ฝึกแต่งโคลง ๔ สุภาพ (ภาค ๒)

ฝึกแต่งโคลง ๔ สุภาพ  (ภาค ๒)

 

            ครั้งที่แล้วพอทราบความเป็นมาของโคลง รูปแบบฉันทลักษณ์และความไพเราะของโคลงแล้ว    คราวนี้เราลองมาฝึกแต่งโคลง ๔ สุภาพเล่นๆ พอเพลินใจก็แล้วกัน  ไม่ยากครับ  ลองฝึกตามขั้นตอนดังต่อไปนี้

 

        ขั้นที่ ๑  เกิดแรงบันดาลใจ

                   การจะแต่งบทประพันธ์ใดนั้น ต้องเกิดความอยากจะแต่งเสียก่อน เพราะถ้าไม่อยากแต่งแล้วก็จบกัน   และเหตุที่จะทำให้เกิดความอยากแต่งโดยมากจะต้องเกิดแรงบันดาลใจ คือ มีเหตุอันสะเทือนใจ กระทบใจจนอยากจะระบายความรู้สึกภายในออกมา  เหตุปัจจัยที่ว่า อาจจะเกิดจากได้พบได้เห็นสิ่งอันน่าสะเทือนใจ หมายถึง ดีใจ เสียใจ โศกเศร้า เวทนาสงสาร  ฮึกเหิม ปลื้มใจ ตื้นตันใจ ภาคภูมิใจ ก็เรียกว่าสะเทือนใจได้ทั้งนั้น ยกตัวอย่างเช่น บรรดานิราศทั้งหลาย ที่กวีพบเห็นสิ่งใดก็มักจะหวนระลึกนึกถึงนางหรือบุคคลอันเป็นที่รัก ที่กวีจากมา  เช่น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ เมื่อเสด็จประพาสยุโรปครั้งแรก ทรงรำลึกถึงพระราชินีนาถจึงทรงพระราชนิพนธ์โคลงนิราศพระราชทานไว้ ๔๔ บท สำนวนโวหารไพเราะยิ่ง เช่น

                    ราตรีกรมอกอั้น                อิงเขนย

           คิดขนิษฐเคียงเคย                     ขาดเคล้า

           จักหลับมิหลับเลย                      หลายทุ่ม          ยามนา

           ตราบอรุณรุ่งเจ้า                         เร่งร้อนทรวงกระศัลย์

 

                    สี่วันเรียมจากเจ้า               เยาวมาลย์        แม่เอย

           ยลแต่ท้องคคณานต์                    กับน้ำ

           เกาะแก่งแห่งละหาร                    เหงห่าง            ห่างแฮ

           แลบ่ชัดสนัดซ้ำ                          เมื่อสิ้นสบสถาน

(เบื้องหลังพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จประพาสยุโรป ,

 ไกรฤกษ์  นานา : ๒๕๕๑)

 

               ตอนผมเดินทางไปเยี่ยมคุณแม่ที่ป่วยอยู่โรงพยาบาลลพบุรี โดยขากลับขึ้นรถไฟด่วนพิเศษ (นอน)  ออกจากลพบุรี ๒ ทุ่มครึ่ง (ความจริงออก ๒ ทุ่มตรงแต่รถไฟเสียเวลา)  ผมอยู่เตียงบนครับ นอนไม่หลับทั้งคืนเพราะรถไฟค่อนข้างโคลงเคลงและเสียงค่อนข้างดัง  มิหนำซ้ำยังช้ามาก เสียเวลาไปเกือบ ๔ ชั่วโมง ตามกำหนดน่าจะถึงเชียงใหม่ ๗ โมงเช้า แต่ช้าไปจนถึง ๑๑ โมง  ระหว่างอยู่บนรถไฟก็เกิดความรู้สึกทั้งหงุดหงิด ทั้งเวทนาตัวเองที่ต้องมาติดแหง็กอยู่บนรถไฟที่ ๓๐ ปีที่ผ่านมาแทบจะไม่ได้พัฒนาอะไรดีขึ้นเลย ผมก็เลยเกิดแรงบันดาลใจอยากแต่งโคลง ๔ สุภาพ เพื่อระบายความรู้สึกนั้นออกมาในขณะนั้น 

              แรงบันดาลใจนั้นอาจเกิดขึ้นเองหรือจงใจสร้างขึ้นก็ได้ครับแต่ถ้าเป็นอย่างแรกน่าจะดีกว่า เพราะเป็นความต้องการของเราที่เกิดขึ้นจริงๆ

แรงบันดาลใจของท่านคือ......................................................................

