หนังสือ The Age of Empathy : Nature’s Lessons for a Kinder Society (2009) เขียนโดยศาสตราจารย์ Frans de Waal ผู้มีชื่อเสียง ชวนให้ผมนึกถึงการบรรยายนำการประชุม สังคมและวัฒนธรรมไทโบราณ เมื่อวันที่ ๓ ธันวาคม ๒๕๖๓ ที่คณะเศรษฐศาสตร์ จุฬาฯ ที่ผมกล่าวนำในหัวข้อ คุณค่าของความมีน้ำใจ ซึ่งอ่านได้ที่ (๑)
ในคำบรรยาย (๑) อ้างหนังสือ ๒ เล่มที่ตีพิมพ์ปี 2020 ทั้งสองเล่ม แต่หนังสือ The Age of Empathy เขียนก่อนหน้าถึง ๑๑ ปี ฟังคำแนะนำหนังสือของผู้เขียนได้ที่ (๒) สมัยนี้เราเรียนรู้เรื่องต่างๆ ได้สะดวกมาก จากเทคโนโลยีการสื่อสารดิจิทัล
เป็นหนังสือที่ให้ข้อมูลโต้แย้งมุมมองต่อธรรมชาติของมนุษย์ ที่เริ่มจากนักสังคมศาสตร์การเมือง Herbert Spencer ที่มีชีวิตอยู่ในยุคเดียวกันกับ Charles Darwin ที่นำเอาทฤษฎีวิวัฒนาการทางชีววิทยา มาใช้ต่อวิวัฒนาการทางสังคม นำสู่การตีความผิดๆ ว่ามนุษย์มีธรรมชาติโหดร้าย แปรียบคนอื่นเพื่อผลประโยชน์ส่วนตัว
เป็นหนังสือที่ใช้ข้อมูลหลักฐานทางวิทยาศาสตร์อธิบายปรากฏการณ์ทางสังคม หรือแสดงให้เห็นความสัมพันธ์เชื่อมโยงระหว่างศาสตร์ธรรมชาติ และศาสตร์สังคม
หนังสือเน้นทำความเข้าใจ ความเข้าใจความรู้สึกของผู้อื่น (empathy) ผู้เขียนบอกว่า empathy มีหลายระดับ และนำไปใช้ในทางบวกหรือทางลบก็ได้ ใช้แล้วส่งผลดีก็ได้ ก่อผลร้ายก็ได้ เป็นมิติที่ซับซ้อนของมนุษย์
ที่สำคัญคือ มันเป็นธรรมชาติของมนุษย์ คนเราทุกคนเกิดมาพร้อมกับสัญชาตญาณนี้ เพราะเป็นคุณสมบัติเพื่อความอยู่รอดและอยู่ดี และคุณสมบัตินี้จะงอกงามผ่านการกระตุ้นจากพ่อแม่ คนใกล้ชิด และสังคมแวดล้อม คำสนทนา (๓) กระตุ้นให้ผมนึกถึงคำว่า ความมีน้ำใจ ใน (๑) ในตอนท้ายของคำสนทนา (๓) ศ. เดอ วอล บอกว่า empathy หมายถึงการมองเห็นเรื่องราวจากสายตาของผู้อื่น ตรงกับคำพร่ำสอนที่สมัยเป็นนักศึกษาแพทย์เมื่อเกือบ ๖๐ ปีมาแล้ว จากอาจารย์และรุ่นพี่ที่ศิริราชว่า ให้เอาใจเขามาใส่ใจเรา เป็นคำสอนจากวงการแพทย์รุ่นก่อนๆ สอนต่อๆ กันมา และเป็นมนตร์ขลังในด้านการสร้างศรัทธาเชื่อมั่นจากผู้ป่วยและญาติ
จาก empathy สู่ trust ที่เป็นสายใยสัมพันธ์เชิงบวกระหว่างมนุษย์ ที่ไม่ได้เอ่ยถึงในหนังสือ
ผมตีความว่า empathy เป็นจุดเริ่มต้นของปฏิกิริยาลูกโซ่ของความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ ผ่านการพัฒนาคุณสมบัติหรือสมรรถนะด้าน socio-emotional competencies ที่มีผลสำคัญยิ่งต่อชีวิตที่ดีของมนุษย์แต่ละคน และต่อความสุขร่วมกันของครอบครัว ชุมชน ประเทศ และมนุษยชาติ
วิจารณ์พานิช
๑ มี.ค. ๖๕