รายงานผลการนิเทศการศึกษาแบบคลินิค เพื่อพัฒนากิจกรรมการเรียนการสอนวิชาวิทยาศาสตร์
ในระหว่างฝึกประสบการณ์การนิเทศผมได้มีโอกาส
เดินทางไปเยี่ยมโรงเรียนบ้านเพี้ยฟานโนนสวรรค์
ซึ่งเป็นโรงเรียนดีประจำตำบลของ สพท.ขอนแก่น เขต 4 และเป็นโรงเรียนในศูนย์เครือข่ายที่ผมรับผิดชอบ การไปเยี่ยมครูในครั้งนี้ได้มีโอกาสพูดคุยกับครูในโรงเรียนเกี่ยวกับการจัดการเรียนการสอนวิทยาศาสตร์และได้ทราบสภาพการจัดการเรียนการสอนกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ของโรงเรียนว่าปัจจุบันมีครูที่ทำหน้าที่สอนกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์เพียง 1 คน และเป็นครูที่พึ่งจะได้รับการบรรจุแต่งตั้งใหม่ ซึ่งเดิมเคยทำงานด้านการสอนที่เป็นการสอนเด็กโต คือสอนในวิทยาลัยเทคนิคขอนแก่น จบการศึกษาวิชาเอกวิทยาศาสตร์ทั่วไป มีความชำนาญและแม่นในเนื้อหาทางวิทยาศาสตร์ แต่การสอนในโรงเรียนระดับประถมศึกษาซึ่งมีความแตกต่างกันทั้งด้านวัยวุฒิและวุฒิภาวะของเด็กนักเรียนกับการสอนที่ครูเคยสอนในวิทยาลัยเทคนิคขอนแก่น ทำให้ครูมีปัญหาเกี่ยวกับการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน ครูขาดความมั่นใจในการสอนนักเรียน ผมจึงคิดที่จะช่วยครูแก้ปัญหาโดยทำการนิเทศแบบคลินิก ผมเริ่มทำงานโดยได้อธิบายรูปแบบของการนิเทศแบบคลินิกให้ครูรับทราบว่ามีลักษณะเป็นอย่างไร มีความสำคัญต่อการจัดการเรียนการสอนอย่างไร และมีประโยชน์ต่อตัวครูอย่างไร เพื่อให้ครูผู้สอนได้ตระหนักถึงการปรับปรุงพฤติกรรมในการจัดการเรียนการสอนซึ่งก็ได้ตอบรับการรับการนิเทศคลินิกในครั้งนี้ หลังจากที่ได้พูดคุยเกี่ยวกับการนิเทศแบบคลินิกแล้ว ก็ได้ร่วมกันวิเคราะห์ปัญหาในการจัดการเรียนการสอนกลุ่มสาระวิทยาศาสตร์ ซึ่งครูผู้สอนมีความหนักใจในการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน จึงร่วมกันทำแผนภูมิก้างปลา (ทาชิกาวา)
จากการวิเคราะห์แผนภูมิก้างปลา (ทาชิกาวา) พบว่าสาเหตุของปัญหาที่มีอิทธิพลมากที่สุดคือตัวครูผู้สอน ถึงร้อยละ 50 ปัญหาคือ กิจกรรมการเรียนการสอนไม่น่าสนใจ ขาดความรู้ความชำนาญ ไม่มีเวลาในการเตรียมการสอน และทำการสอนในหลายวิชา จึงตกลงเลือกปัญหากิจกรรมการเรียนการสอนไม่น่าสนใจ เพื่อแก้ไขปัญหาและทำการนิเทศคลินิกในครั้งนี้
เมื่อได้แนวทางแก้ไขปัญหาการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนแล้ว จึงพิจารณาเครื่องมือที่จะใช้ในการสังเกตการสอนร่วมกัน ได้คัดเลือกแบบสังเกตการสอนในชั้นเรียนและแบบบันทึกกิจกรรมการเรียน การสอน โดยใช้แบบสังเกตการสอนในชั้นเรียนและแบบบันทึกกิจกรรมการเรียน การสอนของหน่วยศึกษานิเทศน์ สำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ กระทรวงศึกษาธิการ (สำนักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห่งชาติ , กระทรวงศึกษาธิการ , 2542 ) จากนั้นผมจึงได้นัดครูในการสังเกตการณ์สอนในวันที่ 2 สิงหาคม 2553 เมื่อถึงวันที่ผมนัดครูไว้ผมได้ ทำการสังเกตการสอน ในคาบที่ 3 ชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 โดยใช้เครื่องมือแบบสังเกตการสอนในชั้นเรียนและแบบบันทึกการสังเกตการสอนที่ได้ตกลงร่วมกันไว้ ซึ่งจากการสังเกตโดยภาพรวมครูผู้สอนดำเนินการสอนตามแผนการจัดการเรียนรู้ที่เตรียมไว้ มีปฏิสัมพันธิ์กับนักเรียนดี แต่ยังควบคุมชั้นเรียนไม่ได้เท่าที่ควรยังมีนักเรียนบางส่วนที่ไม่สนใจในบทเรียนที่ครูสอน มีการคุยและหยอกกันบ้าง การตอบคำถามนักเรียนยังพูดเสียงเบา ผมจึงได้ชี้แนะแนวทาง โดยให้แฟ้มข้อมูลตัวอย่างของบทเรียนสำเร็จรูป เพื่อครูผู้สอนจะได้ทำเพิ่มเติมให้เพียงพอ และผมได้ถ่ายเอกสารหน้าที่มีรูปภาพซึ่งไม่สามารถโรเนียวได้ ให้กับครูผู้สอนไว้เพื่อเตรียมเข้าเล่ม แล้วนัดครูว่าจะกลับมาสังเกตการณ์สอนอีกครั้งในวันที่ 6 สิงหาคม 2553 ผมได้ทำการสังเกตการสอนอีกครั้ง ในคาบที่ 2 โดยใช้เครื่องมือแบบสังเกตการสอนในชั้นเรียนและแบบบันทึกการสังเกตการสอนที่ได้ตกลงร่วมกันไว้ พบว่า ครูผู้สอนจัดทำบทเรียนสำเร็จรูปเพิ่มเติมไม่ทันเวลา เนื่องจากมีภาระงานมากและระยะเวลากระชั้นชิดเกินไป จึงได้ให้นักเรียนศึกษาเป็นกลุ่มร่วมกันเหมือนเดิม การจัดการเรียนการสอนเป็นไปอย่างราบรื่น และได้นัดประชุมให้ข้อมูลป้อนกลับในวันที่ 9 สิงหาคม 2553 จากการสังเกตการสอน 2 ครั้ง ผมได้วิเคราะห์ผลจากแบบบันทึกการสังเกตการสอน พบว่า ผู้สอนได้ดำเนินการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนครั้งที่ 1 อยู่ในระดับ ดี คะแนนเฉลี่ย 4.19 ครั้งที่ 2 อยู่ในระดับ ดีมาก คะแนนเฉลี่ย 4.57 จากการสังเกตพฤติกรรมการสอนครูผู้สอนมีพัฒนาการในการสอนที่ดีขึ้น ซึ่งในครั้งแรกได้เริ่มให้นักเรียนใช้บทเรียนสำเร็จรูปโดยไม่ได้นำเข้าสู่บทเรียน และยังไม่ได้ศึกษาแผนการสอนให้ละเอียด ต่อมาในครั้งที่ 2 ครูผู้สอนได้ศึกษาบทเรียนสำเร็จรูปจนเข้าใจและมีการเตรียมพร้อมในการสอนและค้นพบวิธีในการตกลงร่วมกับเด็กในการเรียน โดยการบอกเป้าหมายในการเรียนให้นักเรียนเข้าใจและชี้แนะทางเลือกให้นักเรียนได้ปฏิบัติ ซึ่งนักเรียนก็มีความเข้าใจและสามารถศึกษาบทเรียนสำเร็จรูปด้วยตนเองอย่างซื่อสัตย์ได้ จากการแก้ไขปัญหาขาดสื่ออุปกรณ์ในการเรียนการสอน โดยใช้บทเรียนสำเร็จรูปดังกล่าวทำให้ครูผู้สอนมีความมั่นใจในการจัดการเรียนการสอนมากขึ้น ฉะนั้นบทเรียนสำเร็จรูป จึงเป็นแนวทางหนึ่งที่จะช่วยแก้ไขปัญหานี้ และเชื่อมั่นว่าครูผู้สอนจะสามารถสร้างบทเรียนสำเร็จรูปได้ด้วยตนเองในเนื้อหาอื่น ๆ ที่จะต้องทำการสอนต่อไปได้ ผมได้แจ้งข้อมูลที่ได้จากการสังเกตการสอนแก่ครูผู้สอน โดยการนำแบบแบบสังเกตการสอนในชั้นเรียน และแบบสังเกตกิจกรรมการเรียนการสอน มาให้ครูผู้สอนได้ดูผลของการสังเกต ครูผู้สอนมีความพึงพอใจในพัฒนาการของตนเอง
