การเสียสัญชาติไทยเพราะถูกรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยประกาศว่าเป็นชนศัตรูในยามสงคราม : เรื่องที่ไม่เคยเอามาสอน

วันนี้ (๗ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๕๕)  มานั่งทบทวนประเด็นในกฎหมายสัญชาติไทยที่ควรเอามาสอน ก็ไปพบเรื่องเก่าที่เคยลังเลเสมอมาว่า จะเอามาสอนดีหรือไม่ ? ผู้เขียนเคยอ่านพบนานแล้ว และพยายามค้นดูแล้วว่า มีการยกเลิกกฎหมายนี้แล้วหรือยัง ก็ไม่พบว่า มีการยกเลิก  

เมื่อกฎหมายที่มีผลแล้ว และยังไม่ถูกยกเลิก ก็ย่อมจะมีผล และเมื่อเป็นกฎหมายที่ยังมีผล อย่างน้อยก็ควรจะต้องเอามาสอนให้รู้กัน อย่างน้อย ก็เพื่อประโยชน์ของประวัติศาสตร์กฎหมายไทย

บทกฎหมายที่ว่า ก็คือ มาตรา ๗ ตรี แห่ง พ.ร.บ.ว่าด้วยชนศัตรูและทรัพย์สินของชนศัตรู พ.ศ.๒๔๘๕ ซึ่งถูกเพิ่มเติมโดย พ.ร.บ.ว่าด้วยชนศัตรูและทรัพย์สินของชนศัตรู (ฉบับที่ ๓) พ.ศ.๒๔๘๕ บัญญัติว่า "ชนศัตรูซึ่งมีสัญชาติไทยย่อมสูญเสียสัญชาติไทยทันที เมื่อมีประกาศระบุว่า เป็นชนศัตรู และทรัพย์สินทั้งปวงของชนศัตรูผู้นั้น ถ้ารัฐบาลพิจารณาเห็นสมควรให้ตกเป็นของรัฐ ก็ให้เป็นไปตามคำวินิจฉัยนั้น"

แล้วใครล่ะที่มีอำนาจที่จะประกาศให้บุคคลใดบุคคลหนึ่งตกเป็น “ชนศัตรู” ?

คำตอบ ก็คือ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยเป็นผู้มีอำนาจประกาศดังว่า ทั้งนี้ เพราะ มาตรา ๓ แห่ง พ.ร.บ.ว่าด้วยชนศัตรูและทรัพย์สินของชนศัตรู พ.ศ.๒๔๘๕ บัญญัติว่า "ชนศัตรู หมายความว่า บุคคลซึ่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยประกาศโดยระบุชื่อหรือประเภทว่า เป็นศัตรูในจำพวกดังต่อไปนี้ (ก) บุคคลซึ่งมีถิ่นที่อยู่ในอาณาเขตแห่งประเทศหรือจักรภพที่ทำสงครามต่อประเทศไทย (ข) บุคคลซึ่งเป็นคนชาติแห่งประเทศหรือจักรภพที่ทำสงครามต่อประเทศไทย (ค) หุ้นส่วนบริษัท สมาคม หรือมูลนิธิ ซึ่งชนศัตรูควบคุมอยู่”

แต่อย่างไรก็ตาม เราคงต้องตระหนักว่า อำนาจประกาศให้บุคคลตกเป็น “ชนศัตรู” โดยอาศัยอำนาจตามพ.ร.บ.ว่าด้วยชนศัตรูและทรัพย์สินของชนศัตรู พ.ศ.๒๔๘๕ น่าจะเกิดขึ้นเพียงในยามที่ประเทศไทยตกอยู่ในสถานะแห่งสงคราม ทั้งนี้ เพราะอารัมภบทของพระราชบัญญัติระบุว่า “โดยที่สภาผู้แทนราษฎรลงมติว่า ประเทศไทยอยู่ในสถานะสงครามกับบางประเทศแล้ว สมควรมีกฎหมายควบคุมชนศัตรูและทรัพย์สินของชนศัตรู” ดังนั้น พ.ร.บ.ว่าด้วยชนศัตรูและทรัพย์สินของชนศัตรู พ.ศ.๒๔๘๕ จึงไม่อาจมีผล หากประเทศไทยยังไม่ตกอยู่ในสถานะสงคราม

นอกจากนั้น แม้มีสถานะสงครามระหว่างประเทศไทยและประเทศใดประเทศหนึ่ง บุคคลที่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยจะประกาศให้เป็นชนศัตรูได้ ก็จะต้องมีเงื่อนไขใดเงื่อนไขหนึ่งดังต่อไปนี้ กล่าวคือ (๑) เป็นสัญชาติไทยมีถิ่นที่อยู่ในอาณาเขตแห่งประเทศหรือจักรภพที่ทำสงครามต่อประเทศไทย หรือ (๒) เป็นสัญชาติไทย ซึ่งเป็นคนชาติแห่งประเทศหรือจักรภพที่ทำสงครามต่อประเทศไทยอีกด้วย

ดังนั้น แม้มาตรา ๗ ตรี แห่ง พ.ร.บ.ว่าด้วยชนศัตรูและทรัพย์สินของชนศัตรู พ.ศ.๒๔๘๕ ซึ่งถูกเพิ่มเติมโดย พ.ร.บ.ว่าด้วยชนศัตรูและทรัพย์สินของชนศัตรู (ฉบับที่ ๓) พ.ศ.๒๔๘๕ จะยังมีผลอยู่ แต่โอกาสที่จะเกิดขึ้น ก็คงยาก เพราะรัฐในยุคปัจจุบันนี้คงไม่มีทัศนคติที่จะอยากทำสงครามกัน

ในที่สุด การจะสอนเรื่องนี้ก็คงไม่สอนมากมาย คงแค่อยากให้นักศึกษาทราบว่า ประเทศไทยมีบทบัญญัติดังกล่าวนี้เท่านั้นเอง