะจัดขึ้นร่วมกัน โดยมีอาจารย์ในหลักสูตรทำหน้าที่เป็นที่ปรึกษา คอยกำกับและให้คำแนะนำอย่างใกล้ชิด

การลงพื้นที่ในระยะต้นนั้น ผมมองดูแล้ว เสมือนการ “รายงาน” หน้าชั้นเรียนดีๆ นั่นเอง โดยภาคเช้า- นิสิตจะเน้นการบอกเล่า อธิบาย คล้ายรายงานหน้าชั้นเรียนนั่นแหละ เพียงแต่เปลี่ยนกลุ่มเป้าหมายผู้ฟังจากนิสิตไปสู่ชาวบ้านแทน พอเสร็จสิ้นการรายงานก็นำเข้าสู่กระบวนการสาธิตให้ชาวบ้านได้ดูได้ชม พอถึงภาคบ่ายก็แบ่งกลุ่มไปปฏิบัติการจริงร่วมกับชาวบ้านในสถานีหรือแปลงปฏิบัติการที่ชุมชนได้จัดเตรียมไว้รองรับ อันหมายถึงศูนย์การเรียนรู้นั่นเอง

จะว่าไปแล้วเรื่องราวต่างๆ ที่นิสิตสื่อสารหรือถ่ายทอดไปนั้น ต้องยอมรับความจริงว่าชาวบ้าน หรือชุมชนแห่งนี้ค่อนข้างมีความรู้ ความเข้าใจในดังกล่าวอยู่มากโขพอสมควร ดังจะเห็นได้จากการมีชื่อเสียงในเรื่องเหล่านี้มานานแล้ว

การนำนิสิตลงสู่ชุมชนเช่นนี้จึงเป็นการมาเรียนรู้ร่วมกับชาวบ้านโดยแท้ เมื่อปฏิบัติการจริง ชาวบ้านจึงพลิกสถานะจากผู้รับมาสู่ผู้ให้ความรู้แก่นิสิตแทน รวมถึงในระหว่างทาง ต่างฝ่ายต่างก็เรียนรู้ไปพร้อมๆ กัน สิ่งใดที่ชาวบ้านไม่เคยรู้มาก่อนก็ได้เรียนรู้ร่วมกับนิสิตและอาจารย์ เช่น การทำปุ๋ยจากไส้เดือนดิน การทำก๊าชชีวภาพจากมูลสัตว์ เป็นต้น

ครับ- ที่สุดแล้วโครงการ “ศูนย์การเรียนรู้ด้านการจัดการขยะ" ได้กลายมาเป็น 1ใน 9 โมเดล (9 หลักสูตร 9 โครงการ 9 ชุมชน) ของการบริการวิชาการแก่สังคมในชื่อ 1 หลักสูตร 1 ชุมชน ซึ่งผมและทีมงานได้ลงพื้นที่ประเมินผลการดำเนินงานในรอบสุดท้ายเมื่อวันที่ 1 ธันวาคม 2555

จากการจัดวงโสเหล่ในวันประเมินผลนั้น ค้นพบชัดเจนว่านี่คือกระบวนการของการเลือกพื้นที่ในมุมของการหยิบจับเอา “จุดแข็ง” (ศักยภาพ) ของชุมชนออกมาเป็นโจทย์การเรียนรู้ร่วมกับมหาวิทยาลัย กล่าวคือ ชุมชนมีความรู้ในเรื่องของเกษตรอินทรีย์อยู่แล้วในระดับหนึ่ง รวมถึงมีการรวมกลุ่มเกี่ยวกับเรื่องการจัดการขยะมาแล้วระยะหนึ่ง

ด้วยเหตุนี้กระบวนการที่เกิดขึ้นจึงเป็นการเรียนรู้และพัฒนากระบวนการในเชิงการ “ต่อยอด” ให้ศักยภาพที่ดีร่วมกัน พร้อมๆ กับการเติมศักยภาพในเรื่องใหม่เข้าไป ผ่านระบบและกลไกเรียนรู้ร่วมกันอย่างเป็นมิตรระหว่างมหาวิทยาลัยกับชุมชน

