อย่างไรก็ตามหากพิจารณาถึงองค์ประกอบของการเรียนการสอน ไม่ว่าจะยุคใด มีการจัดการเรียนการสอนรูปแบบใดก็ตาม ผู้สอนยังคงเป็นองค์ประกอบหลักที่สำคัญของความสำเร็จที่เกิดขึ้น แต่ในยุคสารสนเทศที่มีการจัดการเรียนการสอนทางไกลผู้สอนยังคงมีความสำคัญยิ่ง เพียงแต่ต้องปรับเปลี่ยนบทบาทให้เหมาะสมกับยุคสมัยเท่านั้น ผู้สอนในปัจจุบัน และอนาคตจะต้องทำหน้าที่หลากหลาย แม้ว่าจะมีการนำเทคโนโลยีมาใช้เป็นเครื่องมือทางการศึกษา รูปแบบการเรียนการสอนจะเปลี่ยนแปลงอย่างไร ผู้สอนยังมีบทบาทที่สำคัญในการดำเนินการเรียนการสอน เพราะเทคโนโลยีไม่สามารถจัดการได้ด้วยตัวเทคโนโลยีเอง และผู้สอนก็จะไม่ใช่ผู้บอก หรือผู้สอนที่เป็นศูนย์รวมของความรู้อีกต่อไป ในโลกแห่งความรู้ที่มากมายซึ่งไม่มีใครรอบรู้ทั้งหมดนี้เป็นบทบาทที่ท้าทายของผู้สอนอย่างยิ่ง และ ผู้สอนจะต้องมีคุณลักษณะอย่างไรในการเรียนการสอนทางไกล
คุณลักษณะของผู้สอนทางไกล
ผู้สอนทางไกลจะต้องมีลักษณะพิเศษที่นอกเหนือจากการสอนแบบเดิม
ซึ่งสามารถพัฒนาได้
โดยผู้สอนต้องใช้เวลาและประสบการณ์เพื่อกำหนดเทคนิคและรูปแบบการทำงานที่ดีเพื่อตัวผู้สอนเอง
แต่ที่สำคัญที่สุดคือ เพื่อผู้เรียนทางไกล
ซึ่งจากการศึกษาความคิดเห็นของผู้สอนและผู้เรียนทางไกลของ Prof. Dr. Theodore Sizer
(Harvard
University) ระบุว่า
ผู้สอนทางไกลนอกจากจะมีคุณลักษณะพื้นฐานแล้ว
จำเป็นต้องมีคุณลักษณะที่สำคัญ คือ
* มีความสามารถและความเต็มใจที่จะเรียนรู้เกี่ยวกับเทคโนโลยีใหม่
ผู้สอนไม่จำเป็นต้องรู้เรื่องเทคโนโลยีอย่างละเอียด
แต่ต้องมีความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับการรับ-ส่งสารสนเทศด้วยเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร
นอกจากนั้นผู้สอนจะต้องมีส่วนร่วมในการวิเคราะห์-ออกแบบสื่อประสมต่าง
ๆ
และแนะนำเทคนิคการนำเสนอเนื้อหาผ่านเทคโนโลยีการเรียนการสอนทางไกลด้วย
* มีสมรรถภาพส่วนตัวเรื่องการรับรู้อารมณ์และสนใจผู้อื่นอย่างจริงใจ
ผู้สอนทางไกลต้องมีส่วนร่วมและมีปฏิสัมพันธ์กับผู้เรียนทางไกลซึ่งอยู่ห่างไกลผู้สอน
และไม่เคยพบกับผู้สอนหรือเพื่อนร่วมชั้นแบบเผชิญหน้าเลย
การที่ผู้สอนทางไกลสามารถรับรู้อารมณ์ความรู้สึกของผู้เรียนทางไกลได้ดีจะช่วยให้ผู้เรียนทางไกลมีความสุข
และสนุกกับประสบการณ์เรียนรู้ของตนเอง
รวมทั้งการติดต่อกับผู้สอนซึ่งไม่เคยพบหน้า