.............................................................................................................

 

         ขั้นที่ ๒  คิดประเด็นเรื่องทั้งหมดที่จะเขียน

             

                       ขั้นนี้สมองของเราต้องทำงานหน่อยครับ ต้องคิดประเด็นเรื่องที่อยากจะเขียน (Concept)   เช่น ตอนผมเกิดอารมณ์อยากจะแต่งโคลง ๔ สุภาพ ระบายความรู้สึกของตน  ผมก็คิดทันทีว่า  ประเด็นที่อยากจะเขียนคือ

ความล่าช้าของรถไฟไทย และข้อบกพร่องในด้านตัวรถไฟที่เก่าแก่และบริการบนรถไฟที่ควรจะปรับปรุงเสียที

                      ผมไม่ได้มุ่งหมายโจมตีรถไฟไทยนะครับ เพียงแต่ตอนนั้นเกิดอารมณ์เช่นนั้นจริงๆ  และมุ่งหวังให้เกิดการพัฒนาการรถไฟเสียทีเท่านั้น

ประเด็นเรื่องที่ท่านจะเขียนคือ....................................................................

..................................................................................................................

 

           ขั้นที่ ๓  คิดประเด็นย่อยในแต่ละบท

 

                   ในขั้นนี้เราต้องคิดต่อไปว่า เรื่องทั้งหมดที่จะแต่งเป็นโคลง ๔ สุภาพ จะแต่งสักกี่บท  ผมคิดตอนนั้นว่าอยากจะแต่งสัก ๕ บท  เมื่อคิดแล้วก็ต้องคิดต่อไปว่าในแต่ละบทจะเขียนประเด็นย่อยอะไร ลองวางประเด็นแต่ละบทออกมาก่อนครับ

ตัวอย่าง   บท ๑   รถไฟไทยช้าจริงหนอ

              บท ๒  เตียงบนโคลงเคลง เสียงดังมาก นอนไม่หลับ

              บท ๓  รู้สึกกระสับกระส่าย อึดอัด เมื่อยขบ

              บท ๔  ห้องน้ำเก่า  เหม็น สกปรก น้ำรั่วนองพื้น

              บท ๕  เข็ดแล้ว จะไม่ขึ้นรถไฟอีกเลย

ประเด็นเรื่องย่อยแต่ละบทที่ท่านจะเขียนคือ.........................................

............................................................................................................

 

        ขั้นที่ ๔   ขยายประเด็นย่อยมาจัดวางในแต่ละบาท แต่ละบท

 

                     ในขั้นนี้นำเอาประเด็นย่อยแต่ละบท มาขยายเป็นข้อความธรรมดาก่อน โดยจัดวางตามลักษณะของโคลง ๔ สุภาพ คือ ๑ บท มี ๔ บาท  บาทละ ๒ วรรค ตัวอย่างเช่นในบทที่ ๑ ของผม ผมจะจัดวางอย่างนี้

                        ๑ รถไฟช่างเชื่องช้า                    ราวกับคลาน

                        ๒ จะถึงตามกำหนดหรือไม่            เขาคงไม่สนใจ

                        ๓  จะบอกให้เราใจเย็น                  ไม่ให้เครียดหรืออย่างไร

                       ๔ ไม่รู้หรือว่าถ้าขึ้นรถไฟไทย           ต้องไม่รีบไม่ร้อน

                        ตรวจสอบดูว่าเมื่อขยายแล้วตรงกับประเด็นย่อยที่วางไว้หรือไม่ด้วยครับ อาจมีการเปลี่ยนแปลงได้บ้างนิดหน่อยนะครับ

ท่านจัดวางประเด็นแต่ละบท แต่ละบาทไว้ดังนี้.....................................

