งานวิจัยเพื่อท้องถิ่น กับการแก้ปัญหายาเสพติด

วิธีการแก้ปัญหาแบบวิจัยชาวบ้านเปรียบเสมือน เวทีสงครามเย็นที่ตัดสินใจกันด้วยข้อมูล ความรู้ และด้วยอารมณ์ของความเป็นพี่ เป็นน้อง เป็นเพื่อน เพราะมีเป้าหมายที่วางไว้ร่วมกันว่า…การแก้ปัญหาจะนำไปสู่การเรียนรู้ที่จะอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข และเอื้ออาทรซึ่งกันและกัน ภายใต้ความรุนแรงของกระแสทุนนิยมที่กำลังก่อให้เกิดสงครามทำลายโลก ความพยายามเรียนรู้ที่จะอยู่ร่วมกันอย่างสันติสุขนั้นรวมถึงในแง่ของความเป็นมนุษย์กับมนุษย์ และมนุษย์กับทรัพยากรธรรมชาติ

แต่ถ้าเป็นในแนวพุทธ พระพุทธเจ้าได้สอนให้คนตื่นรู้จากปัญหาด้วยการดับทุกข์ ด้วยหลัก อริยสัจ สี่ คือ ทุกข์ หมายถึง เราต้องรู้ก่อนว่าอะไรคือทุกข์ (การเข้าใจว่าปัญหาคืออะไร เป็นอย่างไร) สมุทัย หมายถึง อะไรคือที่มาแห่งทุกข์ (ปัญหามีสาเหตุมาจากอะไร มีเงื่อนไข ปัจจัยอะไร) นิโรธ หมายถึง หนทางแห่งการดับทุกข์ (แนวทางการแก้ปัญหา มีหลายทาง)    พระพุทธองค์ได้สอนว่าให้เน้นแนวทางสายกลาง “มัชฌิมาปฏิปทา” และทั้ง ๓ อย่างจึงนำมาสู่ มรรค หมายถึง ขั้นตอนการปฏิบัติเพื่อดับทุกข์ (ขั้นตอนการดำเนินงาน การสรุปผล รับผล และพัฒนาปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง) หมายถึงการเรียนรู้และปรับตัวเป็นเนืองนิจนั่นเอง

ปัญหายาเสพติดที่นี่เป็นปัญหาที่แก้ไขกันไม่รู้จบ ผู้เสพยาเสพติดได้รับการบำบัดรักษาครั้งแล้วครั้งเล่าจากหน่วยงานของสาธารณสุขและการปราบปรามอย่างเข้มข้นจากหน่วยงานปกครอง แต่ทั้งหมดไม่ใช่วิธีการแก้ไขปัญหาอย่างยั่งยืน ขาดมิติของการมีส่วนร่วมของชุมชน และชุมชนไม่ได้ลุกขึ้นมาจัดการกับปัญหาของชุมชนด้วยตนเอง

กระบวนการวิจัยเพื่อท้องถิ่น ที่แม่ฮ่องสอน จึงเป็นความพยายามที่จะแก้ไขปัญหาที่ซับซ้อนในชุมชน โดยใช้กระบวนการวิจัย สร้างสรรค์ปัญญา เพื่อนำปัญญามาพัฒนาท้องถิ่น ทำให้คนเก่งขึ้น เพื่อรับมือกับปัญหาที่ประดังเข้ามาในชุมชน

“กระบวนการวิจัย ช่วยทำให้ชุมชนเข้ามา  

ร่วมกันคิด เข้ามาร่วมกันแก้ไขปัญหา"

