การกราบ (อภิวาท)
การกราบ (อภิวาท)
การกราบ หรือที่เรียกว่า “อภิวาท” เป็นการแสดงความเคารพอ่อนน้อมถ่อมตนสูงสุดกว่ากิริยาอาการแสดงความเคารพทั้งหลายทั้งในทางโลก และทางธรรม
การกราบเป็นการแสดงความเคารพโดยการนั่งลงที่พื้น วิธีการนั่งนั้นมี ๒ ลักษณะ คือ
- การนั่งท่าเทพบุตร เป็นท่าเตรียมพร้อมสำหรับผู้ชาย โดยนั่งคุกเข่าตั้งฝ่าเท้าชันให้นิ้วเท้ายันพื้นแล้วนั่งทับลงบนส้น
- การนั่งท่าเทพธิดา เป็นท่าเตรียมพร้อมสำหรับผู้หญิง โดยนั่งเข่าชิดกันราบไปกับพื้น ไม่ตั้งฝ่าเท้าชันยันพื้นแบบผู้ชาย เหยียดฝ่าเท้าราบไปด้านหลัง ให้ปลายเท้าทั้ง ๒ ทับกันเล็กน้อย แล้วนั่งทับลงบนฝ่าเท้าทั้ง ๒
รูปแบบและวิธีการกราบนั้นขึ้นอยู่กับโอกาสที่เราจะแสดงความเคารพ ซึ่งอาจจำแนกได้ ดังนี้
๑) การกราบพระรัตนตรัย
นิยมกราบแบบเบญจางคประดิษฐ์ ซึ่งประกอบด้วยองค์ ๕ คือ หัวเข่า ๒ ฝ่ามือ ๒ หน้าผาก ๑ ให้จรดลงแนบกับพื้น และกราบ ๓ ครั้ง ซึ่งมีวิธีการ ดังนี้
๑. การเตรียมกราบ ผู้ชายนั่งท่าเทพบุตรและผู้หญิงนั่งท่าเทพธิดา วางมือทั้งสองไว้บนหน้าตัก
๒. กราบ ซึ่งมีจังหวะปฏิบัติ ๓ จังหวะ คือ
จังหวะที่ ๑ “อัญชลี” คือ ยกมือขึ้นประนมระหว่างอก
จังหวะที่ ๒ “วันทา” คือ ยกมือขึ้นประนม โดยให้นิ้วหัวแม่มือทั้งสองอยู่ระหว่างคิ้วปลายนิ้วชี้จรดหน้าผาก
จังหวะที่ ๓ “อภิวาท” คือ หมอบกราบลงให้หน้าผากจรดพื้นในระหว่างฝ่ามือทั้งสองวางฝ่ามือแบราบลงแนบกับพื้นห่างกันหนึ่งฝ่ามือ สำหรับอุบาสกนิยมให้ข้อศอกทั้งสองต่อกับเข่าทั้งสองส่วนอุบาสิกานิยมให้ข้อศอกทั้งสองขนาบเข่า
๓. เงยหน้าขึ้น อยู่ในท่านั่งคุกเข่า แล้วปฏิบัติตามจังหวะเดิม ๑-๒-๓ จนครบ ๓ ครั้ง
๔. ยกขึ้นจบ เมื่อเงยหน้าขึ้นครั้งที่ ๓ จึงเสร็จพิธี
๒) การกราบพระภิกษุสงฆ์
สำหรับการกราบพระภิกษุสงฆ์ต้องคุกเข่าทั้ง ๒ ข้างลง แล้วเดินเข่าเข้าไปได้ระยะใกล้พอสมควร จึงนั่งคุกเข่าลงกราบตามแบบเบญจางคประดิษฐ์ แล้วเดินเข่าถอยหลังออกมาเล็กน้อย จากนั้นยืนขึ้นเดินถอยเฉียงออกไป
๓) การกราบบุคคล
การกราบบุคคลจะกระทำเฉพาะผู้มีอาวุโสมาก เช่น บิดา มารดา ครูบาอาจารย์ที่มีอายุสูง โดยกราบไม่แบบมือนิยมกราบเพียงครั้งเดียวมีวิธีปฏิบัติ ดังนี้
๑.นั่งพับเพียบแบบเก็บเท้าตะแคงตัวด้านข้าง ไปทางบุคคลที่จะกราบนั้น
๒.หมอบลงกับพื้น พร้อมกับวางแขนขวาลงกราบกับพื้นตลอด ครึ่งแขนจากข้อศอกถึงมือตั้งสันมือขึ้น วางแขนซ้ายลงคู่กับแขนขวา มือทั้งสองแนบชิด แบบประนมมือให้ศอกขวาอยู่ข้างลำตัวศอกซ้ายต่อเข่าขวา
๓.ก้มศรีษะลงให้หน้าผากจรดสันมือ ปลายนิ้วชี้อยู่ระหว่างคิ้ว อย่ายกหัวแม่มือขึ้นมารับหน้าผากเป็นอันขาดและให้กราบเพียง ๑ ครั้ง เรียกการกราบแบบนี้ว่า กราบลงศอกแล้วเงยหน้าขึ้นอยู่ในท่านั่งพับเพียบหรืออยู่ในท่าหมอบแล้วแต่กรณี
๔. เมื่อลุกขึ้นจากการหมอบ ใช้วางแขนทั้งสองข้างราบกับพื้น ยกส่วนสะโพกขึ้นก่อนแล้วยกตัวขึ้นตาม คลานเข่าถอยหลังออกมาเล็กน้อย จึงลุกขึ้นยืนเฉียงออกมา อย่าหันหลังให้แล้วเดินออกมาจะเป็นกิริยาที่ขาดความเคารพ
๔) การกราบเคารพศพ
การกราบเคารพศพ มีวิธีการปฏิบัติดังนี้
๑. เดินเข่าเข้าไปในระยะพอสมควร เพื่อเตรียมกราบพระพุทธรูปก่อน
๒. เมื่อถึงหน้าพระพุทธรูป นั่งคุกเข่าประนมมือและกราบพระพุทธรูปแบบเบญจางคประดิษฐ์ ๓ ครั้ง
๓. เดินเข่าไปกราบศพ
ก. ถ้าผู้ตายมีอายุมาก ให้นั่งพับเพียบเก็บปลายเท้า ใช้กราบแบบตั้งมือ ๑ ครั้ง
ข. ถ้าพระภิกษุสงฆ์มรณภาพขณะที่ยังอุปสมบทอยู่ ให้กราบแบบเบญจางคประดิษฐ์ ๓ ครั้ง
ค. ถ้าเป็นศพของผู้อายุต่ำกว่า, วัยต่ำกว่า ให้นั่งพับเพียบในลักษณะสำรวม มือประสานกัน
