วิเคราะห์เฮฮาศาสตร์ ตอนที่ 1


ผมเข้าร่วมเฮฮาศาสตร์ครั้งที่ 2 ที่สวนป่าสตึก ครั้งที่ 3 ที่ดงหลวง และ ครั้งที่ 4 ภูเก็ตที่เพิ่งจบไปหมาดๆ ยังอิ่มอกอิ่มใจไม่หายอยู่เลย ผมตระเวนอ่านบันทึกของเพื่อนๆที่อาจเรียกว่าเป็น AAR ก็ได้ เกิดความคิดหลายประการในหลายแง่มุม สิ่งที่อยากจะบันทึกมากที่สุดคือการทดลองวิเคราะห์เฮฮาศาสตร์โดยภาพรวมดูครับ 

 

อาจจะแบ่งเป็นสี่เรื่องใหญ่ๆ คือ หนึ่ง การเริ่มเค้าเฮฮาศาสตร์ สอง กระบวนการจัดเฮฮาศาสตร์ สาม สิ่งที่ได้จากเฮฮาศาสตร์ และสี่ อนาคตของเฮฮาศาสตร์ แต่เนื่องจากผมไม่มีเวลาไปเก็บรวบรวมข้อมูลทั้งที่มีอยู่ใน G2K นี้เอง และจากบุคคล จึงเอาเป็นว่า เห็นอะไรก็หยิบเอามาวิเคราะห์ก็แล้วกัน

 

ทั้งหมดนี้เป็นมุมมองส่วนตัว คงจะมีทั้งส่วนที่ตรงและไม่ตรงกับมุมมองของทุกท่าน ก็ขอความกรุณา เสริม เติม แต่ง เพิ่ม ลด เอาเด้อครับ

 

การเริ่มเค้าในเฮฮาศาสตร์:  ผมไม่ทราบรายละเอียดว่าเฮฮาศาสตร์มันเริ่มมาอย่างไร ผมไม่ได้สอบถาม หรือสัมภาษณ์ท่านผู้ใด ขอยกประเด็นนี้ให้กับผู้อาวุโสที่เป็นเสาหลักตามลำดับมาเถอะครับ  แต่ผมมีความเชื่อส่วนตัวว่าท่านเหล่านั้นมีเจตนาดี และท่านคงเห็นว่า สังคม Cyber Community แห่งนี้ มันส่อเค้าความน่าสนใจมากมาย มองเห็นประโยชน์ และอื่นๆที่น่าจะมีส่วนสำคัญหนึ่งในการสร้างสรรค์ความสัมพันธ์ระหว่างคนกับคนในสังคมแห่งนี้ได้ ท่านเหล่านั้นจึงริเริ่มการพบปะกัน 

 

 

 

ด้วยวิญญาณภายในของคนที่มีบางส่วนขาดหายไป แต่ดูเหมือนไม่ได้หายขาดไปไหนแต่เพียงหลบซ่อนอยู่ภายในนั้นเอง เมื่อสถานการเหมาะ วันเวลาสถานที่เหมาะ มีแรงกระตุ้น สิ่งที่ขาดหายไปก็ปรากฏขึ้นมา ดูซิครับต่างเห็นหน้ากันก็ตรงเข้ากอด กอด และกอด อานุภาพของการกอดนั้นมีมากแค่ไหน หาอ่านได้จากบันทึกของหลายๆท่านที่บันทึกไว้อย่างมหัศจรรย์ยิ่งนัก แถมยามจากกันยังอาลัยอาวร น้ำหูน้ำตาไหล แม้บางท่านบ่อน้ำตาลึก ไฟธาตุแข็ง จะไม่มีน้ำตาไหล แต่เกิดแรงสะเทือนใจข้างใน และเป็นแรงสะเทือนใจในทางบวก โหยหา ห่วง อาทร

 

