พัฒนาชุมชนหรือสงเคราะห์ชุมชน

  มีคนเคยถามผมว่า "พัฒนาชุมชน" กับ "สงเคราะห์" มันต่างกันยังไง ตัวผมเองก็ไม่ได้จบสายพัฒนาชุมชน หรือสายสังคมสงเคาะห์ มาด้วย จะให้ตอบได้อย่างไร แต่ก็เพื่อตอบคำถามต่อบุคคลท่านนั้นผมก็เลยต้องคิดคำตอบแบบให้มีเหตุผลที่สุด

    ๑. เรียนท่านผู้ถาม ก่อนอื่นเลยก็ต้องขอออกตัวก่อนเลยครับว่าผมไม่ได้จบด้านที่ท่านถามมา แต่จากการได้ทำงานในส่วนที่เกี่ยวข้องนี้มาเป็นระยะเวลาพอสมควร จึงอาจเป็นความเห็นอันไม่เป็นที่ยุติได้ อีกทั้งขอออกตัวก่อนว่าสิงที่จะได้กล่าวต่อไปนี้มิได้กล่าวว่าใคร แต่เป็นการให้ความเห็นทางวิชาการครับ

  ต่อคำถามนี้ คำว่า "พัฒนาชุมชน" ในความเห็นของผมคือ การทำงานเพื่อพัฒนาชุมชน โดยมีเป้าหมายให้ "ชุมชนนั้นได้รับการพัฒนาโดยไม่ได้พัฒนาไปตามทุนนิยมหรือวัตถุนิยม แต่เป็นการพัฒนาให้ชุมชนสามารถอยู่กับทุนนิยมและวัตถุนิยมอย่างมีเหตุและมีผล โดยไม่ลืมอัตราลักษณ์ (ความเป็นตัวตนของตนเอง) หรือที่อาจจะเรียกว่า อยู่อย่างผสมกลมกลืนระหว่างคนกับธรรมชาติอย่างมีความสุขและความพอเพียง 

  ส่วนคำว่า "สงเคราะห์" ในความเห็นผมก็คือ การให้ต่อชุมชนโดยมองว่าชุมชนยังไม่ได้รับการพัฒนา และต้องการสิ่งของต่างๆ จึงต้องแสวงหาสิ่งของมาสงเคราะห์ให้ชาวบ้าน 

  โดยจะเห็นความแตกต่างระหว่าง "พัฒนาชุมชน" กับ "สงเคราะห์" อยู่ตรงที่ความคิดต่อตัวชาวบ้าน โดย "พัฒนาชุมชน"มองว่าเราจะพัฒนาชาวบ้านให้เข้มแข็งได้อย่างไร แต่ "สงเคราะห์" นั้นจะมองว่าชาวบ้านยังขาดสิ่งของและยังต้องการสิ่งของ เพราะฉะนั้น พัฒนาชุมชนจะสอนให้รู้ถึงการพัฒนาเพื่อให้ชาวบ้านยืนได้ด้วยตนเอง แต่สงเคราะห์จะมองว่าชาวบ้านเป็นผู้รับและก็จะนำสิ่งของเหล่านั้นมาแจกจ่ายให้ อยู่เสมอ ซึ่งไม่ได้ทำให้เกิดการพัฒนา ถ้าหากในอดีต การสงเคราะห์นี่เป็นวิธีที่ดีที่สุดในการทำงานกับชุมชน 

  ๒. ปัจจุบันการพัฒนาชุมชน จึงเป็นแนวทางที่ควรใช้ในการทำงานร่วมกับชุมชน และในสมัยที่ผมได้ทำงานด้านนี้ผมก็พยายามที่จะสร้างการอยู่ร่วมกันระหว่างชุมชนกับธรรมชาติให้มากที่สุด โดยคำนึงถึงการที่ชาวบ้านจะเป็นตนเรื่องตนคิดว่า "ชาวบ้านอยากทำอะไร" ไม่ใช่ "เราอยากทำอะไร" เพราะฉะนั้นการพัฒนาชุมชนจึงต้องเกิดมาจากฐานที่ว่า "ชุมชนต้องการอะไร" เพื่อให้ชุมชนได้รับการพัฒนา เราจะเป็นเพียงพี่เลี้ยงคอยดูแลเราก็ไปสนับสนุนชุมชนตรงนั้น เพื่อให้ชุมชนได้รับการพัฒนาไปในแนวทางที่ถูกต้อง ต่อไป

  แต่เราก็อย่าไปมองว่าชุมชนขาดอะไร เพราะบางทีสิ่งที่ชุมชนขาดนั้น ชุมชนต้องการอยากให้มันเป็นอย่างนั้นอยู่แล้ว ไม่เช่นนั้นชาวบ้านก็จะไม่พัฒนา และก็จะคงเป็นอย่างนั้นตลอดไปแล้วเมื่อเราคิดได้เราจะกลับไปพัฒนาเขามันก็อาจจะ "สายเกินไป" แล้วก็ได้

  ในความคิดผมคำว่า "พัฒนาชุมชน กับ "สงเคราะห์" จึงมีความแตกต่างกันอย่างที่ผมได้กล่าวไว้ในข้างต้น ครับ

  นี่คือคำตอบที่ผมได้ตอบต่อท่านผู้นั้น ถึงอย่างไรเสียในบันทึกนี้เป็นบันทึกที่ผมได้ตอบตามความเห็นส่วนตัวของผมเท่านั้น อาจไม่ใช่สิ่งที่ถูกต้องตามหลักการของการพัฒนา หรือ สงเคราะห์ แต่อย่างใด