ดังนั้นผู้สอนจะต้องสร้างบรรยากาศให้ทุกคนรู้สึกอยากมีส่วนร่วมในรายวิชา
หรือเนื้อหาที่เรียนทางไกล
และต้องมั่นใจว่าทุกคนจะมีส่วนร่วมในกิจกรรมการเรียนการสอนด้วย
สิ่งสำคัญที่สุด คือ
ผู้สอนจะต้องมีความสามารถรับรู้และเข้าใจความรู้สึกความต้องการของผู้เรียนทางไกลที่เป็นผู้ใหญ่ได้เป็นอย่างดี
* มีความเต็มใจ
สมัครใจที่จะใช้เทคนิคการสอนที่อาจแตกต่างจากที่เคยใช้ใน
ห้องเรียน (On-Campus)
ความแตกต่างระหว่างเทคนิคการสอนในห้องเรียนหรือเผชิญหน้ากับการเรียนการสอนทางไกล
คือ การสอนในชั้นเรียนจะเน้นไปที่การสอนแบบบรรยาย (lecture-based
course) เป็นหลัก ส่วนการเรียนการสอนทางไกลจะเป็นการสอนที่เน้น หรือ
มุ่งไปที่ผู้เรียนเป็นสำคัญ (learner-center approach)
หากพิจารณาตามลักษณะของกิจกรรมการเรียนการสอนทางไกลแล้วพบว่ากิจกรรมที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญนี้เหมาะกับผู้เรียนทางไกลที่เรียนด้วยตนเองและนำไปสู่การเรียนรู้ที่มีประสิทธิภาพ
เพราะเป็นรูปแบบที่ผู้เรียนสามารถควบคุม
หรือกำกับตนเองได้
ดังนั้นผู้สอนทางไกลจำเป็นอย่างยิ่งที่จะปรับรูปแบบ
หรือกิจกรรมการเรียนการสอนจากที่คุ้นเคยเป็นเทคนิคการสอนที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ
* มีความสามารถทำงาน
และปรับตัวได้ดี ทั้งกับทีมงาน และ ผู้เรียนทางไกล
ผู้สอนทางไกลต้องมีทักษะการทำงานร่วมกับผู้อื่น
โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับทีมงานออกแบบบทเรียน
และถ่ายทอดบทเรียนทางไกล เพราะกิจกรรมการเรียนต่าง ๆ
หรือลักษณะสื่อ
และการถ่ายทอดจะแตกต่างจากที่เคยสอนในห้องเรียน
นอกจากนี้ผู้สอนจะต้องพยายามโน้มน้าว
ชักจูงให้เกิดสภาพแวดล้อมการเรียนแบบร่วมมือระหว่างผู้เรียนทางไกล
เพราะตารางเวลาเรียนและการใช้เวลาทั้งของผู้เรียนและผู้สอนทางไกลมักจะไม่ตรงกันซึ่งต่างจากการเรียนแบบชั้นเรียน
หรือ แบบเผชิญหน้า ผู้เรียนแต่ละคนจะอยู่ต่างสถานที่ และ
เรียนหรือทำกิจกรรมทางไกลโดยใช้เวลาที่ต่างกันตามความพร้อมของแต่ละบุคคล
ส่วนใหญ่ผู้เรียนจะทำกิจกรรมต่าง ๆ ในเวลาที่ไม่ตรงกัน หรือ
เหลื่อมเวลากัน (Overlap)
ผู้สอนจึงจำเป็นต้องสามารถปรับตัวได้ดี
*
มีความสามารถเตรียมแผนรายวิชา
ให้ยืดหยุ่นและปรับได้ตลอดเวลา
เนื่องจากผู้เรียนที่ด้วยตนเองทางไกลต้องการทราบแผนรายวิชาอย่างชัดเจน
แต่บางครั้งเทคโนโลยีไม่สามารถจัดการได้ตามที่คาด
