ทุกขอริยสัจและทุกขสมุทยอริยสัจ

อริยสัจ ๔

        ทุกขอริยสัจ  คือ ความเกิด  ความแก่  ความเจ็บ  ความตาย  ความประสบสิ่งอันไม่เป็นที่รัก  ความพลัดพรากจากสิ่งอันเป็นที่รัก  ปรารถนา สิ่งใดไม่ได้สิ่งนั้น  โดยย่อ คือ อุปาทานขันธ์ ๕ เป็นทุกข์

        ทุกขสมุทยอริยสัจ คือ ตัณหาอันทำให้เกิดอีก ประกอบด้วยความเพลิดเพลินและความกำหนัด มีปกติให้เพลิดเพลินในอารมณ์นั้น ๆ คือตัณหา  ภวตัณหา  วิภาวตัณหา

        ทุกขนิโรธอริยสัจ คือ ความดับตัณหาไม่เหลือด้วยวิราคะ  ความสละ  ความสละคืน  ความพ้น  ความไม่อาลัยในตัณหา

        ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ  คือ อริยมรรคมีองค์ ๘ ได้แก่ สัมมาทิฏฐิ  สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา  สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ  สัมมาวายามะ  สัมมาสติ  สัมมาสมาธิ

        พระพุทธองค์ทรงเกิดจักษุ ญาณ  ปัญญา  วิชชา แสงสว่างในธรรมทั้งหลายที่ไม่เคยได้ฟังมาก่อนว่า 

           นี้ทุกขอริยสัจ  ทุกขอริยสัจนี้ ควรกำหนดรู้ ทุกขอริยสัจ นี้เราได้กำหนดรู้แล้ว

            นี้ทุกขสมุทยอริยสัจ  ทุกขสมุทยอริยสัจ นี้ ควรละ  ทุกขสมุทยอริยสัจ นี้เราละได้แล้ว

           นี้ทุกขนิโรธอริยสัจ  ทุกขนิโรธอริยสัจ นี้ควรทำให้แจ้ง ทุกขนิโรธอริยสัจ นี้เราได้ทำให้แจ้งแล้ว

          นี้ทุกขนอโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ  ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ นี้ควรเจริญ ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจนี้ เราได้เจริญแล้ว

            สรุป เป็นภาษาร่วมสมัย ก็คือ ญาณความรู้ว่า ทุกข์  สมุทัย  นิโรธ  มรรค  เป็นสัจจะ คือ ความจริง กิจจญาณ ความรู้ว่าต้องทำ คือรู้ว่า ต้องกำหนดรู้ทุกข์ ต้องละสมุทัย ต้องทำนิโรธให้แจ้ง ต้องทำมรรคให้มีขึ้น กตญาณ ความรู้ว่า กำหนดรู้ทุกข์ได้แล้ว ละสมุทัยได้แล้ว ทำนิโรธให้แจ้งแล้วทำให้มรรคให้มีแล้ว