............................................................................................................  

 

            ขั้นที่ ๕  ปรับแต่งข้อความให้เข้ากับฉันทลักษณ์ของโคลง        

              

                           ขั้นนี้ให้พิจารณาปรับแต่งข้อความให้เป็นไปตามลักษณะบังคับของโคลง ๔ สุภาพ ได้แก่  การเลือกสรรคำที่มีความหมายตรงตามข้อความมาใช้โดยวรรคหน้าแต่ละบาทบังคับไว้ ๕ คำ   วรรคหลัง ๒ คำ  เฉพาะวรรคหลังบาทที่ ๔ บังคับ ๔ คำ และอาจมีคำสร้อยได้อีก ๒ คำ ในบาทที่ ๑ และบาทที่ ๓ และยังต้องพิจารณาคำบังคับเอก ๗ โท ๔  นอกจากนี้ยังต้องพิจารณาคำสัมผัสสระบังคับในตำแหน่งบังคับต่างๆ  ดังที่ได้อธิบายไว้แล้ว   ผมขอเสนอแนะว่า ควรมีแผนผังบังคับของโคลง ๔ สุภาพมาไว้ใกล้ๆ ตัวด้วยจะได้ไม่หลง

                      0   0 /  0   เอก   โท              0      0                   ( 0   0 )

                 0   เอก  /   0    0     0                เอก  โท

                 0   0   /   เอก   0     0                 0     เอก                ( 0   0  )

                 0  เอก /   0      0    โท               เอก   โท  /  0    0    

 

0     สีแดง       คือตำแหน่งบังคับสัมผัสสระ

โท   สีน้ำเงิน    คือตำแหน่งบังคับสัมผัสสระ  และ คำโทบังคับ 

เอก  โท    สีดำ   คือตำแหน่งบังคับคำเอก คำโท

0     สีเขียว        คือ  คำสร้อยที่อาจมีหรือไม่ก็ได้

 

                การปรับแต่งข้อความเป็นคำโคลงมีเทคนิคอยู่ที่

               ๑. การเลือกสรรคำที่มีความหมายกว้าง ลึก  รวบคำไว้ได้หลายๆ คำ 

               ๒. คำที่ออกเสียงพยางค์ลงจังหวะพอดีกับจังหวะของโคลง

                  (ดูเครื่องหมาย / ที่แบ่งจังหวะโคลงไว้  หากคำใดออกเสียงพยางค์เกินจังหวะจะไม่ไพเราะ)

              ๓. เราสามารถตัดคำบางคำให้ตรงตามจังหวะของโคลงได้ เช่น  กระฉอก ตัดเป็น ฉอก คำเดียวได้แต่ต้องพอมีเค้าคำเดิมที่ผู้อ่านพอเดาได้  (ถ้าหลีกเลี่ยงได้ก็ควรหลีกเลี่ยง จะใช้เมื่อหมดทางจริงๆ)

              ๔. เลือกคำที่มีเสียงวรรณยุกต์ตามลักษณะความนิยมของโคลงที่ไพเราะ

              ๕. ปรับแต่งแล้วลองอ่านดังๆ หรืออ่านทำนองเสนาะดูว่าจะมีเสียงคำไพเราะลื่นไหลหรือไม่ ถ้าเสียงติดขัดก็ปรับคำให้มีวรรณยุกต์ขึ้นลงได้ไพเราะขึ้น

               

    ตัวอย่างโคลงที่ผมปรับแต่งแล้ว

                        รถไฟ/ช้าแช่มช้า                คืบคลาน

                  ถึงบ่/ถึงกี่นาน                          ก้อชั่ง                (เลียนเสียง ก็ช่าง)

                ช้าหน่อย/ค่อยเบิกบาน              อย่าเครียด       นะพ่อ

                ไป่เร่ง/ไป่รีบรั้ง                          รู้ไว้ ร.ฟ.ท.

