เพลงพิษฐาน: ความรักสนุก..แต่ยึดมั่นในศาสนา ..ของชาวสองพี่น้อง
เพลงพิษฐาน: ความรักสนุก..แต่ยึดมั่นในศาสนา ..ของชาวสองพี่น้อง
จังหวัดสุพรรณบุรี
ผมได้ติดตามอ่านผลงานการค้นคว้าที่ยิ่งใหญ่ของคุณเอนก นาวิกมูล เรื่องเพลงพื้นบ้านต่างๆมาตลอด แต่เป็นการอ่านแบบผสมเล็กผสมน้อย จะหาซื้อหนังสือเพลงนอกศตวรรษอ่านซักเล่ม ก็หายาก
เมื่อวันที่ ๑๙ พฤษภาคม ๒๕๕๐ ได้ร่วมงานเสวนากันที่หอสมุดแห่งชาติ ถามคุณเอนก นาวิกมูล ท่านบอกว่ากำลังจัดพิมพ์ใหม่ ผมจะรอซื้อ ตอนนี้นำผลงานบางส่วนมาคุยกับเพื่อนๆชาวโกทูโนว์ของผมก่อน
คุณเอนก อธิบายว่า เพลงพิษฐาน (เพี้ยนมาจาก อธิษฐาน) เป็นเพลงที่ร้องโต้ตอบกันในโบสถ์ กล่าวเชิงอธิษฐาน มีเอกลักษณ์ ขึ้นต้นด้วยคำว่า “พิษฐานเอย.....” นิยมเล่นหน้าตรุษ สงกรานต์ มีพบกระจายตามที่ต่างๆ เช่น จังหวัดอุทัยธานี นครสวรรค์ กาญจนบุรี สุโขทัย ราชบุรี อยุธยา
คุณเอนก หยุดตัวอย่างไว้เพียงเท่านี้ ผมเลยน้อยใจว่า ทำไมไม่มีจังหวัดสุพรรณบุรีของผมด้วย คงลืมไปละมั้ง
แต่พอมาติดตามอ่านผลงานประกอบการสัมมนาเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรมของจังหวัดสุพรรณบุรี คุณเอนก ได้เขียนเรื่องเพลงพื้นบ้านในจังหวัดสุพรรณบุรีคุณเอนกบอกรายชื่อเพลงพื้นบ้านที่เคยร้องในจังหวัดสุพรรณบุรีไว้มากมายแต่ก็ยังคงไม่มีเพลงพิษฐาน
ผมจึงไปศึกษาค้นคว้าอย่างง่ายๆก็พบว่า ที่บ้านผม คืออำเภอสองพี่น้อง จังหวัดสุพรรณบุรี ก็เคยเล่นเพลงพิษฐานกัน เนื้อเพลงผมจำได้ไม่ครบ ตรงไหนนึกไม่ออกหรือจำไม่แม่นก็ขอเติมให้เต็มเลยนะครับ เนื้อเพลงว่าดังนี้
ชาย พิษฐานเอย มือหนึ่งถือพาน พานดอกจอก
ลูกคู่รับ(น่าจะรับว่า) มือหนึ่งถือพาน พานดอกจอก
ชาย เกิดมาชาติใดแสนใด ขอให้ได้พวกบ้านกระบอก
ลูกคู่รับ(น่าจะรับว่า) พิษฐาน วานไหว้ ขอให้ได้ดั่งใจที่คิด พิษฐานเอย
หญิง พิษฐานเอย มือหนึ่งถือพาน พานปากกระจับ
ลูกคู่รับ(น่าจะรับว่า) มือหนึ่งถือพาน พานปากกระจับ
หญิง เกิดมาชาติใดแสนใด ขออย่าให้ได้พวกบางพลับ
ลูกคู่รับ(น่าจะรับว่า) พิษฐาน วานไหว้ ขอให้ได้ดั่งใจที่คิด พิษฐานเอย
ผมสันนิษฐานว่าเพลงนี้คงร้องกันในโบสถ์วัดท่าจัด(ตำบลบางพลับ) หรือไม่ก็วัดโคกเหล็ก(วัดร้างที่อยู่ตรงข้ามวัดท่าจัด อยู่ในตำบลหัวโพธิ์ไม่ไกลบ้านกระบอก) จากเนื้อเพลงนี้บ้านกระบอก เป็นชื่อหมู่บ้าน ส่วนบางพลับเป็นชื่อหมู่บ้านอีกหมู่บ้านหนึ่ง และเป็นชื่อตำบลหนึ่งในอำเภอสองพี่น้อง
