ชุบมือเปิบ

ชุบมือเปิบ

วัฒนธรรมการกินของคนไทยมีแบบแผนเป็นเอกลักษณ์มายาวนาน คือการนั่งกินข้าวกับพื้น ใช้ผ้าสะอาดหรือเสื่อปูลาดบนพื้นบ้าน แล้วนั่งล้อมวงกินข้าวกัน กลางวงจะมีโถข้าวและสำรับจัดวางไว้ มีช้อนกลางสำหรับสำหรับตักกับข้าวมาใส่จานของตน แล้วเปิบอาหารด้วยมือ ซึ่งจะมีขันน้ำลอยดอกมะลิหรือกลีบกุหลาบหอมๆตั้งไว้ให้ล้างมือก่อนกินข้าว และมีกะลาที่ใส่น้ำชาผสมมะนาวหรือมะกรูดไว้ให้ล้างมือระหว่างการกินด้วย ทั้งนี้มะนาว มะกรูดจะช่วยกำจัดกลิ่นของอาหารกลิ่นแรงที่ติดนิ้วมือจากการเปิบอาหารได้เป็นอย่างดี

อาหารไทยจะเป็นอาหารสำรับ หมายถึงการจัดอาหารหลายชนิดให้อยู่ในสำรับเดียวกัน เช่น มีข้าว แกงเผ็ด แกงจืด น้ำพริก เป็นต้น สำรับอาหารไทยจะถูกจัดขึ้นอย่างพิถีพิถัน กับข้าวทุกจานที่จัดขึ้นสำรับจะต้องมีความสัมพันธ์กัน คนไทยจึงมักจัดสรรสำรับให้มีความสมดุลกัน หากสำรับใดมีอาหารหวานเปรี้ยว ก็ต้องมีอาหารจานหวานอีกอย่างหนึ่งสำหรับกินแก้รสกัน มื้อใดมีอาหารจานเผ็ดก็จะมีอาหารจานเค็มและแกงจืดรวมอยู่ด้วย นับเป็นเอกลักษณ์และภูมิปัญญาของคนไทยในการสร้างสรรค์อาหารให้มีความเอร็ดอร่อยน่ารับประทาน และอุดมไปด้วยคุณค่าทางโภชนาอย่างครบถ้วน

คนไทยจะกินข้าวด้วยการ "เปิบมือ" มาแต่โบราณ ช้อนและส้อมเพิ่งมีในสมัยรัชกาลที่ 4 เมื่อวัฒนธรรมตะวันตกแพร่เข้ามา วิธีการกินเปิบมือมี 2 ลักษณะ คือ แบบชาววังจะใช้เพียง 3 นิ้ว ได้แก่ นิ้วหัวแม่มือ นิ้วชี้และนิ้วกลาง ค่อยๆ ตะล่อมข้าวและกับให้พอคำโดยไม่ให้เลอะเทอะเกินข้อแรกของนิ้ว ส่วนการเปิบมือแบบชาวบ้านทั่วไปจะใช้นิ้วทั้ง 5 ตะล่อมข้าวให้พอคำแล้วยกป้อนเข้าปาก ใช้นิ้วหัวแม่มือเขี่ยช่วยเล็กน้อย แต่ไม่ว่าจะกินข้าวแบบชาววังหรือชาวบ้านก็ต้องเปิบให้พอดีคำเหมือนกัน นับเป็นมารยาทในการกินของทุกชนชั้น

ก่อนการล้อมวงรับประทานอาหารในแต่ละมื้อ ทุกคนจะมีส่วนร่วมในการจัดเตรียมสำรับอาหารไม่มากก็น้อย คนที่พอมาถึงก็ลงนั่งล้างมือในขันหรือชามอ่างที่เตรียมไว้แล้วเปิบข้าวกินโดยไม่ได้มีส่วนในการจัดเตรียมอาหาร หรือจัดสถานที่ ตั้งสำรับอาหาร เป็นคนที่เอาเปรียบคนอื่น

สำนวนชุบมือเปิบ ใช้ตำหนิคนที่ฉกฉวยโอกาส กอบโกยเอาผลประโยชน์หรือผลสำเร็จจากที่คนอื่นทำไว้มาเป็นของตน โดยไม่ได้ลงทุนลงแรงแต่อย่างใด หรือขอมีส่วนร่วมในผลสำเร็จนั้นโดยที่ตนไม่ได้มีส่วนช่วยในงานนั้นเลย เป็นการกระทำที่น่ารังเกียจ คบไม่ได้ เป็นการกระทำที่ละอายอย่างยิ่ง

…ท่านมาชุบมือเอาสรรพ
นั่งกินสำรับเล่นง่ายง่าย
เมื่อมีชัยท่านได้พลอยสบาย
แม้นแพ้ก็จะตายแต่พวกเรา…

จากอิเหนา ตอน ประสันตาต่อว่าจรกา

…นางฟังคำร่ำเล่าก็เข้าใจ
ว่าชิชะพระอภัยกระไรเลย
หมายจะชุบมือเปิบกำเริบจิต
ช่างไม่คิดขายหน้านิจจาเอ๋ย…

จากพระอภัยมณี ตอน นางสุวรรณมาลีต่อว่าพระอภัยมณี

ขอบคุณภาพประกอบจากอินเทอร์เน็ต