 

ท่านปรับแต่งข้อความเป็นโคลงไว้ดังนี้

........................................................................................................

             

           ขั้นที่ ๖  ตรวจสอบความถูกต้อง และพิจารณาเพิ่มความไพเราะของโคลง

 

                     ขั้นนี้เป็นขั้นที่สำคัญมาก เพราะเป็นการตรวจสอบว่าเราแต่งถูกต้องตามลักษณะบังคับของโคลงครบถ้วนหรือไม่  และจะสามารถทำให้ไพเราะเพิ่มขึ้นได้อีกหรือไม่  บางครั้งอาจจะต้องมีการปรับแต่งคำอีกครั้งเพื่อให้เข้ากับลักษณะที่เราต้องการ

ท่านตรวจสอบความถูกต้องและเพิ่มความไพเราะไว้ดังนี้

.........................................................................................................

แต่งโคลงเล่นบนรถไฟขบวนที่ ๑๑  ลพบุรี – เชียงใหม่   (๑๒  สิงหาคม ๒๕๕๑)

                ๑   รถไฟช้าแช่มช้า            คืบคลาน

            ถึงบ่ถึงกี่นาน                         ก้อชั่ง

            ช้าหน่อยค่อยเบิกบาน              อย่าเครียด      นะพ่อ

            ไป่เร่งไป่รีบรั้ง                        รู้ไว้ ร.ฟ.ท.

 

               ๒    นอนเตียงตังตั่งเต้น        ตึงตึง

           เงียบบ่เงียบกังกึง                     ค่อนเช้า

           ข่มตาหลับนิดหนึ่ง                    เดี๋ยวตื่น

           ใครบ่เคยขึ้นเข้า                       บ่รู้รถไฟ

             ๓     กระสับกระส่ายแสร้ง         หลับตา

          อึดอัดไต่ลงมา                          ยืดเส้น

          โยกเยกมุ่งมรรคา                       ห้องฉี่

          สายส่ายไป่จับเน้น                      ฉอกน้ำสาดเซ็น

 

             ๔     ห้องน้ำสกปรกแท้            ทนเอา

           ขอบคราบเกาะแน่นเนา              ถ้วนที่

           จะหยิบจะจับเล่า                       เชื้อโรค       ซ่อนนา

           ฉุนกลิ่นน้ำรั่วนี้                          ท่วมพื้นเนืองนอง

 

               ๕    ทรมานยิ่งหลาบแล้ว          รถไฟ           แท้เฮย

              เก่าซ่อมเสียเพลียใจ               ยิ่งแท้

              ซ่อมเบรกซ่อมแอร์ไย              เสียบ่อย

              ช้าแล่นช้าหลีกแล้                  หลบแล้วรถไฟ

 

              ครับ  การแต่งโคลงเล่นพอเพลินใจตามที่ได้เสนอแนะมานี้คงจะพอเป็นประโยชน์แก่ผู้สนใจในคำประพันธ์ไทยอยู่บ้าง  หากลองนำเอาเรื่องใกล้ๆ ตัวมาลองฝึกแต่งดูก็จะพบว่า น่าสนใจไม่น้อย  และเมื่อลองขับทำนองเสนาะดูก็จะยิ่งพบความไพเราะครับ  หากใครสนใจจะขอคำแนะนำการแต่งโคลง ๔ สุภาพอีกผมยินดีที่จะแบ่งประสบการณ์ให้ แม้จะไม่ไพเราะเพราะพริ้งเหมือนนักกวี แต่แต่งเอาอ่านเล่นพอเพลินใจก็ไม่ผิดกติกาครับ

       

 

 

 

 

   

  

 

 

 

[ภูสุภา]

ขอเอาเของเก่า(แต่งเมื่อโน้น...มัธยม)มาแจมคะ

งามเหลืองามยิ่งล้ำ พระเอย

งามยิ่งเกินเฉลย เล่าแจ้ง

งามเกินสิ่งเปรียบเปรย เทียมเทียบ

งามเลิศราวเทพแสร้ง เสกไท้ลงดิน

แต่งตอนเรียนกับครูภาษาไทย คุณครูให้ดูภาพพระบรมฉายาลักษณ์ พระเทพฯ ค่ะ

[สิทธิเดช กนกแก้ว]

เลือดครูพลีท่วมพื้น พสุธา

ทุกร่องรอยน้ำตา ร่ำไห้

แสงเทียนแห่งปรารถนา ยังอยู่

ถึงชีพดับมอดไหม้ ใช่สิ้นอุดมการณ์

.............................

