ปราณี, ปรานี, ปาณี

ศัพท์ภาษาไทยที่ยืมมาจากภาษาสันสกฤตส่วนใหญ่จะคงรูปเดิมเอาไว้ หรือเปลี่ยนแปลงก็เพียงเล็กน้อย ส่วนใหญ่เราจึงทราบว่ามาจากคำใด นับว่าสะดวกแก่นักศึกษาที่จะค้นหาต้นตอ ที่มาของคำศัพท์ แต่ไม่สะดวกสำหรับผู้ใช้ทั่วไปนัก เพราะมีคำพ้องคำคล้ายมากมายเหลือเกิน

อย่างคำว่า ปราณี, ปรานี, ปาณี นักปราชญ์ราชบัณฑิตท่านใช้กันมาอย่างนี้ โดยมีที่มาและความหมาย ดังนี้

ปราณี หมายถึง ผู้มีชีวิต มนุษย์ สัตว์โลก
ปรานี หมายถึง เอ็นดู สงสาร เห็นใจ เช่น เมตตาปรานี ปรานีปราศรัย
ปาณี หมายถึง มือ เช่น สุปาณี ผู้มีมือดี (มีฝีมือ)

สามคำนี้ ความหมายไม่ได้ใกล้เคียงกันเลย แต่รูปคำคล้ายกัน หลายท่านจึงมักจะสับสน

ปราณี

ว่ากันว่า ปราณี มาจากคำว่า ปราณ (สันสกฤตอ่านว่า ปรา-นะ, ไทยอ่านว่า ปราน, ป ควบ ร)

"ปราณ" หมายถึง ลมหายใจ
คำว่า "ปราณ" ยังแยกออกได้อีก
มาจากรากศัพท์ "อัน" (อนฺ an) แปลว่า หายใจ
เติมอุปสรรค "ประ" (ปฺร pra) ข้างหน้า อัน => ปราน (ปฺรานฺ) แปลว่า หายใจ, มีชีวิต, (ลม)พัด

(ทีนี้ก็เติมเสียงท้าย อ เข้าไป พร้อมกับยืดเสียงสระข้างหน้า เป็นปราณ (prana) เป็นคำนาม หมายถึง ผู้มีการหายใจ ผู้มีลมหายใจ)

ในภาษาสันสกฤต ศัพท์เดิมนั้นไม่ใช่ ปราณี แต่เป็น ปราณิน (ปฺราณินฺ) เมื่อนำมาใช้เป็นประธาน เอกพจน์ ได้รูปเป็น ปราณี

ปราณิน มาจาก ปราณ โดยเติมเสียง อิน(แปลว่า ผู้มี...)

(ดังนี้ ปฺราณ + อินฺ=> ปฺราณฺ(ลบอะทิ้ง) + อินฺ => ปฺราณินฺ)

โปรดสังเกต คำนี้ใช้ น หนู เพราะ มี ร อยู่ข้างหน้า, คำสันสกฤตส่วนใหญ่ ถ้ามี ร อยู่ข้างหน้า เสียงนอข้างหลังมักจะเป็นณ เณร (นี่อธิบายแบบทั่วไป ไม่ได้ใช้หลักไวยากรณ์แบบเคร่งครัด เผื่อท่านที่รู้ไวยากรณ์สันสกฤตมาอ่านแล้วอาจจะงง ว่าทำไมผมอธิบายอย่างนี้)

คำว่า ปราณี ไม่มีใช้ในศัพท์ทั่วไป นอกจากชื่อเฉพาะ เช่น ชื่อบุคคล นามสกุล

ปาณี, ปาณิ

คำว่า ปาณี, ปาณิ ในภาษาสันสกฤตใช้ว่า ปาณิ (เพศชาย)

ปาณิ ไม่ได้เกี่ยวกับลมหายใจ แต่เป็นศัพท์พื้นฐาน แปลว่า มือ
แต่บางท่านบอกว่าแยกได้อีก มาจากรากศัพท์ ปัณ (ปณฺ pan) แต่ความหมายอาจไม่ตรงนัก
ปัทมปาณิ แปลว่า ผู้ที่มือถือดอกบัว (พระนามพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร, พระพรหม, พระวิษณุ)
วัชรปาณิ ก็ผู้ถือสายฟ้า(พระอินทร์)
อสิปาณิ แปลว่า ผู้ถือดาบ
จักรปาณิ, จักรปาณี ผู้ถือจักร (พระนารายณ์)
คำนี้ใช้ ณ เณร และไม่เกี่ยวกับ ปราณี..

ปาณี ไม่มีใช้ในศัพท์ทั่วไป นอกจากชื่อเฉพาะ เช่น ชื่อบุคคล นามสกุล ทำนองเดียวกับ ปราณี

ปรานี

คำนี้เราใช้กันมาก แต่ท่านเขียน น หนู เช่น อันความกรุณาปรานี...

ดูตามหลักเรื่องเสียงแล้ว ถ้ามี ร ข้างหน้า หนู ตามมาจะบวชเณร, แต่คำนี้หนูไม่ยอมบวช จึงไม่น่าจะเป็นภาษาบาลีหรือสันสกฤต อาจารย์จำนงค์ ทองประเสริฐสันนิษฐานว่าน่าจะมาจากภาษาเขมร

ท่านเล่าว่าในภาษาเขมรเขียนว่า ปฺรณี (อ่านว่า ปรอ-เน็ย) แต่แปลว่า เมตตา เอ็นดู ตรงกับที่เราใช้ (แต่ไม่ตรงกับ ปราณี ที่แปลว่า ผู้มีชีวิต) นักปราชญ์สมัยโบราณคงกลัวจะสับสนจึงแปลง ณ เป็น น เสีย, จะได้ไม่พ้องกับ ปราณีข้างบน

ดังนั้น ปรานี ที่หมายถึง เมตตา เอ็นดู จึงใช้ น หนู ด้วยประการฉะนี้...

สรุป

ปราณี ผู้มีชีวิต สัตว์โลก

ภาษาสันสกฤต, ปราณิน (รูปประธานใช้ ปราณี)
ภาษาบาลี, ปาณี (แต่เราไม่ใช้ตามบาลี)

ปรานี เมตตา เอ็นดู อาจมาจากภาษาเขมร
ปาณี มือ ฝ่ามือ

ภาษาสันสกฤต ปาณิ
ภาษาบาลี ปาณิ

เขียนใน GotoKnow โดย ธ.วั ช ชั ย
ใน ภาษาสันสกฤตง่ายนิดเดียว

คำสำคัญ (Tags): #ปราณี#ปรานี#ปาณี

หมายเลขบันทึก: 519176เขียนเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2013 16:41 น. ()แก้ไขเมื่อ 10 กุมภาพันธ์ 2013 16:41 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-ไม่ดัดแปลงจำนวนที่อ่าน