นี่คือแรงเกาะเกี่ยวที่ผมเรียกว่า แรงเกาะเกี่ยวทางจิตสำนึกของคนในสังคม อันเป็นสิ่งที่เปราะบาง หาได้ยากยิ่งในสังคมทุนนิยมที่มุ่งกำไร และผลประโยชน์ส่วนตน (ทุนดีดีก็มีนะครับ) แรงนี่เองคือทุนทางสังคมของเราที่ขาดหายไปในสังคมเมืองนานมาแล้ว แต่ยังมีหลงเหลือให้สัมผัสได้ในสังคมชนบท  แรงเกาะเกี่ยวนี้เองได้ส่งสัญญาณภาพบางอย่าง ท่านครูบาและผู้อาวุโสหลายท่านมองเห็น สัมผัสได้ จึงสนับสนุนให้มีการรวมตัวกันครั้งที่สอง ที่สาม ที่สี่และคงมีต่อไปเรื่อยๆ  แรงเกาะเกี่ยวนี้คือรากแก้วที่สำคัญของการขับเคลื่อนสังคมพึงประสงค์

 

กระบวนการเที่ยวไป เรียนไป: การรวมตัวของเฮฮาศาสตร์ไม่ใช่การไปสัมมนา ประชุมแบบทางการที่จัดกัน แต่ก็ไม่ใช่ไม่มีหลักการ ไม่มีสาระอะไรเสียเลย และไม่ใช่ฉิ่งฉับทัวร์ ที่ร้องเพลงกินเหล้าและแหกปากลั่นถนน พร้อมกับขว้างปาขวดเปล่า ถุงพลาสติกออกมานอกรถ ชอบขีดเขียนชื่อตัวเองตามแหล่งท่องเที่ยว  ไม่ใช่ และไม่มีทาง ผมชอบที่ท่านผู้อาวุโสเรียกว่า อิงระบบ หรือเรียกว่ากึ่งระบบ การไปรวมตัวกัน ไม่ใช่การบังคับ ไม่มีคะแนนให้ ไม่ได้เลื่อนขั้นเลื่อนยศ กลับเสียเงิน เสียเวลา อาจเสียประโยชน์ส่วนตนไปบ้าง แต่เขากลับไปด้วยใจ ได้ประโยชน์ส่วนรวม และกลับเอาของติดไม้ติดมือไปฝากคนนั้นคนนี้ให้เป็นที่ชื่นอกชื่นใจ เป็นการเติมแรงเกาะเกี่ยว ความผูกพัน เป็นการเติมสิ่งหล่อรื่นของสังคม ก็เพิ่มใจ เพิ่มสำนึก เพิ่มแรงเกาะเกี่ยว หากจะดูกำหนดการในการจัดเฮฮาศาสตร์ ก็จะเห็นว่า

 

       มีรายการกิน: ใครมีฝีมืออะไรก็เข้าครัวทำกันออกมาให้เพื่อนกินกัน หลายท่านก็เป็นที่ติดอกติดใจจนจะกลายเป็นพ่อครัวประจำไปแล้ว  ไปที่ไหนเจ้าภาพมักจะสรรหาเมนูเด็ดๆไว้คอยท่า ต่างคนอิ่มจนพุงกางไปหลายวัน อิ่มท้อง กลุ่มนี้ไม่ใช่ไปสรรหาของกิน แต่เกิดมาจากความเต็มใจของผู้จัดหรือเพื่อนๆผู้เสียสละเข้าครัวประกอบอาหารให้เพื่อน น้ำใจเธอสูงส่งยิ่งนัก

 

       มีรายการเที่ยว: ก็พื้นที่จัดงานเฮฮาศาสตร์นั้นมีสถานที่น่าสนใจอะไรก็จัดเข้ากำหนดการ บางแห่งมีสถานที่มากมายจนกำหนดการแน่นเอียด ที่ยังเที่ยวไม่ทั่วก็มี สถานที่นั้นๆทั้งที่เป็นประวัติศาสตร์ สถานที่พักผ่อนหย่อนใจ ธรรมสถาน แหล่งเรียนรู้ต่างๆ รวมทั้งชมนกชมไม้ เล่นน้ำ ฯลฯ จำกันไม่หวาดไม่ไหว หากไม่ได้ใช้กล้องถ่ายภาพบันทึกละก็คงไม่ง่ายทีเดียวที่จะจดจำอะไรได้ทั้งหมด

 