ดีใจครับที่ได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้ *ฝึกแต่งโคลง ๔ สุภาพ (ภาค ๒)*

[นายกรเพชร]

สวัสดีครับ คุณจริยา

ขอบคุณโคลงเพราะแท้ จับใจ

โคลงแต่งเล่นอย่างไทย สุขแท้

เหมือนครั้งแต่นานใน อยุธเยศ รามแม่

โต้ตอบชอบชนแม้ แม่นแม้นนายประตู

กรเพชร

[นายกรเพชร]

สวัสดีครับคุณสิทธิเดช

เปรียบครูคือผู้ให้ วิญญาณ

สมสั่งรู้วิชาการ เก่งกล้า

คิดเขียนพูดทำงาน พ้นโง่

รัฐจึ่งควรโอบอ้า โอบเอื้อดูแล

[บอล [PYK.]]

สวัสดีครับอาจารย์กรเพชร

บทความของอาจารย์เรื่องโคลงนี้น่าสนใจมาก

เพราะสะท้อนความรู้เชิงศาสตร์และคุณค่าเชิงศิลป์ของโคลงสี่สุภาพ

โดยผมสามารถนำเกร็ดความรู้ดังกล่าวไปประยุกต์เข้ากับการสอนได้เป็นอย่างดี

[วรรณนภา รุ่งเรืองศิลป์]

ขอลองดูบ้างนะคะ

มาติเตียนกันทีค่ะ ว่าโคลงนี้ผ่านไหม

มะลิหอมกลิ่นฟุ้ง เบิกฟ้า

ดอกกลีบบานงามตา แก่นหล้า

ไฉไลยิ่งหนักหนา แสนเสน่ห์ นุชเอย

โฉมแม่มาลย์สี่หล้า เฟื่องฟุ้ง ความงาม

** *

เพี้ยนๆไปนิดนึงน๊ะคะ ไปลองแปลความหมายกันดูค่ะ

แต่ก็แต่งได้เท่านี้ก็ภูมใจสุดๆแล้วค่ะ

เดี๋ยวไว้จะลองดูใหม่

[อิ๋วอิ๋วคิตตี้]

สวัสดีค่ะ อาจารย์ ^^

[พระมหาวินัย ภูริปญฺโญ ..]

@ เพียงพากเพียรเพริศแพร้ว ....... พรรณราย

 กลอนกาพย์โคลงคลี่คลาย....... ขัดข้อง

 ขาดขยันขาดมุ่งหมาย ............ มนสิ -การนา

 คงบ่พาพจน์พร้อง ................ เพราะพริ้งพึงใจ๚๛

@ ลองถูกลองผิดพลั้ง ..........ไปพลาง

 แรกแรกย่อมหลงทาง ........ เที่ยงแท้

 สนใจไป่ปล่อยวาง ............ วิวัฒ -นานอ

 วันหนึ่งจักเลิศแล้ .............. และแล้วงดงาม๚๛

 ..........................​..........................​......

พระมหาวินัย ๑๑.๔๘ น. : ๑๒ ก.ย.๕๔

[พระมหาวินัย ภูริปญฺโญ ..]

