มานา : พลังอำนาจเหนือธรรมชาติ

มานา : พลังอำนาจเหนือธรรมชาติ

โดยวาทิน ศานติ์ สันติ (4/6/2559)

แหวนแห่งอำนาจ จากเรื่อง The lord of the rings มีทั้งหมด 20 วง สร้างโดยเอลฟ์ภายใต้การกำกับของเซารอนผู้มีพลังอำนาจด้านความชั่วร้าย ให้สำหรับมนุษย์และคนแคระ จำนวน 16 วง และเอลฟ์ แอบสร้าง 3 วงให้ตนเองโดยไม่เกี่ยวกับเซารอน แหวนทั้งหมดเป็นสัญลักษณ์แห่งอำนาจเป็นกษัตริย์ของกษัตริย์ แต่เซารอนได้สร้างแหวนอีกหนึ่งวงที่มีพลังอำนาจเหนือกว่าเพื่อควบคุม สร้างจากไฟอันร้อนระอุจากภูเขาเมาท์ดูม ในอาณาจักรมอร์ดอร์ ผสมกับพลังเซารอน แหวนจึงมีอำนาจมหาศาล ผู้ใดได้ครอบครองไม่ว่าจะมีร่างกายมีขนาดเท่าใดแหวนก็จะมีขนาดพอดีกับนิ้ว แหวนจะมีอำนาจเหนือมนุษย์ คนแคระ เอลฟ์ หรืออมนุษย์ทั้งปวง อีกทั้งยังมีพลังวิเศษสามารถหายตัวได้ จะไม่แก่เฒ่า แต่เนื่องจากแหวนมีพลังของเซารอน เซารอนจึงสามารถครอบงำจิตใจผู้สวมแหวนได้ แม้จะหายตัวเซารอนก็ยังรู้สึกถึงได้ เมื่อทำลายแหวนเซารอนก็หมดอำนาจลงไปด้วย

หลอดโวลเดอมอร์ จากเรื่องแฮรี่ พอตเตอร์ ผู้เป็นเจ้าแห่งศาสตร์มืดได้สร้างฮอร์ครักซ์ ถึง 7 ชิ้น ประกอบด้วย สมุดบันทึกของทอม ริดเดิ้ล, แหวนตระกูลเพฟเวอร์เรล, ล็อกเกตสลิธีริน, ถ้วยของฮัฟเฟิลพัฟ, รัดเกล้าของเรเวนคลอ, งูนากินี และแฮรี่ พอตเตอร์ (แบบไม่ตั้งใจ) ฮอร์ครักซ์ คือส่วนวิญญานของโวลเดอร์มอลที่ถูกแบ่งออกเป็น 7 ส่วนที่ถูกใส่ในของ 7 สิ่ง ของจะมีพลังมาก สามารถครอบงำจิตใจผู้ครอบครอง ยากต่อการทำลาย แม้แต่ตัวแฮรี่เองก็มีพลังมากกว่าผู้อื่น โวเดลมอร์จะมีความเป็นอมตะ หากทำลายเขาของต้องทำลายของทั้ง 7

ขวานฟ้า จากเรื่องขวานฟ้าหน้าดำ คืออาวุธที่ได้จากพระอินทร์ มีอำนาจมากกว่าอาวุธทั้งปวง ผู้ถือสามารถเหาะเหินเดินอากาศได้

ดาบฟ้าฟื้น จากเรื่องขุนช้างขุนแผน เป็นยอดแห่งดาบ สร้างจากของอาถรรพ์ ในพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ ป้องกันคาถาอาคม ฆ่าผู้มีอาคมได้ ฆ่าอมนุษย์ได้ เรียกพลังจากฟ้า

หงส์หิน จากเรื่องหงส์หิน คือหินที่แกะสลักเป็นรูปหงส์ ผู้ครอบครองสามารถใช้เป็นพาหนะเดินทางบนอากาศได้

ที่กล่าวมานั้นคือตัวอย่างสิ่งของวิเศษที่มีพลังอำนาจเหนือธรรมชาติ สามารถบันดาลโชคลาภ เสริมอำนาจบารมี เสริมเสน่ห์ให้คนหลงรัก ทำมาค้าขายดี ผู้ครอบครองสามารถใช้อำนาจของสิ่งของเหล่านั้นสร้างอำนาจของตนได้ ป้องกันภัยได้ ผู้ครอบครองจะบรรลุความสำเร็จอย่างไม่น่าเป็นไปได้ การได้มานั้นอาจได้มาจากเทวดา ได้มาจากการแสวงหา อาจเกินขึ้นเองตามธรรมขาติ หรือผู้มีวิชาความรู้สร้างผ่านพิธีกรรมอันศักดิ์สิทธิ์ และผู้คนมักจะแย่งกันครอบครอง

เราอาจจะเรียกสิ่งของเหล่านั้นว่าของวิเศษ วัตถุมงคล เครื่องรางก็ได้ เพราะมีความหมายใกล้เคียงกัน หากหายากเช่นเหล็กไหล หรือจากการสร้างจากบุคคลที่ผู้คนยอมรับอย่างพระสมเด็จตะมีราคาสูง