เทคโนโลยีอาจเปลี่ยนก่อนที่บทเรียนจะถูกนำเสนออีกครั้ง
สื่อการสอนอิเล็กทรอนิกส์มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว เช่น
Web Site
รายวิชาที่จัดการเรียนการสอนทางไกลแล้วประสบความสำเร็จนั้นจะต้องถูกจัดการอย่างดีก่อนที่จะเริ่มสอน
และผู้สอนจะต้องมีความสามารถจัดการได้เป็นอย่างดี
ถึงอย่างไรก็ตามความจำเป็นในการปรับเปลี่ยน
หรือเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นต้องควบคุมได้ โปรดระลึกไว้ว่า
ผู้สอนที่ประสบความสำเร็จนั้นต้องสามารถจัดการเรียนรู้
ไม่ใช่เพียงแค่ดำเนินการหรือจัดการรายวิชาอย่างเป็นขั้นตอนเท่านั้น
* มีความเต็มใจ สมัครใจ
และจัดเวลาเพื่อพัฒนางานด้วยวิธีการและสื่อใหม่
ๆ
ความพยายาม ต้องตรวจสอบแผนงานที่เริ่มขึ้น
และพัฒนาเทคนิคการเรียนการสอนทางไกล และสื่อ โดยเฉพาะ การนำเสนอ
การทำให้เป็นปัจจุบัน การประเมิน
และการวางแผนเพื่อการเปลี่ยนแปลง
ทักษะการจัดการเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่ง
* ให้ความสนใจคำถามและตอบคำถามของผู้เรียน และให้ข้อมูลย้อนกลับผู้เรียนอย่างสม่ำเสมอ
การตอบคำถามและตระหนังในคำถามของผู้เรียนเป็นสิ่งสำคัญ
ความคิดเห็นของผู้เรียนเกี่ยวกับเนื้อหารายวิชา
ความสัมพันธ์ ความก้าวหน้า ปัญหาการถ่ายทอด
และการตระหนักในการสอนเป็นสิ่งที่สำคัญ
สำหรับความเป็นไปได้ในการปรับแผนรายวิชาเพื่อให้เกิดการเรียนรู้ทางไกล
โดยสรุป ผู้สอนในยุคสารสนเทศ
จะต้องมีคุณสมบัติพิเศษ คือ
มีความรู้เกี่ยวกับเทคโนโลยีและสื่อสาร
เชี่ยวชาญภาษาอังกฤษโดยเฉพาะเพื่อการสืบค้นข้อมูลทางวิชาการ
ต้องติดตามความก้าวหน้าในเทคนิควิธีการสอนต่าง ๆ
ตลอดเวลา มีความชำนาญเรื่องสื่อ
ความเป็นนักจิตวิทยาชั้นดี และเป็นคนทันสมัย
แต่ไม่ควรให้ความสำคัญแก่เทคโนโลยีสมัยใหม่จนลืมสาระที่ผู้เรียน
หรือผู้รับสารว่าจะต้องเรียนรู้ และจะต้องเป็นผู้คิด
ผู้จัดกิจกรรมการเรียนรู้
โดยจัดกิจกรรมการเรียนการสอนที่ยึดผู้เรียนเป็น
แม้ว่า ผู้สอนทางไกลจะไม่เผชิญหน้าผู้เรียน
แต่ผู้สอนจำเป็นต้องมีคุณธรรมจริยธรรม เช่น
ความเมตตากรุณา เสียสละ ขยัน อดทน
เป็นแบบอย่างในการถ่ายทอดคุณธรรมและวัฒนธรรม
ปลูกฝังศีลธรรมจริยธรรมค่านิยมให้ผู้เรียน
และมีความรับผิดชอบต่อสังคมตลอดเวลา
ซึ่งผู้สอนจะทำได้ดีกว่าเทคโนโลยีแน่นอน
จะเห็นได้ว่าบทบาทและหน้าที่ของผู้สอนต้องปรับเปลี่ยนไป ครูที่แท้จริง
คือ กัลยาณมิตรของลูกศิษย์