      มีรายการเล่น: เรามีการประกวดภาพแบบสนุกๆดูเหมือนจะกลายเป็นกิจกรรมที่ขาดไม่ได้ซะแล้ว เล่นน้ำทะเล เป็นที่ชื่นกายชื่นใจ อย่างครั้งที่สองดูเหมือนจะมีการเล่นสนุกสนาน อย่างงานวัดนั่นเทียว มีปาเป้า โยนห่วงใส่ขวด อะไรทำนองนั้น ท่านครูบายังสนุกลืมอายุไปเลย  พวกเราก็กลายเป็นเด็กเที่ยวงานวัดไปด้วย ขาดแต่ชิงช้าสวรรค์ รถมอเตอร์ไซด์ไต่ถัง อ้อยควั่น ฯลฯ พวกเราต่างหัวเราะกันน้ำตาเล็ด ที่ในชีวิตงานประจำวันไม่สามารถหาบรรยากาศแบบนี้ได้แน่นอน

 

      การไม่มีสาระวิชาการแบบ formal seminar แต่มีสาระในกระบวนการแบบสบายๆซึ่งหนุนเนื่องสายใยทางจิตใจ สร้างความสนิทสนมกลมเกลียวข้าวเหนียวนึ่ง เพราะติดกับหนึบหนับนั่นเทียว

 

การแลกเปลี่ยนระหว่างกัน: เราไม่ได้เคร่งครัดมากนักในเรื่องนี้ ทั้งนี้เพราะว่ายึดหลักสบายๆสไตล์เฮฮาศาสตร์ หากมีจังหวะเราก็ตั้งประเด็นคุยกัน  หากไม่มีก็ไม่มี  แต่ที่แน่ๆคือ คอแลกเปลี่ยนก็จับกลุ่มคุยกันเองตามโอกาส เช่น น้องสิงห์กับผมมักหามุมคุยแลกเปลี่ยนในเรื่องต่างๆกันที่มีสาระมากบ้างน้อยบ้าง ท่านอื่นๆก็เช่นกัน ท่ามกลางความไร้รูปแบบ เหมือนจับเข่าคุยกันมากกว่า  ผมเองทั้งคาดหวังและไม่ผูกมัด คราวเฮฮาศาสตร์ครั้งที่สามนั้นเรามีประเด็น ครั้งที่สี่เรามีวิทยากรกิตติมศักดิ์ ในหลายเรื่อง มีการเดินทางไปชมสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ ฯลฯ นี่แหละสาระในความไร้รูปแบบ ซึ่งผมว่ามีคุณค่ามาก เพราะการเรียนรู้มาจากข้างในจริงๆ ฯลฯ

 

ใครได้อะไรก็คายออกมา (AAR): ผมและเพื่อนๆไม่ได้ทำการบ้านส่งอาจารย์ใหญ่ เพื่อเอาเกรด แต่ทำเพราะต้องการแชร์ แลกเปลี่ยนประสบการณ์การเรียนรู้ต่างๆ  เพราะต่างคนต่างเห็น  ต่างคนต่างสนใจ ต่างคนต่างเก็บ ด้วยความหลากหลายจึงก่อเกิดประโยชน์ขึ้นอย่างมาก การคายความรู้นั้นได้ประโยชน์มาก เพราะผู้คายย่อมนั่งทบทวนว่าไปเห็นอะไร จะสรุปว่าไง จะบันทึกอย่างไรเพื่อใคร ส่วนนี้ผู้บันทึกได้เองกับตัว เมื่อบันทึกออกไปแล้วเกิดการเรียนรู้วงกว้างทั้งที่เข้ามาแสดงตนและไม่แสดงตน  ทั้งที่มารับอย่างเดียวและมาแลกเปลี่ยน เพิ่มเติม แก้ไข ฯลฯ กระบวนการเรียนรู้เกิดขึ้นอีกภายหลังทริป

 

(ต่อตอนที่สอง)

หมายเลขบันทึก: 180750เขียนเมื่อ 5 พฤษภาคม 2008 20:32 น. ()แก้ไขเมื่อ 6 กันยายน 2013 19:01 น. ()สัญญาอนุญาต: จำนวนที่อ่านจำนวนที่อ่าน:


ความเห็น (21)

สวัสดีเจ้าค่ะ ลุงบางทราย

น้องจิยังไม่ได้กอดคุณลุงเลยค่ะ เอาไว้คราวหน้า ไม่พลาด คิคิ คิดถึงเจ้าค่ะ รักษาสุขภาพด้วยนะเจ้าค่ะ

เป็นกำลังใจให้เจ้าค่ะ -----> น้องจิ ^_^

  • คิดถึงค่ะพี่
  • เสียดายที่ได้คุยกันน้อยนะค่ะ
  • .......
  • มาชวนคุยผ่านเน็ตค่ะ