เป็นการเรียนรู้ “แบบลูกแบบหลาน” ไม่ใช่เรียนรู้แบบ “ครูกับลูกศิษย์” ซ้ำยังก่อเกิดเป็นสายสัมพันธ์ที่ดีระหว่างนิสิตกับแกนนำเยาวชนในชุมชนด้วยเช่นกัน

ครับ-สิ่งหนึ่งที่ชาวบ้านและนิสิตสะท้อนให้เห็นภาพที่ตรงกันก็คือ
...มีการลงพื้นที่ปฏิบัติการเรียนรู้ร่วมกันต่อเนื่องเป็นระยะๆ ศูนย์การเรียนรู้ในหมู่บ้านกลายมาเป็นเสมือน “ห้องเรียน” อีกห้องของ “นิสิต” ...มีการไปมาหาสู่ "เหมือนลูกเหมือนหลาน"

นอกจากนั้นชาวบ้านก็สะท้อนถึงความรู้ใหม่ๆ ที่ได้รับจากมหาวิทยาลัย นั่นก็คือ

“...การจัดทำระบบบัญชีธนาคารขยะ, การทำปุ๋ยชีวภาพจากไส้เดือนดิน,การจัดทำก๊าชชีวภาพจากมูลสัตว์...”

ซึ่งทั้งหมดนี้สามารถนำไปใช้ได้จริงในวิถีชีวิตของแต่ละครัวเรือน รวมถึงการนำไปใช้ในภาพรวมของชุมชน ยกตัวอย่างเช่นบุญกฐินที่ผ่านมา ก็ใช้ก๊าชชีวภาพเป็นตัวหนุนในเรื่องเชื้อเพลิง

ครับ-นี่คือความสำเร็จเล็กๆ ที่เริ่มฉายเด่นออกมาจากการขับเคลื่อนโครงการ 1 หลักสูตร 1 ชุมชนอันเป็นมิติใหม่ของงานบริการวิชาการแก่สังคมของมหาวิทยาลัยมหาสารคามด้วยหลักคิด “เรียนรู้คู่บริการ”

รวมถึงความสำเร็จในมิติของการเลือกพื้นที่การเรียนรู้คู่บริการที่มีจุดเด่นในเชิงศักยภาพอยู่แล้ว เพื่อให้นิสิตได้เรียนรู้จากผู้รู้ในชุมชนโดยตรง ผสมผสานกับการหนุนเสริม หรือเติมเรื่องใหม่ๆ ให้กับชุมชนควบคู่กันไปอย่างเป็นระบบ และเน้นกระบวนการแบบมีส่วนร่วมเป็นหัวใจหลักของการขับเคลื่อน

และนั่นยังรวมถึง "ความหวัง" ของการมีพื้นที่ต้นแบบในการ "จัดการขยะ" ขึ้นในชุมชนอย่างเป็นระบบและเข้มแข็ง เพื่อขยายผลไปยังชุมชนรอบข้างอย่างจริงจังและต่อเนื่อง

สำหรับนิสิตนั้น ผมเชื่อว่าได้รับความรู้และทักษะในวิชาชีพเพิ่มเติมจาก "ห้องเรียน" อันเป็น "ชุมชน" อย่างไม่ต้องสงสัย และยังจะมีความสุขใจกับการได้ทำงานเพื่อสังคม (จิตอาสา) ผ่านวิชาชีพของตัวเองอย่างค่อยเป็นค่อยไป ก่อเกิดเป็นทุนอันสำคัญบ่มเพาะและขัดเกลาสู่การมีทักษะชีวิตของการเป็น “คนเก่ง คนดีและมีความสุข” ได้ในอนาคต

เขียนใน GotoKnow โดย แผ่นดิน
ใน pandin

คำสำคัญ (Tags): #หนึ่งหลักสูตรหนึ่งชุมชน#เครือข่ายพัฒนานิสิตนักศึกษาและนักเรียน#เยาวชนจิตอาสา#เรียนนอกฤดู#คณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรศาสตร์#มหาวิทยาลัยมหาสารคาม#สุนันทา เลาวัณย์ศิริ#happy ba

หมายเลขบันทึก: 513608เขียนเมื่อ 21 ธันวาคม 2012 14:04 น. ()แก้ไขเมื่อ 21 ธันวาคม 2012 14:49 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-ไม่ดัดแปลงจำนวนที่อ่าน