เป็นผู้ช่วยเหลือเกื้อกูลให้ศิษย์เกิดการเรียนรู้ด้วยความรัก
ความเอาใจใส่ และความปรารถนาดีต่อศิษย์
เสมือนหนึ่งลูกของตนเอง และเป็นที่พึ่งของศิษย์ที่เทคโนโลยีใด
ๆ มิอาจทดแทนได้
ในการเรียนการสอนทางไกล
แม้จะมีการนำเทคโนโลยีมาใช้เพื่อกระจายโอกาสทางการศึกษา
หรือแก้ปัญหาการศึกษา ผู้สอนยังคงมีบทบาทที่สำคัญยิ่ง
เพราะการดำเนินการยังต้องใช้ ความรู้ความสามารถของผู้สอน
ในการออกแบบการเรียนการสอน
แต่สิ่งที่ต้องพัฒนาเพื่อให้ผู้สอนทางไกลรู้สึกมั่นใจคือ
การอบรมเข้มเกี่ยวกับการบริหารจัดการ
และกระบวนการเรียนการสอนโดยใช้สื่อการเรียนการสอนทางไกลอย่างต่อเนื่อง
และให้ทั่วถึงยิ่งขึ้น (บุญส่ง
คูวรากุล, 2541)
การเรียนการสอนทางไกลจะประสบผลสำเร็จไม่ได้หากผู้สอนไม่เปลี่ยนบทบาท
ผู้สอนจำนวนมากยังเคยชินกับบทบาทเดิม คือ
การเป็นผู้บอก อธิบายเนื้อหาความรู้ให้กับผู้เรียน
ผู้สอนจำเป็นต้องเริ่มปรับพฤติกรรมก่อน (ทัศนา แขมมณี,
2542)
ที่ผ่านมาผู้สอนเปลี่ยนพฤติกรรมการจัดการเรียนการเรียนการสอนทางไกล
และไม่สะดวกใจที่จะใช้สื่อสารทางไกล (กษมา วรวรรณ ณ อยุธยา, 2540)
ผู้สอนทางไกลต้องเป็นคนที่เก่งที่สุด คำว่าเก่งหมายถึง
คนที่นำเสนอได้ดีที่สุด (รุ่ง
แก้วแดง, 2539)
ผู้สอนทางไกลต้องเตรียมการสอนมากเป็นพิเศษต้อง ผลิตสื่อ
จัดหาวัสดุอุปกรณ์ใช้ประกอบการสอน (ณรงค์ฤทธิ์ ศักดารณรงค์,
2539)
บทบาทของผู้สอนจะอยู่ระหว่างผู้พัฒนารายวิชาที่ออกแบบและเตรียมสื่อการเรียน
และเป็นผู้สอนเพิ่มเติม (Tutors)
ที่ช่วยเหลือผู้เรียนทางไกล
ผู้สอนกระทำตนเหมือนสื่อกลางระหว่างสถาบันและผู้เรียน และปกติผู้สอนจะประเมินงานของผู้เรียน
(Kaye and Rumble, 1991)
ผู้สอนจะต้องมีความคล่องตัวสูง ผู้บริหารและผู้เกี่ยวข้องทุกฝ่ายควรสนับสนุนและส่งเสริม
การทำงานของผู้สอนให้เกิดความคล่องตัว (ณรงค์ฤทธิ์ ศักดารณรงค์, 2539)
ดังนั้นทุกฝ่ายต้องปรับพฤติกรรมด้วยเช่นกัน
แต่ผู้สอนจำเป็นต้องเริ่มก่อนเพราะผู้สอนเป็นผู้ดำเนินการ
และรับผิดชอบจัดการเรียนการสอน
อ้างอิงสุภาณี
เส็งศรี.
การพัฒนารูปแบบการจัดการเรียนการสอนทางไกลในสถาบันอุดมศึกษาไทย.
วิทยานิพนธ์ดุษฎีบัณฑิต สาขาเทคโนโลยีและสื่อสารการศึกษา
จุฬาลงกรณ์-
มหาวิทยาลัย. 2543.
Sizer, Theodore. “Effective Teaching Techniques for Distance Learning”
http://www.rit.edu/~609www/ch/faculty/effective2.htm
[Search : Sep,5 2005]