โห...พี่บู๊ท

คารวะศิษย์พี่ พันจอกค่ะ

ขอบพระคุณค่ะ กระตุ้นต่อมคิดอีกแล้ว

เอารูปมาฝากพี่บู๊ทค่ะ  หนิงชอบมากเลย (ฝีมือพี่สิงห์ค่ะ)

51050203

สวัสดีค่ะพี่บางทราย

การได้ไปอินเดียคราวนี้ ก็ไปในในความรู้สึกว่า เป็นสมาชิกคนหนึ่งของคน แซ่เฮ ระหว่างอยู่ที่อินเดีย ก็มีพี่น้องเรา หลายคน โทรบ้าง ส่งsms บ้าง ให้กำลังใจ จนภารกิจสำเร็จลุล่วง อยากจะบอกว่า GotoKnow ก็คือเฮฮาศาสตร์ และเฮฮาศาสตร์ ก็คือ Gotoknow ที่เราพัฒนากันไปไกล อย่างการไปเป็นอาสาสมัครวัดไทยคราวนี้ ก็จากพี่น้องใน เว็บนี้ช่วยกัน

ก่อนกลับพระอาจารย์ ท่านได้ประกาศ ในที่ประชุมสงฆ์ ถึงการไปเป็นอาสาสมัครคราวนี้ เอ่ยถึงการมาจาก G@K และการใช้โลก ไซร์เบอร์ จนเกิดประโยชน์ ต่อโลก ก็ขอนำคำนิยมนี้ มาฝากทุกท่านค่ะ

ขอบคุณการวิเคราะห์ที่พี่บู้ททำให้เห็นภาพชัดขึ้น จะรออ่านตอนต่อไปครับ อ้อ รอของขวัญนิดหนึ่งนะครับผมขี้เกียจไปไปรษณีย์หลายครั้ง แพคใส่กล่องแล้วไปส่งทีเดียวครับเพราะมันหลายกล่องครับ

น้องขจิตครับ P 1. ขจิต ฝอยทอง

ขอบคุณมากๆน้องขจิตครับที่มาช่วยเติมให้สมบูรณ์มากขึ้น พี่คิดถึงอยู่เพราะผ่านตามาแล้ว  หากมีอีกกรุณาด้วยนะครับ

หลานน้องจิที่น่ารัก P 2. โก๊ะจิจัง แซ่เฮ ^๐^!

น้องจิยังไม่ได้กอดคุณลุงเลยค่ะ เอาไว้คราวหน้า ไม่พลาด คิคิ คิดถึงเจ้าค่ะ รักษาสุขภาพด้วยนะเจ้าค่ะ

เป็นกำลังใจให้เจ้าค่ะ -----> น้องจิ ^_^

ลุงแอบถามท่านครูบาว่าน้องจิเป็นใคร ทำไมน่ารักอย่างนี้  ตอนต่อไปจะกล่าวถึงน้องจิด้วยนา

ไม่ได้กอดไม่เป็นไรก็เหมือนได้กอด เพราะประทับใจบุคลิคของน้องจิมากครับ อ้อแสดงว่าคุณแม่และครอบครัว และที่โรงเรียนสร้างมาดีนะครับ

น้องหมอเจ๊ครับ P  3. หมอเจ๊ คนสวย แซ่เฮ

  • คิดถึงค่ะพี่
  • เสียดายที่ได้คุยกันน้อยนะค่ะ
  • .......
  • มาชวนคุยผ่านเน็ตค่ะ

พี่ตามไปเก็บความรู้สึกบันทึกน้องหมอเจ๊มาหมดแล้ว อิอิ เขียนเก่งจัง เรามีโอกาสข้างหน้าอีกครับ และปัจจุบันก็คุยกันผ่านเนตนะครับ มุมมองน้องหมอเจ๊น่าสนใจมากครับ

น้องหนิง พี่รีบเก็บรูปนี้ไว้เลยครับ P 4. DSS "work with disability" ( หนิง )

โห...พี่บู๊ท

คารวะศิษย์พี่ พันจอกค่ะ

ขอบพระคุณค่ะ กระตุ้นต่อมคิดอีกแล้ว

เอารูปมาฝากพี่บู๊ทค่ะ  หนิงชอบมากเลย (ฝีมือพี่สิงห์ค่ะ)

