หมออนามัย พิธีจัดงานศพ

พิธีการจัดงานศพ

หมอนามัย นายอานนท์ ภาคมาลี

 

พิธีการจัดงานศพ

        โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลหินซ้อน อำเภอแก่งคอย จังหวัดสระบุรี มีพื้นที่รับผิดชอบ 9 หมู่บ้าน มีประชากรที่รับผิดชอบมากกว่า 4,000 คน มีวัดจำนวน 8 วัด ได้แก่ วัดหินซ้อนใต้ อยู่ในพื้นที่หมู่ 1  มีสถานที่ฌาปนกิจศพ วัดท่าเดื่อ อยู่ในพื้นที่หมู่ 3 ไม่มีสถานที่ฌาปนกิจศพ วัดสาย 5 อยู่ในพื้นที่หมู่ 4 มีสถานที่ฌาปนกิจศพ วัดซอย 25นิคม อยู่ในพื้นที่หมู่ 5 มีสถานฌาปนกิจศพ วัดถ้ำเขาเขียว อยู่ในพื้นที่หมู่ 6 ไม่มีสถานที่ฌาปนกิจศพ วัดวังม่วงน้อย อยู่ในพื้นที่หมู่ 7 มีสถานฌาปนกิจศพ วัดบ้านผังสามัคคี อยู่ในพื้นที่หมู่ 8 มีสถานที่ฌาปนกิจศพ วัดถ้ำญาณสังวร อยู่ในพื้นที่หมู่ 9 มีสถานที่ฌาปนกิจศพ ประเด็นของค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นจากงานศพ ปัญหาส่วนใหญ่จากการตีความหมายตามค่านิยม จนกลายเป็นวัฒนะธรรมปฏิบัติ ที่ออกห่างจากความหมายของการสูญเสีย และโศกเศร้า ของญาติมิตร แต่ถูกทดแทนด้วยค่านิยมของสังคมที่ชี้วัดความหรูหรา ความมีหน้ามีตาของเจ้าภาพ หรือแม้ความหมายในเชิงการช่วยเหลือเกื้อกูลจากเพื่อนบ้านก็เปลี่ยนเป็นการไม่รู้จะทำอะไร ด้วยความสะดวกสบายที่คุ้นเคยจากการซื้อหาได้ง่าย เจ้าภาพจึงยอมจ่ายทั้งที่เคยเป็นกิจกรรมร่วมของคนในชุมชน อย่างรู้หน้าที่ทั้งในกลุ่มต่างๆ ผลลัพธ์ ที่เกิดขึ้นคือ ค่าใช้จ่ายที่เจ้าภาพ ต้องแบกภาระทั้งที่เต็มใจและไม่เต็มใจ โดยละลายพฤติกรรมสังคมที่เป็นตัวบ่มเพาะชุมชนที่อยู่อย่างเกื้อกูล และเพียงพอให้จางหายไป

