หากขาดซึ่งการยอมรับนับถือผู้ที่อาวุโสกว่าเสียแล้ว บางสิ่งบางอย่างซึ่งเคยเป็นขนบธรรมเนียมประเพณีที่ดีก็อาจถูกมองข้ามถูกหลงลืมถูกละเลยไปตามกาลเวลา
ทำขวัญนาค 10
(เชิญหมอทำขวัญมาทำพิธี
หรือมีความต้องการอย่างอื่น)
โดย ชำเลือง มณีวงษ์
ผู้มีผลงานดีเด่น
รางวัลราชมงคลสรรเสริญ ปี 2547
ในบทความตอนที่ 10 นี้ ผมเปิดเอาไว้เป็น 2 ประเด็นคือ (1)
เชิญหมอขวัญมาเพื่อทำขวัญนาค กับ (2)
เชิญหมอขวัญมาเพื่อความต้องการอย่างอื่น ๆ
ตามความชอบโดยเฉพาะของแต่ลพบุคคล
ความจริงแล้วเป็นสิทธิส่วนตัวของบุคคลผู้นั้นสามารถที่จะกระทำได้
เพราะเป็นความต้องการของเขา ผู้ที่ทำหน้าที่เป็นหมอขวัญจริง ๆ
ก็จะต้องให้คำอธิบายเพื่อความเข้าใจ
แด่ผู้ทีติดต่อไปจะได้เข้าใจและรับรู้ในขนบประเพณีเดิมเอาไว้บ้าง
แต่หากเป็นคนรุ่นใหม่ที่ไม่รับของเดิมจริง ๆ
ก็อธิบายให้เข้าใจได้ยากมาก ในบทนี้จะเป็นมุมมองในเชิงอนุรักษ์
เป็นการเสนอความเห็นตามประสบการณ์ตรงของผู้ที่ทำหน้าที่
ทำขวัญนาคคนหนึ่งที่อยู่กับพิธีการนี้มานานกว่า 43 ปี
อาจเป็นประโยชน์ในแง่ของการศึกษาค้นคว้าและเป็นการเก็บร่องรอยของวัฒนธรรมในช่วงเวลาหนึ่งได้บ้างตามสมควร
โดยเป้าหมายหลัก ๆ ในการเชิญหมอขวัญมาทำพิธีทำขวัญนาคในอดีตที่ผ่านมา
คุณตาวัน มีชนะ ครูทำขวัญนาคของผม ท่านเล่าให้ฟังว่า
“หมอทำขวัญในยุคที่คุณตาทำหน้าที่ในแต่ละงาน
จะมีคนเข้ามาฟังกันมากบางคนพนมมือไหว้ไปตลอดพิธี
บางคนก็พนมมือไหว้เมื่อถึงตอนที่หมอว่าคาถาอาคม
บางคนเห็นว่าพ่อหมอพนมมือท่านก็พนมมือตาม
มองดูแล้วอบอุ่นใจในความมีศรัทธา”
คนในยุคก่อนให้ความสำคัญต่อพิธีทำขวัญนาคมากเพราะการจัดงานอุปสมบทเป็นงานบุญที่สำคัญกับชีวิตและครอบครัว
การที่จะหยุดยั้งความห้าวหาญฮึกเหิมของคนรุ่นหนุ่มให้เพลาลงมาเป็นความสงบสุขุมอ่อนน้อมสู่ทางสงบจึงต้องมีผู้ที่รู้คัมภีร์ทางศาสนามาเป็นผู้ให้คำแนะนำ
(พิธีทำขวัญนาค
ที่บ้านหมู่ที่ 3 ตำบลแม่ปุ อำเภอแม่พริก จังหวัดลำปาง เมื่อวันที่ 13
พฤศจิกายน 2553)
พิธีทำขวัญนาคในยุคก่อนจึงมีจุดมุ่งหมายหลายประการ
ดังนี้
-
ให้หมอขวัญเชิญเทวามาปกปักรักษาบ้านเรือนและครอบครัวให้มีความร่มเย็นเป็นสุขประสบความสำเร็จ
-
ให้หมอเตือนใจผู้ที่จะบวช (เจ้านาค)
ให้ได้ยั้งคิดปรับจิตที่ว้าวุ่นให้สงบลงและมีความแน่แน่ในกระแสจิตที่จะค่อย
ๆ เย็นลงจนถึงสงบ
-
ให้หมอทำขวัญได้ประกอบพิธีที่เป็นมงคลแก่ครอบครัวและผู้ที่จะอุปสมบทตามระบอบทีมีมาแต่โบราณนานมา