เราเรียกความวิเศษของสิ่งของนั้นว่า "มานา" (mana) เป็นสิ่งที่ทำให้มายากาลมีประสิทธิภาพ ดังนั้นมานาจึงไม่ใช่ตัวสิ่งของโดยตรง แต่เป็นอำนาจที่มีในสิ่งของนั่นเอง มีพลังอำนาจ (power) มีแรงบังคับ (force)

คำว่ามานาเป็นภาษาพื้นเมืองของชาวหมู่เกาะทะเลใต้ในมหาสมุทรแปรซิฟิกในกลุ่มมาลานีเซียน เป็นความเชื่อดังเดิม มานาจะเกี่ยวข้องกับการดำรงชีวิตเช่น ช่วยในการล่าสัตว์ การรบ การเพาะปลูก หรือการป้องกันภัยจากสัตว์ หรือภูติผีปีศาจอำนาจชั่วร้าย อาจเป็นเขา กระดูก ฟัน เล็บจากสัตว์ ใบไม้ ก้อนหิน โลหะ ซึ่งมีอยู่ตามธรรมชาติ เมื่อสังคมมีความสลับซับซ้อนขึ้น สิ่งของที่มามานาจะถูกสร้างขึ้นอย่างมีลวดลายรูปแบบเฉพาะตัว และใช้เฉพาะทาง อาจทำขึ้นมาในรูปแบบเครื่องประดับเพื่อพกติดตัว หรือทำเป็นอาวุธ

นักมานุษยวิทยาอธิบายคุณสมบัติของมานาว่า "...เป็นสิ่งที่นำเสนอในบรรยากาศแห่งชีวิต เกาะตัวมันเองกับผู้คนและสิ่งของ เป็นที่ประจักษ์ชัดแจ้งด้วยผลลัพธ์ซึ่งสามารถลงความเห็นได้ว่าเป็นปฎิบัติการของมันเท่านั่น เมื่อใครสักคนหนึ่งมีมานา เขาสามารถใช้มัน ชี้ทางให้มัน แต่พลังของมันอาจจะพุ่งออกมาอีกจุดหนึ่ง" (เสาวลักษณ์ อนันตศานต์. 2546 : 261)

แต่ใช่ว่ามานาจะมีอำนาจคงทนเสมอไป ขึ้นอยู่กับอายุ ความประพฤติของผู้ถือครอง เช่นผู้มีบุญเป็น เป็นนักรบที่เก่งกล้าจะได้ครอบครอง แต่เมื่อรบแพ้ ประพฤติตนในทางไม่ดี อำนาจของมานาก็หมดไป หรือมานาบางขิ้นใช้ได้ 3 ครั้ง เมื่อครบอำนาจก็หมดไป หรือเก็บรักษาไม่ถูกที่เช่น วางไว้ให้บุคคลต้องห้ามข้ามเช่น พระเครื่อง หากผู้หญิงข้ามก็หมดควมศักดิ์สิทธิ์ หรือถูกสิ่งข้องต้องห้ามมาแก้ เช่น ถูกประจำเดือนของผู้หญิงของก็หมดความศักดิ์สิทธิ์ไป

มานามีความสำคัญในการสร้างพลังให้กับเรื่องเล่า ตำนาน นิทานพื้นบ้านไทยเป็นอย่างยิ่ง ให้มีความศักดิ์สิทธิ์ น่าสนใจ เสริมความชอบธรรมให้กับผู้มีบุญญาธิการ เป็นเครื่องมือของคนดีใช้ต่อสู้กับอำนาจของผู้ชั่วร้าย แต่ถึงอย่างไรของวิเศษก็ยังเป็นเครื่องมือของทั้งฝ่ายดีและฝ่ายโกง ซึ่งสุดท้ายแล้วมานาของฝ่ายดีจะชนะฝ่ายร้ายเสนอ เป็นการสั่งสอนให้คนเป็นคนดีอยู่ในครรลองครองธรรม เมื่อเป็นคนดีจะมีพลังศักดิ์สิทธิ์คุ้มครอง

หากจะกล่าวถึงมานาแล้ว ก็ต้องกล่าวถึงตาบู (tabu) หรือสิ่งต้องห้ามด้วย แต่ตาบูจะมีความหมายอย่างไร ผู้เขียนขอนำเสนอในโอกาสหน้าวันที่ฟ้าเป็นใจครับ

หนังสือประกอบการเขียน
เสาวลักษณ์ อนันตศานต์. (2546). คติชนกับศาสนา. กรุงเทพฯ : มหาวิทยสลัยรามคำแหง.

สุกัญญา สุจฉายา. (2558)."การประยกต์ใช้คติชนในการสร้างวัตถุมงคลในปัจจุบัน", เรื่องเล่าพื้นบ้านไทยในโลกที่เปลี่ยนแปลง. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธ (องค์กรมมหาชน).

ภาพประกอบ (ค้นเมื่อ 4/6/2559)
แหวน the lord of the ring จาก http://my.dek-d.com/neretoz/funnyquiz/?id=188972.
ฮอร์ครักซ์ จาก http://picpost.postjung.com/119683.html.
หงส์หิน จากhttp://www.224book.com/product.detail_926562_th_3615017.