มาร่วมศึกษาแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับอาจารย์ ขออนุโมทนากับบันทึกนี้ เป็นประโยชน์สำหรับผู้ศึกษาเป็นอย่างยิ่ง ช่วงนี้น้ำท่วมจึงเอาโคลงที่แต่งไว้เกี่ยวกับน้ำท่วมมาแลกเปลี่ยนศึกษา

@อุทกโถมท่วมท้น .............. ธรณี
 ถล่มทลายปถพี .................. ภาคพื้น
 ทุกข์เทวษประดามี .............. มาครอบ งำนา
 เสียงสะอึกสะอื้น ................. อกโอ้ประชาชน

 @หมองหม่นปนโศกซ้ำ ......... เสียสิน ทรัพย์แฮ
 น้ำเนตรหยดหยาดริน ............ หลั่งล้น
 ทุกถิ่นที่ธรณิน .................... นทีท่วม นองนอ
 ทุกข์เทวษท่วมท้น ............... ทั่วด้าวแดนไทย

 @อุทกภัยผิดเพี้ยน ............... ธรรมดา
 ไหลหลั่งจากภูผา ................ พนัสนั้น
 เพราะมนุษย์โลภา ............... ลอบตัด ไม้นอ
 เกินกว่าจะกีดกั้น ................. กอบกู้สถานการณ์

 @ดินดานเลยสไล้ด์ .............. ทลายลง
 บ้านพักมิอาจทรง ................ สภาพไว้
 สรรพสิ่งบ่ยืนยง .................. ยืนหยัด อยู่นา
 ทุกหย่อมย่านยากไร้ ............ เดือดร้อนทุกข์ระทม

 @บ้านเรือนจมเจิ่งน้ำ ............ นานวัน
 ขาดติดต่อสัมพันธ์ .............. พี่น้อง
 บ้างพลัดพรากอาสัญ .......... สูญสิ่ง รักนอ
 สุดที่จะปกป้อง .................. ปลดเปลื้องเภทภัย

 @ภัยใหญ่เฉกเช่นนี้ ............ มนุษย์ทำ
 เลยรับผลแห่งกรรม .............. ก่อไว้
 โปรดจงใส่ใจจำ ................. แจ้งจิต
 อย่าริทำลายไม้ .................. จะม้วยมรณา

 @น้ำที่ท่วมเอ่อล้น ............. หลากนอง
 ฝนหลั่งรินละออง .............. อีกแล้ว
 เกินกว่าจะรับรอง .............. รินหลั่ง ลงแล
 ทุกที่คงบ่แคล้ว ................ คลาดพ้นอุทกภัย

 @ไฉนจึงโหดร้าย ................ รุนแรง
 ธรรมชาติช่าิงเปลี่ยนแปลง ... ประหลาดแท้
 ฤาจักส่อสำแดง ................. สอนสั่ง มนุษย์นา
 ภัยใหญ่เกินกว่าแก้ ............. กอบกู้กลับคืน

 @ตื่นเถิดอย่าตัดไม้ ............. กันเลย
 อย่านิ่งอย่าเมินเฉย .............. เช่นนี้
 ฟื้นฟูดั่งที่เคย .................... คงอยู่
 เป็นนิทัศนะชี้ ..................... ช่องให้เห็นทาง

 @วางแผนพินิจแล้ว ............. รีบทำ
 วอนฝากถึงผู้นำ .................... แนะไว้
 โปรดเห็นว่านี้สำ .................... คัญยิ่ง
 อย่าหลบอย่าหลีกไซร้ ............. ส่อเค้าไม่ดี

 @ทุกปีทุกที่น้ำ ...................... ท่วมนาน
 นาไร่แหล่งอาหาร ................... หมดสิ้น
 ทรัพย์สินและเรือนชาน ............. ชอบฉิบ หายแฮ
 บ้างก็ชีพดับดิ้น ....................... ด่วนทิ้งญาติไป

 @อาลัยและโศกเศร้า ............... เสียขวัญ
 เคยอยู่เคยผูกพัน ..................... พวกพ้อง
 ต้องพลัดพรากจากกัน .............. เกินกอบ กู้แฮ
 เสียงคร่ำครวญร่ำร้อง ................ ร่ำไห้โหยหา๚๛
 ..........................​..........................​............
 พระมหาวิินัย ๒๐.๐๒ น. : ๒๒ ก.ย.๕๔