        พิธีการจัดงานศพ เพื่อลดค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นของคนในชุมชน การรณรงค์ไม่ดื่มสุรา แต่ยังคงพบเห็นทั่วๆไป ความขัดแย้งของกลุ่มต่อการจัดการด้านอาหาร จนเกิดความไม่พอใจ หรือพฤติกรรมที่เอาเปรียบเจ้าภาพ จนอาหารไม่พอกับจำนวนของผู้มาร่วมงาน ซึ่งเหล่านี้เป็นผลกระทบโดยตรงที่เกิดขึ้นกับเจ้าภาพ ทางชุมชนมีมาตรการทางสังคมออกมาเป็นกฎ ระเบียบ ก็สามารถคุมในบางกลุ่มได้ แต่ก็ยังมีปัญหาที่ต้องแก้ไขอยู่ตลอดเวลา หรือแม้การยกเลิกการพิมพ์ซอง แต่ก็ยังมีให้แขกต่างตำบล หรือต่างจังหวัด แต่เทียบกลับซองที่กลับคืนมา พบว่าเป็นการเสียค่าใช้จ่ายมากกว่า  จะได้รับการช่วยเหลือจากญาติหรือพี่น้องที่อยู่ต่างพื้นที่ การที่ได้รับการบอกเล่าต่อกันมา การไม่เผาศพในวันที่เชื่อว่าเป็นวันที่เป็นมงคล เช่น วันอังคาร วันศุกร์ วันพระ วันเสาร์ เป็นต้น ทำให้เสียค่าใช้จ่ายเพิ่มขึ้น โดยไม่จำเป็นจากการเก็บศพไว้หลายวัน ซึ่งองค์ประกอบหรือปัจจัยดังกล่าวเป็นการเพิ่มภาระค่าใช้จ่ายให้กับเจ้าภาพ ชุมชนตระหนักถึงค่าใช้จ่ายสูง จากการทบทวนปัญหาอย่างต่อเนื่อง ทำให้มองเห็นรูปแบบของการจัดงานศพที่ยึดหลักความพอประมาณ ความมีเหตุผล การใช้ความรู้ ความรอบคอบ และ คุณธรรม ประกอบการวางแผน การตัดสินใจ และการกระทำให้เกิดขึ้น ผ่านกระบวนการเรียนรู้การสร้างรูปแบบของพิธีการจัดงานศพ ให้เกิดรูปธรรมและมีความเป็นไปได้ เพื่อลดค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้น การจัดการด้านอาหาร การจัดการดอกไม้ธูปเทียนของชำร่วยและโลงศพ และการทบทวนเกี่ยวกับพิธีกรรมทางศาสนา โดยให้เกิดกลไกการมีส่วนร่วมในระดับพื้นที่ที่เข้าใจปัญหาร่วมกับกลไกของการออกแบบการจัดเก็บข้อมูลเบื้องต้นของค่าใช้จ่าย ที่เกิดขึ้นในงานศพ  เพื่อใช้เป็นแนวทางในการหารูปแบบในการจัดงานศพ อย่างเหมาะสมกับสภาพพื้นที่ อีกทั้งยังเป็นการสร้างกลไก ให้กับประชานทั่วไป เรียนรู้และใช้ประโยชน์จากข้อมูล โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลหินซ้อน ในการบ่มเพาะองค์ความรู้เพื่อการพิจารณาเลือกใช้อย่างเหมาะสม

    การสร้างรูปแบบการจัดพิธีการจัดงานศพโดยยึดหลักการประหยัด ตำบลหินซ้อน อำเภอแก่งคอย จังหวัดสระบุรี เป็นแนวทางหนึ่งของการสร้างทางออก ปัญหาเรื่องค่าใช้จ่ายในงานศพที่สูงขึ้น ตามการบริโภคทางวัฒนธรรมที่สวนกระแสกับการประหยัด

 

