เมืองปากห้วยหลวงสมัยพระยาแสนสุรินทร์ลือชัย

          พระยาแสนสุรินทร์ลือชัย เป็นเจ้าเมืองปากห้วยหลวงสืบต่อจากพระยาจันทร์ สืบเชื้อสายพระยาจันทน์ทางใดไม่ปรากฏ แต่จากหลักฐานแวดล้อม พระยาแสนสุรินทร์ลือชัยน่าจะเป็นบุตรพระยาจันทน์ เพราะพงศาวดารลาวได้กล่าวถึงความสำคัญของพระยาแสนสุรินทร์ลือชัยในสมัยพระไชยเชษฐาธิราชว่า พระมเหสีของพระไชยเชษฐาธิราชเป็นบุตรีของพระยาแสนสุรินทร์ลือชัย ภายหลังพระยาแสนสุรินทร์ลือชัยได้ก้าวหน้าและเป็นที่ไว้วางใจของพระไชยเชษฐามาก ซึ่งแสดงว่าเจ้าเมืองปากห้วยหลวงมีสัมพันธ์ไกล้ชิดกับหลวงพระบางมาจนบุตรีของเจ้าเมืองได้ยกย่องขึ้นเป็นพระมเหสี

          พระยาแสนสุรินทร์ลือชัยมรบทบาททางการเมืองในสมัยพระไชยเชษฐาธิราชมาก พราะได้ดำรงดำแหน่งเสนาบดีกลาโหม(เพี้ยเมืองแสน) เมืองปากห้วยหลวงในสมัยนี้มีความเจริญรุ่งเรืองมาก มีการบูรณะวัดวาอารามต่าง ๆ มากมายเช่น วัดผดุงสุข  พระเจ้าไชยเชษฐาสร้างไว้ในสมัยที่กลับจากครองราชสมบัติในเมืองเชียงใหม่เพียงปีเดียว (พ.ศ. 2049)

          ในสมัยที่ทัพพม่ายกมาตีเมืองเวียงจันทน์ พระเจ้าไชยเชษฐาธิราชไม่อาจต้านทัพได้ จึงยกทัพออกจากเมืองเวียงจันทน์ไปตั้งอยู่นอกเมือง และถูกกองกำลังพม่าตามติดไปจนทำให้พระไชยเชษฐาธิราชสูญหายไปในสงครามครั้งนั้น (พ.ศ.2114)

          ในสมัยดังกล่าวโอรสของพระไชยเชษฐาธิราชยังทรงพระเยาว์อยู่มาก และน่าจะทรงประทับหลบภัยสงครามอยู่ ณ เมืองปากห้วยหลวง พระยาแสนสุรินทร์ลือชัยจึงสืบอำนาจเป็นกษัตริย์ครองเวียงจันทน์ ทรงพระนามว่า "พระเจ้าสุมังคลาไอยโกโพธิสัตว์"  แต่กระนั้นพระองค์มิได้ถือครองสิทธิการครองเวียงจันทน์แต่เพียงผู้เดียว ดังพระนามในศิลาจารึกวัดถ้ำสุวรรณคูหา 2 ได้กล่าวนามกษัตริย์ล้านช้างถึง 2 พระองค์ (สร้าง พ.ศ. 2115) ว่า  "สมเด็จบพิตรพระเจ้าชื่อสุมังคลโพธิสัตว์ไอยกัศรราชสิทธิ์เดชลือชัยไกรภูวนาธิบดีศรีสุริยวงศา และบพิตรรัตนประโชติเสตตคัชอัศจรรย์สุวรรณขัดสารราชกุมาร....."

          รัตนประโชติเสตตคัชอัศจรรย์สุวรรณขัดสารราชกุมาร  ในพงศาวดารลาวเรียกว่า "พระหน่อแก้ว" ได้สืบสมบัติต่อจากพระเจ้าสุมังคลาไอยโกโพธิสัตว์ราวปี พ.ศ.2134 - 2141 แสดงว่า พระเจ้าสุมังคลาไอยโกโพธิสัตว์ ครองเมืองปากห้วยหลวงและเมืองเวียงจันทน์มาจนถึง พ.ศ.2134

[สถิตย์ จำปาทอง]

อยากทราบประวัติ เจ้าเมืองปาก เจ้าเมืองแสน เจ้าเมืองจันทร์ หาข้อมูลได้จากที่ไหนครับ เท่าที่รู้จากพระอาจารย์ ในจังหวัดอุบล ล่าสุด มีนาคม 54 ปัจจุบันนี้ เจ้าเมืองทั้งสามองค์ ยังไม่ไปเกิด