ท้าวเทพกระษัตรี มีชื่อเดิมว่า "คุณจัน" ท้าวศรีสุนทร มีชื่อเดิมว่า "คุณมุก" ทั้งสองคนเป็นบุตรีของจอมร้างบ้านเคียง เจ้าเมืองถลาง เมื่อโตขึ้น คุณจันได้สมรสกับหม่อมภักดีภูธร แต่ก็เสียชีวิตลงต่อมาคุณจันได้แต่งงานครั้งที่สองกับพระยาพิมล ซึ่งต่อมาได้ขึ้นเป็นเจ้าเมืองถลาง ส่วนคุณมุกนั้นไม่ปรากฏหลักฐานว่าได้สมรสหรือไม่
ต่อมาได้เกิดสงครามเก้าทัพขึ้น เป็นสงครามที่พม่ายกทัพเข้ามาตีสยาม โดยกองทัพบางส่วนได้เข้าตีหัวเมืองทางชายฝั่งทะเลตะวันตก ตั้งแต่เมืองกระ ตะกั่วป่า ตะกั่วทุ่ง ค่ายปากพระ และเมืองถลาง ซึ่งในขณะนั้น เจ้าเมืองถลาง สามีของคุณจันได้เสียชีวิตลง และยังไม่มีการแต่งตั้งเจ้าเมืองคนใหม่
คุณจัน ในฐานะภรรยาของเจ้าเมือง และคุณมุก น้องสาว ก็ได้ช่วยกันปกป้องเมืองถลางไว้ โดยการวางแผนตั้งค่าย ยิงปืนใหญ่ดึงเวลาไว้หลายวันให้เสบียงอาหารของฝั่งพม่าน้อยลง และวางแผนให้กลุ่มผู้หญิงแต่งตัวคล้ายทหารไทย เอาไม้ทองหลางมาเคลือบดีบุกถือแทนอาวุธ ทำทีเป็นยกขบวนเข้าเมืองถลางในช่วงกลางคืน เพื่อให้กองทัพพม่าเข้าใจว่า เมืองถลางมีกองกำลังเข้ามาเสริมทุกคืน นอกจากนี้ก็ยังวางแผนการรบต่างๆ จนสามารถเอาชนะกองทัพพม่าได้ในที่สุด ทำให้เมืองถลางไม่ต้องตกเป็นเมืองขึ้นของพม่า
หลังจากนั้น ความก็ได้ทราบถึงพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ บำเหน็จผู้ทำคุณแก่แผ่นดิน ให้คุณจันเป็น “ท้าวเทพกระษัตรี” และคุณมุกเป็น “ท้าวศรีสุนทร” และในภายหลังก็ได้มีการสร้างอนุสาวรีย์เพื่อเป็นการรำลึกถึง ตั้งอยู่ที่บริเวณวงเวียนสี่แยกท่าเรือ อ.ถลาง
ไม่มีความเห็น