ธุรกิจที่เกี่ยวเนื่องกับพิธีการจัดงานศพ

      นับเป็นเรื่องน่าติดตาม เมื่อนำเอาวัฒนธรรมไทยที่เกี่ยวกับพิธีการจัดงานศพมาเกี่ยวพันกับธุรกิจต่างๆ เช่น ธุรกิจการขายหีบศพ  การผลิตหีบศพทั่วไปนิยมใช้ไม้ยาง มากที่สุด รองลงมาไม้อัด และไม้สัก ไม้จำปา ไม้ทุเรียน ไม้งิ้ว หรือไม้ขนุน  แล้วแต่เศรษฐานะของแต่ละบุคคล รูปแบบเป็นทรงสีเหลี่ยมต่างกันเพียงลวดลายไทยประดับหีบที่วิจิตร งดงาม หรือการทำหีบศพตามสั่ง อาทิเช่นหีบมุกที่ลวดลายสวยงามและหีบศพติดแอร์ ทำด้วยเหล็กสเตนเลส มีเครื่องควบคุมอุณหภูมิภายใน ส่วนใหญ่เป็นหีบศพที่มีราคาแพง ขนาดของหีบศพ ขึ้นอยู่กับขนาดร่างกายของศพ โดยทั่วไปยาวมาตรฐาน1.80 เมตรและขนาดกว้างตั้งแต่18 นิ้ว20 นิ้วและ 22 นิ้วตามลำดับ ราคาของหีบศพ ราคาถูก ตั้งแต่ 800-1,500 บาท 4,500 – 8,000 บาท โดยทั่วไปขายเป็นชุด คือขายหีบศพ ควบกับการบริการเบื้องต้น ซึ่งหมายถึง การฉีดยากันเน่า การแต่งตัวให้ศพ การเคลื่อนย้ายศพไปวัด ธุรกิจการขายพวงหรีด พวงหรีดมี 3 ประเภท ได้แก่ พวงหรีดที่ทำจากดอกไม้สด พวงหรีดที่ทำจากดอกไม้แห้ง และพวงหรีดที่ใช้วัสดุผ้าขนหนูมาเป็นตัวหรีด หรือวัสดุในการศึกษาของเด็ก พัดลม อื่นๆ ดอกไม้จันทน์ ไม่ได้เป็นธุรกิจขนาดใหญ่ เป็นอาชีพเสริมรายได้ที่ส่งเสริมภูมิปัญญาไทย เสริมรายได้ให้แก่ครัวเรือนในชนบท ให้กับกลุ่มแม่บ้านและเด็ก โดยใช้วัสดุพื้นบ้าน เช่นเปลือกข้าวโพด  ของที่ระลึกในงานพิธีการจัดงานศพ เช่นการจัดทำหนังสือ หรืออื่นๆตามที่เจ้าภาพสั่ง ธุรกิจการจัดเลี้ยงอาหาร การจัดเลี้ยงอาหารแก่ผู้มาช่วยงาน รวมถึงผู้มางานสวดอภิธรรมศพ เช่นอาหารหม้อ ก๋วยเตี๋ยว บะหมี่ กระเพาะปลา ข้าวต้มทรงเครื่อง อื่นๆ อาหารกล่องได้แก่ของว่างที่บรรจุมาในกล่องกระดาษ เช่น ขนมปัง นม และอื่นๆอร่อยน่ารับประทาน และธุรกิจบริการจัดพิธีการจัดงานศพแบบครบวงจร บทความนี้มีวัตถุประสงค์เสนอการจัดงานศพตามวัฒนธรรมประเพณี ไทยพุทธ  ในสังคมเมืองกับธุรกิจการบริการที่เกี่ยวข้องกับพิธีการจัดงานศพ โดยวิเคราะห์ความเห็นจากการสัมภาษณ์ระดับลึกกับผู้ประกอบธุรกิจกับพิธีการงานศพ ผู้ประกอบการผลิตและขายหีบศพ พวงหรีด ดอกไม้จันทน์ และอาหารในพิธีการจัดงานศพ การจัดพิธีการจัดงานศพเป็นวัฒนธรรมที่ปฏิบัติสืบทอดกันมายาวนาน เป็นประเพณีปฏิบัติที่ผู้กระทำให้พิธีการจัดงานศพ เพื่อแสดงความเคารพรักและอาลัย ให้เกียรติและสำนึกในบุญคุณ และยกย่องผู้ตายเป็นครั้งสุดท้าย พิธีการจัดงานศพ โดยทั่วไปแล้ว ต้องมีการซื้อโรงบรรจุศพ มีการสวดพระอภิธรรมศพ ที่วัดหรือที่บ้าน แล้วแต่ความสะดวกของเจ้าภาพและสถานที่ในการงานพิธีการจัดงานศพ มีการจัดหาดอกไม้ประดับหน้าศพ พวงหรีด ประดับไฟฟ้า จัดเตรียมอาหารและเครื่องดื่มผู้มาร่วมการพิธีการจัดงานศพ หลังจากนั้นเป็นพิธีการเผาศพ ซึ่งในการจัดงานดังกล่าว ล้วนต้องอาศัยธุรกิจที่ เกี่ยวกับงานศพทั้งสิ้น ที่เด่นชัดที่สุดคือ ธุรกิจการผลิตและขายหีบศพ การขายพวงหรีด ดอกไม้จันทน์ การรำถวายหน้าศพ ซึ่งในแต่ละปี สร้างรายได้ให้กับธุรกิจนี้เป็นจำนวนมหาศาล และก่อให้เกิดการจ้างงานอย่างต่อเนื่อง พิธีการจัดงานศพอาจมีการเลี้ยงเครื่องดื่ม เช่น น้ำดื่ม น้ำแข็ง น้ำอัดลม หรือสุรา เหล้า บุหรี่ อื่นๆเครื่องขยายเสียง ไฟฟ้าประดับในงานหรือตามท้องถนน ค่าถวายพระในการจัดงาน ค่าน้ำ ค่าไฟฟ้า