-
ให้หมอขวัญได้กล่อมจิตใจนาคให้ได้ล่วงรู้เรื่องราวของตนเองตั้งแต่จุติในครรภ์ของมารดา
เมื่อคลอดออกมาบิดามารดาทั้ง 2 คน
ได้เลี้ยงดูมาด้วยความทะนุถนอมจนเติบใหญ่
บุญคุณของท่านมีมากหลายยากที่จะทดแทนได้หมด
-
ให้หมอขวัญมาสอนนาคและเรียกขวัญที่คนในยุคก่อนเชื่อกันว่า
เป็นสิ่งที่ไม่มีตัวตนแต่เกาะติดอยู่บนศีรษะเมื่อได้โกนผมออกไปขวัญก็จะหายไปด้วยจึงต้องเชิญหมอมาเรียกขวัญให้ขวัญของนาคกลับมา
-
จะได้จัดเตรียมของมงคลที่จะได้นำมาใช้ในการประกอบพิธี ได้แก่
หลักบายศรี เครื่องประกอบพิธีเวียนเทียนเบิกบายศรี
-
บิดา มารดา
ปู่ย่าตายายและญาติจะได้ร่วมพิธีเวียนเทียนปักเป่าไฟราคะทั้ง 3 กอง
ได้แก่ โลภะ โทสะ โมหะ ให้ออกห่างจากตัวเจ้านาคไป
-
ญาติกาทั้งหลายได้มาร่วมบุญร่มงานกุศล
ได้อโหสิกรรมให้กับผู้ที่จะอุปสมบท
ได้ร่วมอนุโมทนาในงานบุญบวชนาค
-
เป็นการรวมบรรดาญาติพี่น้องบ้านใกล้เรือนเคียงมาแสดงความยินดีปรีดาในงานกุศลร่วมกันด้วยศรัทธา
ความต้องการอย่างอื่นที่ตั้งประเด็นเอาไว้
ผมหมายถึงเจ้าของงานในยุคปัจจุบัน
อาจมีความเชื่อมีความเห็นที่เปลี่ยนไปบ้างตามยุคสมัยไม่อาจที่จะเดาใจหรือบอกสิ่งที่ต้องการได้ตรงจุด
เพียงแต่นำเอาประสบการณ์ที่ได้รับในงานที่ได้มีส่วนเข้าไปเกี่ยวข้องในเวลาที่ยาวนานผ่านมา
ยกเอามาให้เห็นเป็นทางเลือกในความรู้และความเข้าใจ
(ภาพบน
แตรวงคณะขวัญใจมดแดง (วัดตึก) บ้านโพธิ์พระยา อำเภอศรีประจันต์
จังหวัดสุพรรณบุรี ร่วมบรรเลงในการทำขวัญนาค)
เชิญหมอทำขวัญมาทำพิธีหรือมีความต้องการอย่างอื่น
ได้แก่
-
เพื่อเสริมบารมีว่า งานของท่านมีหมอขวัญระดับประเทศหรือศิลปินดัง
ๆ มาทำขวัญนาค ผู้คนจำนวนมากอยากเห็นตัวจริงหลั่งไหลกันมาดูหมอทำขวัญ
ต้องการให้มีคนกล่าวขานกันต่อไป
-
ต้องการให้หมอทำขวัญนาคเป็นหมอหนุ่มสาวที่กำลังอยู่ในวัยรุ่นน่ารัก
น่าสนใจสามารถที่จะบอกใครเขาได้ว่าที่บ้านของฉันมีคนหล่อคนสวยมาทำขวัญนาค
-
ต้องการให้หมอทำขวัญร้องเพลงไทยสากลใหม่ ๆ มัน ๆ สนุก ๆ
พวกเขาจะได้เต้นประกอบเพลงกันอย่างสนุกสนาน
-
ต้องการให้หมอทำขวัญโชว์เสียงเพลงที่ตนเองชอบ
เรียกว่าขอเพลงกันขึ้นมาเป็นระยะ ๆ อย่างการแสดงดนตรี
ไม่ได้เน้นที่สาระความรู้ แต่เน้นที่การร้องเพลงอย่างต่อเนื่อง
-
ต้องการฟังหมอทำขวัญร้องเพลงแหล่ อยากฟังเพลงแหล่แบบคนโน้น
