บุหงารำไป

บุหงารำไป

(ภาพจากอินเทอร์เน็ต)

ลำดวนหวนหอมตรลบ กลิ่นอายอบสบนาสา

นึกถวิลกลิ่นบุหงา รำไปเจ้าเศร้าถึงนาง

จากกาพย์เห่ชมไม้ของเจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร์ ในตอนนี้ทำให้นักเรียนมีข้อสงสัยว่า "บุหงารำไป" คืออะไร ครูจึงอธิบายให้นักเรียนได้เข้าใจดังนี้

จากพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตสถาน ได้ให้ความหมายของ บุหงารำไปไว้ว่า

น. ดอกไม้ที่ปรุงด้วยเครื่องหอมแล้วบรรจุลงในถุงผ้าโปร่งเล็กๆ ทำเป็นรูปร่างต่างๆ มักเรียนย่อว่า บุหงา

บุหงารำไปเป็นคำที่ไทยเรารับมาจากชวา บุหงา หมายถึง ดอกไม้ รำไป หมายถึงเบ็ดเตล็ด

บุหงารำไปจึงมีความหมายว่าดอกไม้ต่างๆ ดอกไม้หลายชนิด

ในวรรณคดีไทยเรื่องอิเหนา ตอน บุษบาชมศาลเล่นธาร มีการกล่าวถึงบุหงารำไปเอาไว้ว่า

แล้วหยุดนั่งยังแผ่นศิลาลาด เตียนสะอาดใต้ร่มโศกใหญ่

จึงสั่งสาวสรรค์กำนัลใน ใครเ้ก็บดอกไม้ได้ให้เอามา

เราจะทำบุหงารำไป ยังขาดสิ่งใดให้เร่งหา

จะได้ไปถวายเทวา ให้ทันในเวลาเย็นนี้

บัดนั้น หมู่นางกำนัลสาวศรี

ได้ดอกไม้มาด้วยยินดี ถวายพระบุตรีทันใด

แล้วชวนกันเลือกเก็บบุหงา ที่กลิ่นกล้ารื่นรสสดใส

ก็ได้ถ้วนทุกพรรณดอกไม้ แต่ปะหนันยังไม่ได้มา

จากวรรณคดีตอนนี้ทำให้รู้ว่าบุหงารำไปนั้นทำจากดอกไม้ที่มีกลิ่นหอมหลายชนิด รวมทั้งดอกปะหนันหรือดอกลำเจียกด้วย จุดประสงค์ในการทำบุหงารำไปก็เพื่อถวายพระ หรือ ถวายเทวดาอารักษ์

การทำบุหงารำไปของนางบุษบาในตอนนี้เป็นการทำบุหงารำไปสด คือใช้ดอกไม้สดที่มีกลิ่นหอมหลายชนิด นำมาปลิดเอาเฉพาะกลีบ

เมื่อนั้น ระเด่นบุษบามารศรี

นั่งปลิดบุหงามาลี กับพี่เลี้ยงนารีกำนัล

แล้วนำกลีบดอกไม้มาเคล้ากัน ห่อด้วยผ้าโปร่ง เพียงเท่านี้ก็ได้บุหงารำไปเพื่อถวายพระหรือถวายเทวดาอารักษ์

แต่บุหงาที่เราพบเห็นในปัจจุบันนี้เป็นบุหงาแห้ง ต้องนำดอกไม้ไปตากให้แห้งเสียก่อน มีการย้อมสีดอกไม้เพื่อความสวยงาม แล้วจึงอบด้วยน้ำหอม บรรจุลงในผ้าโปร่งซึ่งเย็บเป็นรูปร่างต่างๆให้สวยงาม ใช้สำหรับอบเสื้อผ้าให้มีกลิ่นหอม หรือใช้เป็นของชำร่วยงานมงคล

สรุปได้ว่าบุหงารำไปนั้นเป็นเครื่องหอมอย่างหนึ่ง ทำด้วยดอกไม้หลายชนิด ทำกันมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาเพราะในกาพย์เห่เรือของเจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร์ซึ่งแต่งขึ้นเมื่อ 200 กว่าปีมาแล้ว ก็ได้กล่าวไว้ว่า

...นึกถวิลกลิ่นบุหงา รำไปเจ้าเศร้าถึงนาง