       การสวดอภิธรรมในงานศพแล้วแต่จะนิมนต์พระมาสวดอภิธรรม พระ 1 ชุด 4 องค์ สวดอภิธรรม 1-2 จบหรือ พระ 1 ชุด  8 องค์ สวดอภิธรรม 1-2 จบ แล้วแต่ผู้มาร่วมงานเสนอตัวในการสวดอภิธรรม ส่วนเวลาแล้วแต่ ตั้งแต่เวลา 19.30น. หรือ 20.00น. เมื่อสวดเสร็จแล้วก็มีการถวายปัจจัย เป็นเงินใส่ซองพร้อมดอกไม้ ถวายพร้อมๆกันหลายเจ้าภาพที่เสนอตัวมาสวดอภิธรรม ตอนเช้าถวายอาหาร รวมทั้งถวายเพล มีการจัดทำอาหารถวายพระ ตลอดงานที่ตั้งศพไม่ว่าจะเป็นที่บ้านหรือวัด และในวัดที่จะเผาศพมีการนิมนต์พระมา มาติกา บังสุกุล อุทิศส่วนกุศลให้กับผู้ตาย ถวายอาหารเพล ทอดผ้า บังสุกุล และมหาบังสุกุล พร้อมถวายปัจจัย พร้อมค่าพานะ บางวัดมีให้เช่าผ้าบังสุกุล เป็นการลดค่าใช้จ่ายในการจัดหาซื้อมา หรือมีการอุปสมบทเป็นเณรหรือเป็นพระในการชักจูงศพ หลังจากเผาศพ ก็มีการ สวดมนต์เย็น และทำพิธีกลับธาตุ(กระดูก)ในตอนเช้า มีการเตรียมกล้วยน้ำว้า ให้มีครบ 20 ลูก แทนนิ้วมือ นิ้วเท้า ลูกมะพร้าวแก่ 1 ลูกปลอกเปลือก ทำศีรษะ น้ำตาลทราย 1 ถุง ประมาณ 1 กิโลแทนหัวใจ ผ้าขาว 1 ผืน กว้าง ยาว ประมาณ1 เมตรไว้ห่อกระดูก เงินหรือสตางค์ ชื้อที่ อื่นๆแล้วแต่

       ในพิธีการจัดงานศพ วันเผาต้องเตรียมถ่าน 1-2 กระสอบ น้ำมันก๊าด มะพร้าวแก่ปลอกเปลือกไว้ล้างหน้าศพก่อนจะทำพิธีเผา สัปเหร่อในวันเผา การทำความสะอาดเตาเผา ขอให้ท่านทั้งหลายลองคิดดูทุกอย่างที่จัดพิธีการจัดงานศพ ล้วนมีค่าใช้จ่ายจำนวนมหาศาล ทำอย่างไรที่จะลดค่าใช้จ่าย ยังไม่รวมค่าพาหนะนำศพมาจากโรงพยาบาล หรือสถานบันติเวช บางคนอยู่ต่างจังหวัดไกลๆ บางคนต้องไปเสียค่าใช้จ่ายเป็น ค่าอาหาร ค่าเดินทางในการไปเฝ้าผู้ป่วยตอนบาดเจ็บ ก่อนสิ้นลมหายใจ