รูปนี้ไม่ต้องบรรยายนะครับ อิอิ น้องหนิง ยังทึ่งคุณแม่เลย ท่านแข็งแรงและดูสดชื่นนะครับที่มีโอกาสได้ท่องเที่ยวไปในบรรยากาสที่หายากแบบนี้  ดีแล้ว ดีแล้ว  ยามนี้ต้องให้ท่านได้ท่องเที่ยวและชื่นชมสิ่งของแปลกใหม่ ดีดีครับ

พี่อยากจะเปิดมุมมองไว้ เพื่อกระตุ้นความคิดอื่นๆตามมาน่ะครับ ช่วยกันคิด ช่วยกันทำ ไม่มีใครสมบูรณ์ที่สุด แม่แต่เอาส่วนดีของแต่ละคนออกมาแล้วยำรวมกัน(บูรณาการ)เป็นสิ่งที่ดีที่สุด การก้าวไปข้างหน้าก็จะเป็นการยกระดับไปเรื่อยๆครับ ไม่ต้องย่ำเท้ากับที่

เรื่องเหล่านี้ท่านผู้ใหญ่เขาคุยกัน เราเองก็น่าจะหยิบมาแลกเปลี่ยนกันบ้างน่ะครับ

น้องรุ่งครับ P 5. ตันติราพันธ์

สวัสดีค่ะพี่บางทราย

การได้ไปอินเดียคราวนี้ ก็ไปในในความรู้สึกว่า เป็นสมาชิกคนหนึ่งของคน แซ่เฮ ระหว่างอยู่ที่อินเดีย ก็มีพี่น้องเรา หลายคน โทรบ้าง ส่งsms บ้าง ให้กำลังใจ จนภารกิจสำเร็จลุล่วง อยากจะบอกว่า GotoKnow ก็คือเฮฮาศาสตร์ และเฮฮาศาสตร์ ก็คือ Gotoknow ที่เราพัฒนากันไปไกล อย่างการไปเป็นอาสาสมัครวัดไทยคราวนี้ ก็จากพี่น้องใน เว็บนี้ช่วยกัน

ก่อนกลับพระอาจารย์ ท่านได้ประกาศ ในที่ประชุมสงฆ์ ถึงการไปเป็นอาสาสมัครคราวนี้ เอ่ยถึงการมาจาก G2K และการใช้โลก ไซร์เบอร์ จนเกิดประโยชน์ ต่อโลก ก็ขอนำคำนิยมนี้ มาฝากทุกท่านค่ะ

 

เห็นยุ่งๆอยู่พี่ก็เลยไม่ได้เข้าไปป่วน แต่ก็ตามติดการทำบุยอันยิ่งใหญ่ของน้องรุ่ง  ยังคุยกันว่าหากน้องรุ่งไม่ติดไปอินเดียน้องรุ่งอาจจะไปภูเก็ตด้วยนะเนี่ยะ

เป็นการนำ g2k ไปประกาศถึงอินเดียโน้นด้วยหรือครับ  ดีจัง เปิดโลกให้กว้างมากขึ้นอีก สาธุ  หายเหนื่อยหรือยังล่ะครับ น้องรุ่งพี่หมูเขาบ่นถึงนะ

ท่านอัยการครับ อย่ารีบเร่งเรื่องนั้นเลยครับ พักผ่อนเสียบ้าง ภาระปกติของท่านอัยการก็มากพอแล้ว  ค่อยๆทำไปครับ

การวิเคราะห์ อยากจะทำขึ้นเพื่อ ทดลองทำเพื่อให้เกิดการสานต่อเพื่อการพัฒนาต่อไป

เหมือนผมยกร่างแบบหยาบๆ ด่วนๆ เป็นตุ๊กตาขึ้นมา แล้วเพื่อนๆช่วยกันเติมเต็มน่ะครับ

รูปที่ผมถ่ายก็กำลังจะส่งให้ท่านอัยการเช่นกันครับ

ขอบคุณอาจารย์บางทรายค่ะ

อิจฉาน้องหนิง คนสวย :-(((

ป้าแดงเห็นหมูกอดกันใช่ไหมครับ อิอิ เกือบโอบกันไม่มิดเลย ห้า ห้า ..ฮิ้ว

  • หมอเจ๊แวะมาอีกรอบ
  • .......
  • คือว่าอยากชวนอัยการชาวเกาะไปเรียนรู้ร่วมกันที่สวนป่าอ่ะค่ะ
  • ไปไหมเอ่ยน้องรัก......
  • ป้าจุ๋มว่าจะเอารถแวะไปรับถึงสนามบินเลยนา

