ชนบท

ตามสำนวนไทย ชนบท น่าจะหมายถึง ท้องถิ่นห่างไกลออกไปจากเขตเมือง และน่าจะใกล้เคียงกับสำนวนไทยแท้ว่า บ้านนอก ....

ชนบท นอกจากจะเป็นชื่อของอำเภอหนึ่งในจังหวัดขอนแก่นแล้ว ก็ยังใช้เป็นทางการอีกมากมาย เช่น โครงการทางหลวงชนบท แพทย์ชนบท เร่งรัดพัฒนาชนบท (ร.พ.ช.) ....

ชนบท เขียนเป็นคำบาลีได้ว่า ชนปท (บาลีใช้ ป.ปลา เพราะไม่มี บ.ใบไม้) และมิได้มีความหมายทำนองว่า บ้านนอก ตามสำนวนไทย.... ศัพท์นี้เป็นคำสมาส โดยมีวจนัตถะ ดังต่อไปนี้

ชนานํ ปทํ ชนปทํ (ฐานํ) ... อันว่า (สถานที่) เป็นที่ไปถึงแห่งคนทั้งหลาย ชื่อว่า ชนปท สถานที่ไปถึงแห่งคนทั้งหลาย

เมื่อถือเอาตามนัยนี้ ชนบท ก็คือ สถานที่ หรือแหล่งที่อยู่ของคนนั่นเอง มิได้จำเพาะว่าเป็นท้องถิ่นที่ห่างออกไปจากเขตเมืองหรือบ้านนอกตามความหมายแบบไทยๆ

..............

ตามพุทธประวัติ ได้แบ่งชมพูทวีป (แผ่นดินอินเดีย) ออกเป็น ๒ ชนบท กล่าวคือ มัชฌิมชนบท  (หรือมัธยมชนบท) และปัจจันตชนบท

• มัชฌิมชนบท คือ ท้องถิ่นส่วนกลางของชมพูทวีป
• ปัจจันตชนบท คือ ท้องถิ่นชายแดน นอกจากส่วนกลางออกไป

เพราะว่าในสมัยพระพุทธกาล ปัจจันตชนบทมีพระภิกษุน้อย และความเป็นอยู่บางอย่างต่างออกไปจากมัชฌิมชนบท ดังนั้น จึงมีพระวินัยลดหย่อนบางอย่างในการทำสังฆกรรม เช่น

อุปสมบทกรรม (การบวชพระ) พระวินัยอนุญาตให้ใช้พระภิกษุอย่างน้อย ๕ รูปเท่านั้นในปัจจันตชนบท... แต่ถ้าเป็นมัชฌิมชนบทต้องใช้พระภิกษุ ๑๐ รูปขึ้นไป..... เป็นต้น

นอกจากนั้น พระวินัยยังลดหย่อนเรื่องส่วนตัวบางอย่าง เช่น พระภิกษุในปัจจันตชนบทไม่มีการห้ามเรื่องการอาบน้ำ (สรงน้ำ) กล่าวคือ สามารถอาบได้ทุกวัน... แต่พระภิกษุในมัชฌิมชนบท กำหนดว่า ๑๕ วัน จึงสามารถอาบน้ำได้ครั้งหนึ่ง.... เป็นต้น

สำหรับพื้นที่ประเทศไทย จัดเป็นปัจจันตชนบท จึงอาบน้ำได้ทุกวัน .... ส่วนเรื่องการบวช แม้จะรู้กันว่ามีพระภิกษุประชุม ๕ รูปก็สามารถบวชได้.... แต่โดยมากมักจะประชุมสงฆ์เกิน ๕ รูป.....

..............

คำบาลีหรือสันสกฤต แม้จะมีใช้หลากหลายในภาษาไทย แต่ความหมายก็แปรเปลี่ยนไปจากความหมายเดิม ดังเช่น ชนบท ที่ได้ยกขึ้นมาเล่าในครั้งนี้ ดังนั้น ผู้สนใจแม้จะทราบคำแปลและความหมายเดิม แต่ก็ควรยึดถือความหมายตามภาษาไทยเป็นเกณฑ์.... ประมาณนั้น