นั่นแสดงว่า เพลงพิษฐานเคยร้องกันที่อำเภอสองพี่น้อง จังหวัดสุพรรณบุรี
การแต่งกาย ชาย หญิง นุ่งโจงกระเบน สวมเสื้อ ห่มผ้าตามสมัยนิยม
อุปกรณ์ประกอบการแสดง ดอกไม้ (หรือมีพานด้วย)
วิธีการเล่น ผู้เล่นชักชวนกันเข้าไปร้องเพลงในโบสถ์ โดยนั่งคุกเข่าว่าเพลงพิษฐานเป็นเชิงขอให้ได้กับคนนั้นคนนี้ ขณะว่าก็พนมมือถือดอกไม้ไว้ด้วย คนอื่นช่วยเป็นลูกคู่ร้องรับ ไม่ต้องปรบมือ ในตำราหลักภาษาของอาจารย์กำชัย ทองหล่อ เล่าไว้ว่า เพลงพิษฐานใช้ร้องในยามสงกรานต์ หลังทำบุญสรงน้ำพระแล้ว ชายหนุ่มหญิงสาวก็พากันเข้าโบสถ์ ห่มผ้าสไบเฉียง มือถือพานดอกไม้ ฝ่ายชายเป็นผู้อธิษฐาน ขอให้ได้หญิงชื่อนั้นชื่อนี้(ในตัวอย่างของผมเป็นบ้านนั้นบ้านนี้) เป็นคู่ครอง ฝ่ายหญิงเป็นฝ่ายอธิษฐานหนี
กลอนเพลงพิษฐานเป็น กลอนเพลงสั้นๆ เปลี่ยนคำและสัมผัส ไม่กี่จุด มักเอาชื่อดอกไม้ต่างๆ มาตั้ง แล้วหาคำที่คล้องจองมารับ ดังตัวอย่างที่แสดงไว้
พิษฐานเอย มือหนึ่งถือพาน พานเอาดอก..........(O)O
ลูกคู่รับ ตั้งแต่ มือหนึ่งถือพาน พานเอาดอก..........(O)O
เกิดมาชาติใด(มักใช้คำว่าแสน หรือสมัยหรืออื่นๆที่เหมาะสม)....ใด
ขอให้ได้....(..OO)OO
ลูกคู่รับ พิษฐาน.............OO ให้ได้ดังใจที่..(คิด)...พิษฐานเอย
เพลงพิษฐาน แสดงให้เห็นว่าชาวไทยของเราถึงแม้จะรักสนุกกันอย่างไรก็ยังไม่ลืมพิธีกรรมทางศาสนา ยังยึดมั่นฝังลึกอยู่ในหัวใจของทุกคน ทุกข์ สุข สรรเสริญ นินทา มียศ เสื่อมยศ มีลาภ เสื่อมลาภคนไทยก็ระลึกถึงพระศาสนาอยู่เสมอ อย่างนี้ต้องบรรจุไว้ในรัฐธรรมนูญด้วยไหมนี่ แฮะๆอดเกี่ยวการเมืองไม่ได้อีกแล้ว
ความเห็น (12)
สวัสดีค่ะท่าน...พิสูจน์
- มาทักทายยามเช้า สายแล้วเหรอคะ
- และมาเรียนว่า..เห็นด้วยค่ะ ที่ศิลปวัฒนธรรมไทย ศาสนา พวกเราชาวไทยควรต้อง จรรโลงไว้ให้ยืนหยัดคู่กับแผ่นดินไทยค่ะ
ขอบคุณค่ะ..อาจารย์มีความมุ่งมั่นดีมากเลยค่ะ
- ขอบคุณครับ น้องสาว คนใหม่
- ผู้มีไฟ ใฝ่รู้ อยู่เสมอ
- พี่สุดแสน ดีใจ ที่ได้เจอ
- กำลังใจ ที่เสนอ ค่าอนันต์
ภูมิใจในเอกลักษณ์ของไทยครับ
- หลวงพ่อวัดเขากำแพงท่านเคยพูดไว้นานแล้วว่า "ทำอย่างไรจะให้คูรเขต2 สุพรรณบุรีของเราอนุรักษ์เพลงพื้นบ้านที่เล่นโต้ตอบกันในโบสถ์ สมัยโบราณ " ท่านบอกว่าในเทศกาลสำคํญๆยังมีชาวบ้านแถวๆบ้านหัวโพธิ์ บ้านท่าไชย อ.สองพี่น้องเล่นกันอยู่ ท่านเกรงว่าจะสูญหายไป