แบบคนนี้พอหมอขวัญร้องจบเพลงก็มีเสียงขอขึ้นมาว่า เอาอีก
(ชอบฟังมาก)
-
ต้องการให้หมอทำขวัญร้องเรียกชื่อบุคคลที่มีผู้จดเอามาให้นับจำนวนเป็นร้อย
ๆ
ชื่อเพื่อเรียกเงินมาเก็บเอาไว้ในพานซึ่งเจ้าภาพได้จัดเตรียมเอาไว้แล้ว
กรณีนี้หมอขวัญจะต้องสามารถร้องด้นสด ๆ
ได้อย่างฉับพลันจึงจะทำได้
-
ต้องการให้หมอขวัญขึ้นเวทีร้องเพลง
พอถึงตอนเย็นมีงานทานเลี้ยงและมีดนตรีบรรเลง
เจ้าภาพขอให้หมอทำขวัญร้องเพลงบนเวทีเพื่อเป็นเกียรติแก่เจ้าภาพ
-
ต้องการให้หมอทำขวัญ (หนุ่ม ๆ)
ได้อยู่รำวงและเต้นไปตามจังหวะเพลงที่วงดนตรีบรรเลงกับผู้ที่มาร่วมงานหลังจากเสร็จพิธีไปแล้ว
ชนิดที่ว่าขอตัวเพื่อที่จะเดินทางกลับก็ยาก
และค่าจ้างก็ยังไม่ได้รับ
-
ในงานเดียวกันแต่มีผู้ที่มีความคิดเห็นแปลกแยกต่างกันหลายฝ่ายในการให้ความเห็นเมื่อตอนทำขวัญนาค
คุณยายอยากฟังหมอทำขวัญนาน ๆ ไม่กำหนดเวลา แต่น้าชายของนาคบอกว่า
เอาเพียง 1 ชั่วโมงพอ จะต้องไปรับแขกมากินเลี้ยง (ตอนนั้นเวลา 13.30
น.)
ในความเห็นที่หลากหลายและท่ามกลางความสับสนในสังคมปัจจุบันที่คนรุ่นใหม่แทบจะหาจุดยืนได้ยากมากขึ้น
ในเมื่อวัฒนธรรมสากลเข้ามาปะปนอยู่ในเอกลักษณ์ของชาติโดยที่ไม่สามารถจะคัดแยกออกจากกันได้
เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้
การผสมผสานทางวัฒนธรรมกันด้วยความสัมพันธ์ทางการศึกษาและความเจริญก้าวหน้า
กระแสนิยมที่เปรียบเสมือนคลื่นที่โถมกระแสซัดเข้ามาเป็นระลอกอย่างต่อเนื่อง
จนทำให้สังคมโลกที่เคยอยู่ห่างไกลกลับกลายเป็นความใกล้ชิดและเป็นสากลมากขึ้นทุกที
วัฒนธรรมประเพณีดั้งเดิมเก่า ๆ จึงถูกหลงลืมไปตามกาลเวลา
หากจะมีอยู่บ้างก็คือบุคคลที่มีอายุ 50
ปีขึ้นไปที่พอจะยังเก็บความทรงจำเก่า ๆ เอาไว้ได้ติดตา เช่น
ประเพณีการเล่นสงกรานต์ ประเพณีการแต่งงาน ประเพณีทำบุญวันสาทรไทย
ประเพณีลอยการกระทง ประเพณีการบวชพระ ประเพณีทำขวัญนาค ฯลฯ
บันทึกความทรงจำของคนรุ่นเก่าเหล่านั้น
อาจเป็นต้นตอแห่งการเรียนรู้ให้คนรุ่นใหม่ได้สืบค้นนำเอามาเทียบเคียงเพื่อความถูกต้องและเหมาะสมในการปฏิบัติต่อไป
ทั้งนี้ก็ย่อมที่จะอยู่ภายใต้การยอมรับเชื่อถือของในแต่ละบุคคลเป็นสำคัญด้วย
หากขาดซึ่งการยอมรับนับถือผู้ที่อาวุโสกว่าเสียแล้ว
บางสิ่งบางอย่างซึ่งเคยเป็นขนบธรรมเนียมประเพณีที่ดีก็อาจถูกมองข้าม
ถูกหลงลืม ถูกละเลยไปตามกาลเวลาได้เช่นกัน
ติดตาม ตอนที่ 11
(ทำหมอขวัญนาคหมู่เป็นพุทธบูชา)