ผมและครูผู้สอนจึงได้วิเคราะห์ข้อมูลที่ได้ร่วมกัน โดยมีความเห็นว่า บทเรียนสำเร็จรูป สามารถนำมาใช้จัดการเรียนการสอนกับนักเรียนได้ผลดี ซึ่งครูผู้สอนยอมรับว่านักเรียนมีความสนใจในการศึกษาบทเรียนสำเร็จรูป และได้บอกว่าได้นำบทเรียนสำเร็จรูปนี้ไปใช้กับห้องเรียนอื่น ๆ นักเรียนมีความพึงพอใจและสามารถศึกษาด้วยตนเองได้ ทำให้ครูผู้สอนมีความมั่นใจมากขึ้น โดยร่วมกันพิจารณาพฤติกรรมของผู้สอนที่ต้องเปลี่ยนแปลงดังนี้
- เตรียมความพร้อมก่อนที่จะเข้าสอน
- อ่านเอกสารที่จะต้องสอนให้เข้าใจก่อน
- มีการนำเข้าสู่บทเรียนก่อนที่จะให้นักเรียนเริ่มศึกษาบทเรียนสำเร็จรูป
- จัดสร้างบทเรียนสำเร็จรูปให้เพียงพอแก่จำนวนนักเรียน
นอกจากได้วางแผนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมในการสอนร่วมกันแล้วยังได้สรุปแนวทางในการปรับปรุงการสอนครั้งต่อไป โดยครูผู้สอนคิดที่จะสร้างบทเรียนสำเร็จรูปขึ้นด้วยตนเองในเนื้อหาต่อ ๆ ไป เนื่องจากเป็นประโยชน์ต่อตัวนักเรียนและตัวครูผู้สอนเอง ทำให้นักเรียนมีความสนใจในการเรียนมากขึ้น ซึ่งลักษณะของบทเรียนสำเร็จรูปจะมีลักษณะที่ แบ่งเนื้อหาออกเป็นเนื้อหาย่อย ๆ ทำให้เข้าใจได้ง่าย และนักเรียนก็มีความสุขในการเรียน ผมจึงได้มอบเอกสารคู่มือการสร้างบทเรียนสำเร็จรูปไว้ให้ครูผู้สอนได้ศึกษาและฝึกสร้างบทเรียนด้วยตนเอง
ผมได้ทบทวนเหตุการณ์ในการนิเทศที่ผ่านมา ตั้งแต่สร้างสัมพันธภาพ ร่วมกันวิเคราะห์ปัญหา หาแนวทางในการแก้ไขปัญหาร่วมกัน เริ่มสังเกตการสอน 2 สัปดาห์ และวิเคราะห์การสังเกตการสอนร่วมกัน แล้วได้ถามความรู้สึกของครูผู้สอนว่ารู้สึกอย่างไรในการนิเทศในครั้งนี้ ครูผู้สอนตอบว่า ดีมาก ทำให้มีความรู้สึกกระตือรือร้นในการสอนมากขึ้น มีความตระหนักในการเตรียมการสอนก่อนเข้าสอน
ผู้สอนได้วิเคราะห์และประเมินพฤติกรรมการนิเทศ ดังนี้
- ผมให้ความช่วยเหลือและเอาใจใส่ดีมาก สนับสนุนทั้งด้านเอกสาร และติดตามอย่างต่อเนื่อง
- ปัจจัยของการนิเทศขึ้นอยู่กับการรับการประเมินของครูผู้สอน การมีเวลาให้กับการนิเทศ ซึ่งหากใช้เวลาในการนิเทศให้มากขึ้นจะทำให้เกิดประโยชน์มากขึ้นเช่นเดียวกัน
- สัมพันธภาพระหว่างผมกับผู้สอนเป็นไปด้วยดี ทำให้ไม่เกร็ง และไม่เครียดมาก
- ผมได้ตกลงหัวข้อในการสังเกตร่วมกับผู้สอนก่อนที่จะเริ่มการสังเกต ทำให้ผู้สอนทราบประเด็นที่จะทำการสังเกต และเตรียมตัวได้ถูกต้อง
- เวลาในการนิเทศเหมาะสมดี และควรทำให้ต่อเนื่องจะดีมาก