- คุณครูพิสูจน์ลองไปถามคุณครู หรือชาวบ้านแถวนั้นดู อาจจะพอทราบ จะใช่เพลงพิษฐานที่ครูพูดถึงหรือเปล่า
- ถ้าอย่างไรครูพอจะหาทางสืบทอดได้ไหม
- จะให้ทาง สพท.สพ.2 ช่วยเหลือ หรือดำเนินการอย่างไรบอกด้วยนะคะ
- ท่านผอ.อนุสรณ์ ฟูเจริญ ท่านต้องเต็มใจแน่นอนค่ะ
- ขอบพระคุณหัวหน้าลำดวนมากเลยครับ ผมชอบค้นคว้าเรื่องเก่าๆทางวัฒนธรรมและคติชาวบ้านมากเลย โดยเฉพาะด้านวรรณกรรมท้องถิ่น
- ผมจะลองสอบถามท่านเจ้าอาวาสวัดท่าไชยท่านมหาสุภาพดู และลองถามชาวบ้านและครูแถวๆหัวโพธิ์ ท่าไชยดู
- ถ้าพบก็นับเป็นสมบัติทางปัญญาที่ล้ำค่าทีเดียว
- ยังไงทางเขตช่วยเก็บข้อมูลอีกทางก็ดีแล้วนำมารวมกันนะครับ
- ขอบคุณอีกครั้งครับ
อ.พิสูจน์
- เพลงพิษฐาน เป็นเพลงพื้นบ่านที่เก๊าเก่า เก่าเสียจนไม่รู้ว่า เขามีเล่นกันมาแต่เมื่อไร
- บทเพลงที่พบ เป็นการทำสำนวนขึ้นมาใหม่เพื่อประกอบภาพการแสดงนั่งร้องในโบสถ์
- เป็นการไปไหว้พระในโบสถ์นะ เขาว่า เคยมีอยู่สองพี่น้องด้วย งั้นเราว่าเพลงกันหน่อยนะ
อธิษฐานเอย สองมือจับพาน พานดอกพิกุล
(ลูกคู่) สองมือจับพาน พานดอกพิกุล
จะเกิดมาชาติใด ฉันใด ขอให้ใจเที่ยงกุล
(ลูกคู่) ชาติใด ฉันใด ขอให้ใจเที่ยงกุล
ชาตินี้เหมือนมีกรรม ขอเข้าวัดทำ แต่ส่วนบุญ
(ลูกคู่) ขอเข้าวัดทำ แต่ส่วนบุญ
ชาติหน้า นะพ่อคุณ พิสูจน์ช่วยหนุน พี่หน่อยเอย
(ลูกคู่) อธิษฐานส่งใจ ขอให้สมประสงค์ เถิดเอย
(ชำเลือง มณีวงษ์ / ว่ามาเลยคนเก่ง)
สวัสดีค่ะ...ปรมาจารย์ทั้งสอง
- เยี่ยมไปเลยค่ะ...อ่านแล้วมีความสุขจังเลยค่ะ บันทึกแห่งนี้
- ครูอ้อยจะขออนุญาตเก็บไว้นะคะ
ขอบคุณค่ะ
พิษฐานเอย มือหนึ่งถือพาน พานเอาดอกดาวเรือง
เกิดชาติใดแสนใด ให้เก่งคล้ายคล้ายพี่ชำเลือง
ให้เก่งร้องเก่งรำ ให้เลิศล้ำลือเลื่อง
ศิลปะหรือทำขวัญ ทุกเชิงชั้นนามกระเดื่อง
พิษฐานวานไหว้ ให้ได้ดังใจที่คิด ผมขอพิษฐานเอย
- ขอบคุณ อ.ชำเลือง ขอบคุณ อ.น้องอ้อย
- พวกเราต่างคอยให้กำลังใจซึ่งกันและกัน
- เพราะพวกเรามีอุดมการณ์เดียวกัน
- คือการพัฒนาความรู้..สู่การพัฒนาลูกศิษย์
- พุทธองค์ตรัสไว้ว่า "วันทโก ปฏิวันทนัง"
- ผู้ไหว้ย่อมได้รับการไหว้ตอบ
- ผู้ให้..ย่อมได้รับความสุข..จากการให้
- สิ่งตอบแทนอาจมิใช่วัตถุ..หากแต่เป็น
- ความอิ่มเอิบใจ
สุภาวดีกิจจานุวัฒน์
ดีใจที่ได้พบวัฒนธรรมที่ยังสืบทอดกันอยู่ของบทเพลงอพิษฐาน