กระบวนการวิจัย ตามชุดโครงการเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนในชุมชนที่ได้รับผลกระทบจากปัญหายาเสพติด แม่ฮ่องสอน  เป็นประเด็นนำในการศึกษาวิจัย โดยใช้กระบวนการวิจัยเพื่อท้องถิ่น มาใช้ในรูปแบบของการวิจัยแบบมีส่วนร่วม(Participatory Action  Research) สร้างนักวิจัยชาวบ้าน เปิดเวทีให้ชุมชนเข้ามาร่วมกันคิด ร่วมกันเรียนรู้ แลกเปลี่ยน การรวมกลุ่มเพื่อแก้ไขปัญหา และสร้างสรรค์สิ่งที่ดีให้แก่วิถีชีวิตตนเองและชุมชน ในที่สุดผลจากกระบวนการวิจัยดังกล่าว ทำให้ชาวบ้านเก่งขึ้น และแก้ไขปัญหาที่ซับซ้อนอย่างเป็นระบบ พึ่งพาตนเองได้อย่างยั่งยืน

ปัญหาที่เกิดขึ้นปัญหาแล้วปัญหาเล่าในชุมชนเป้าหมาย ปัจจัยต่างๆที่เกิดขึ้นทำให้ชุมชนอ่อนแอลงทุกขณะ หากชุมชนไม่ลุกขึ้นมาจัดการปัญหาด้วยตนเอง ปัญหานั้นยากที่จะสำเร็จได้โดยง่าย

ยอดชาย  เปรมวชิระนนท์ ผู้ช่วยนักวิจัยบ้านกึ้ดสามสิบ เล่าว่า “การที่ได้เข้ามาร่วมทำงานวิจัย ทำให้ตนเองได้เรียนรู้ พัฒนาศักยภาพตนเอง ได้กระบวนการต่างๆ เพื่อหาแนวทาง หนทางในการทดลองแก้ไขปัญหา และสรุปบทเรียน เป็นประโยชน์แก่ชุมชนโดยรวม” เพราะตำแหน่งอีกตำแหน่งหนึ่งที่สำคัญในการผลักดันขับเคลื่อนการพัฒนาของชุมชน คือ ตำแหน่งผู้นำชุมชน เป็นผู้ใหญ่บ้าน โดยได้รับการคัดเลือกจากชุมชนเมื่อกลางปี ๔๖ เป็นต้นมา ยอดชาย  เชื่อว่า การเข้ามาร่วมทำกิจกรรม และร่วมกันในกระบวนการวิจัยของชาวบ้านทำให้ชาวบ้านได้ร่วมกันคิด ร่วมกันแก้ไขปัญหา และเกิดความผูกพันรักชนเผ่า ทำให้งานพัฒนาชุมชนในภาพรวมง่ายมากขึ้น

สุเมธ แซ่หย่าง หนุ่มใหญ่ชาวจีนฮ่อ ผู้ช่วยนักวิจัยบ้านรุ่งอรุณ พูดถึงกระบวนการศึกษา วิจัยไว้อย่างน่าฟัง เขาบอกว่า “งานวิจัยช่วยให้ชาวบ้านชุมชน ได้คิดอย่างเป็นระบบ และได้เรียนรู้วิธีการการทำงานเพื่อแก้ไขปัญหา ไม่ว่าจะเป็นปัญหาอะไร ขอเพียงให้เข้ามาร่วมกันคิด ร่วมกันวิเคราะห์ ร่วมใจกัน หาทางเลือกที่ดีที่สุด และสามารถแก้ปัญหาได้จริงๆ ทั้งหมดเป็นการเรียนรู้ที่ผมได้จากงานวิจัย”

·         บ้านรักไทย (จีนยูนนาน) อ.เมือง จ.แม่ฮ่องสอน

·         บ้านรุ่งอรุณ (จีนยูนนาน) อ.เมือง จ.แม่ฮ่องสอน

·         บ้านกึ้ดสามสิบ (ลีซู) อ.ปางมะผ้า จ.แม่ฮ่องสอน

·         บ้านสันติชล (จีนยูนนาน) อ.ปาย จ. แม่ฮ่องสอน 

จตุพร วิศิษฏ์โชติอังกูร :  ผู้ประสานงานโครงการวิจัย, ที่ปรึกษา และผู้ถอดบทเรียน

เชียงใหม่