ผู้สอนได้อธิบายประโยชน์ที่ได้รับจากการนิเทศในครั้งนี้ ดังนี้
- เป็นการกระตุ้นตัวเองให้มีความกระตือรือร้นมากขึ้น
- ทราบบทบาทของตนเองชัดเจนขึ้น ตระหนักในการเตรียมการสอน
- เกิดการเปรียบเทียบวิธีการสอน และทราบทางเลือกในการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนเพิ่มขึ้น
- ได้เรียนรู้ในการจัดกิจกรรมและแก้ไขปัญหา
- ค้นพบวิธีการแนะนำผู้เรียนในการเรียนบทเรียนสำเร็จรูปให้ได้ผล คือ แจ้งเป้าหมายในการเรียนรู้ของนักเรียนก่อนที่จะให้เริ่มศึกษาบทเรียน และอธิบายทางเลือกในการเรียนระหว่างการเปิดดูเนื้อหาก่อนตอบคำถาม กับอ่านให้เข้าใจก่อนตอบคำถามโดยไม่เปิดดู และอธิบายข้อดีข้อเสียให้นักเรียนได้ทราบ ทำให้นักเรียนเข้าใจและปฏิบัติตามข้อตกลง
- ควรจะนำการนิเทศคลินิกไปเผยแพร่ เพื่อเป็นกรณีศึกษาและเกิดมุมมองในการนิเทศการเรียนการสอนในหลายด้าน
ข้อคิดและข้อเสนอแนะ
1) เรื่องนโยบายของผู้บริหารโรงเรียน
การนำโครงการนิเทศแบบคลีนิคเข้าไปใช้ในโรงเรียนที่จะได้ผลดีต้องได้รับการสนับสนุนจากผู้บริหารโรงเรียน ที่มีนโยบายที่สอดคล้องและเห็นด้วยกับประโยชน์ของการนิเทศแบบคลีนิค จะทำการนิเทศได้ผลดี และครูในโรงเรียนก็ได้รับการพัฒนาอย่างเต็มที่
2) เรื่องของตัวครูผู้รับการนิเทศ
ครูผู้ได้รับการนิเทศต้องยินดีที่จะรับการนิเทศอย่างเต็มใจมีความเป็นคนใจกว้าง และยอมรับในข้อบกพร่องในการจัดการเรียนการสอนของตนเอง และพร้อมที่จะพัฒนาตนเอง เพราะหากเป็นการบังคับให้รับการนิเทศนั้นการนิเทศจะไม่ได้ผลเลย
3) เรื่องเวลาในการนิเทศ
ในการนิเทศคลินิกนั้น เวลาเป็นเรื่องที่สำคัญเป็นอย่างยิ่ง ไม่ควรจะนานจนเกินไป หรือเร่งรัดจนเกินไป ควรจัดสรรเวลาในการนิเทศให้เหมาะสมกับปัญหาในการนิเทศ และทำอย่างต่อเนื่อง
4) เรื่องการมีมนุษยสัมพันธ์
การเข้าไปนิเทศคลีนิคนั้น เราต้องเข้าไปมีปฏิสัมพันธ์กับบุคคลอื่น ๆ ในโรงเรียนที่เข้าไปนิเทศด้วย เช่น ผู้บริหาร ครูผู้สอน นักเรียน ภารโรง อย่างน้อยการพูดคุยพบปะนอกเหนือจากการนิเทศ ก็จะเป็นการสร้างบรรยากาศสร้างความคุ้นเคยไม่ทำให้รู้สึกว่าตัวผมเป็นคนแปลกหน้า จะช่วยให้การนิเทศนั้นราบรื่นอีกขั้นหนึ่ง
5) การเผยแพร่การนิเทศคลีนิค
ควรจะนำการนิเทศคลีนิคไปเผยแพร่ เพื่อเป็นกรณีศึกษาและเกิดมุมมองในการนิเทศการเรียนการสอนในหลายด้าน
ความเห็น (3)
ขอบคุณค่ะ จะได้นำไปปรับใช้กับนักเรียนของตนเองค่ะ
ยินดีด้วยกับผลงานที่ได้รับคัดเลือก 1 ใน 6 ศน.คนเก่ง อนาคตไกล พี่กุ้งยินดีด้วยจริงๆ ขอบคุณสำหรับพื้นที่พักพิงให้เด็กชายเเคนได้มีเพื่อน มีอะไรคงได้เกื้อกูลกันระหว่างสองครอบครัว ยินดีเสมอ ฝากรูปสองสาวมาให้คุณพ่อค่ะ
ฝากบันทึกนี้ให้อ่านด้วยจ้ะ http://gotoknow.org/blog/puthang/360175