เห็นไหมว่าป้าจุ๋มบริการเต็มที่เลย

ปรบมือให้ป้าจุ๋มครับ

ขอต้อนรับน้องหมอเจ๊ครับ

และขอต้อนรับท่านอัยการด้วย

แจ่มจริงนะดารา

งามตาดูว่าสวยจริง

มาตบมือให้แถมกอด

ขอบพระคุณครับท่านครูบา 18. ครูบา สุทธินันท์ ปรัชญพฤทธิ์

ขากตกบกพร่องอย่างไรเชิญท่านครูบาเติมเต็มเลยนะครับ

เรียนท่านครูบา

  • หลังจากเฮฮาฯ 4 ที่ภูเก็ตป้าจุ๋มก็โดนงานล้มทับแทบแย่เลยต่อจากภูเก็ต ไปกระบี่ 28-30 และ 1-2 ไปเชียงใหม่ วันที่ 3 ไปนครนายก วันนี้ต้องนำทีมน้องๆมาเป็นวิทยากรบรรยาย    "การใช้ปุ๋ยอย่างมีประสิทธิภาพ"    ให้เจ้าหน้าที่การเกษตรและเกษตรกรฟังที่ขอนแก่น และพรุ่งนี้ต้องเดินทางต่อไปบรรยายที่พิษณุโลกต่อ(ยังมีกำลังใจหน่อยที่น้องอึ่งออบ คนสวย แซ่เฮโทร.มาบอกว่าทีมพี่น้องชาวแซ่เฮรอรับอยู่ ไม่เป็นไรเหนื่อยแค่ไหนก็ทนได้เดี๋ยวพรุ่งนี้ไปกอดพี่น้องเฮ ก็หายเหนื่อยแล้วหละ อิ อิ อิ)
  • ได้เข้ามาอ่านบันทึกของท่านบางทราย มีความรู้สึกว่าพวกเรามีความรู้สึกคล้ายๆกัน ท่านบางทรายเขียนบรรยายความรู้สึกได้ประทับใจมากๆค่ะ ยังอิ่มอกอิ่มใจไม่หายเช่นกันไม่ทราบจะใช้คำพูดอย่างไรจึงจะบรรยายความรู้สึกขอบคุณท่านอัยการและคุณแอ๊ดได้ถูกใจตัวเองคุณอร-คุณเอกและอีกหลายๆท่าน ซาบซึ้งใจจริงๆค่ะ ยิ่งป้าจุ๋มกับน้องมะปรางหวาน คนสวย แซ่เฮ มีแถมพิเศษบ่ายวันที่ 28 นี่ยังไม่มีเวลาเขียนอวดใครน๊ะ  เดี๋ยวป้าจุ๋มมีเวลาจะเขียนมาร่วมแสดงความคิดเห็นด้วยอีกคนค่ะ
  • วันนี้บรรยายเสร็จแล้ว บังเอิญที่โรงแรมที่จัดประชุมสามารถต่อ internetได้จึงรีบเขียนรายงานมา
  • ขอบอกว่าคิดถึงพี่น้องแซ่เฮทุกท่านค่ะ

 

ป้าจุ๋มครับ

  • ต้องยกให้เป็นหญิงเหล็กแล้วครับ เดินทางเป็นว่าเล่นเลย  ไม่เดินทางเปล่าๆยังต้องบรรยาย ประชุม ฯลฯ โอยฟังแล้วก็เหนื่อยแทน
  • ทราบแล้วครับว่ายุ่ง เรื่องงานเขียนให้คนที่พอเจียดเวลาได้เขียนไป ป้าจุ๋มเร่งทำงานในหน้าที่ไปเถอะ เข้าใจครับ
  • เอาใจช่วยนะครับป้าจุ๋มคนเก่งของพวกเรา
พบปัญหาการใช้งานกรุณาแจ้ง LINE ID @gotoknow
ClassStart
ระบบจัดการการเรียนการสอนผ่านอินเทอร์เน็ต
ทั้งเว็บทั้งแอปใช้งานฟรี
ClassStart Books
โครงการหนังสือจากคลาสสตาร์ท