ใน Qualitative I ผมได้ทิ้งท้ายไว้ที่ อง๕ความรู้ วันนี้จะบอกว่า Qualitative Research เป็นเครื่องมือสำหรับต้นหาความรู้ระดับใด โปรดดูรูปต่อไปนี้
ในรูปนี้ ความรู้ จะอยู่ในธรรมชาติ จาก Present ไปทาง Past นั้น เป็นเหตุการณ์ธรรมชาติที่ได้เกิดขึ้นก่อนแล้ว เรารู้แต่ "ผล" โดยที่เราไม่รู้ว่าอะไรเป็น "สาเหตุ"ทำให้เกิดมันขึ้นมา เครื่องมือที่เราใช้เพื่อค้นหาความรู้ ก็จะเป็นพวก Ex Post Facto Research, หรือพวก Observation, Survey research, Rationalistic Research เป็นต้น ซึ่งจัดเป็นพวกกลุ่ม Qualitative Research องค์ความรู้ที่ได้จากการใช้เครื่องมือเหล่านี้ ค้นหาความรู้ในธรรมชาติในบริเวณนี้ ก็จะเป็นความรู้ประเภท Facts, Principles, เป็นสำคัญ
สำหรับในบริเวณ Present นั้น เรายังสามารถใช้วิธี "สร้างสถานการณ์จำลอง" ขึ้นมา และใช้เครื่องมือ "Experimental Research" เพื่อ "ค้นหาEmpirical Laws หรือ Descriptive Laws" ก็ได้ องค์ความรู้ที่ได้ก็จะเป็นพวก "กฎ" ดังกล่าว
อนึ่ง ขอให้เข้าใจในขั้นนี้ด้วยว่า กฎ ทุก กฎ ที่ได้ ถือว่าเป็น Principles ด้วย แต่พวก Principles นั้น มีบาง Principles เท่านั้นที่เป็นกฎ
นอกจากนี้ ในบริเวณ Past และ Present นั้น เราอาจจะ "สร้าง"ทฤษฎี ก่อนลงมือวิจัย หรือว่าจะสร้างทฤษฎีหลังการวิจัยแล้วก็ได้ แล้วเราก็จะได้ องค์ความรู้ประเภททฤษฎีเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ
สำหรับใน Future นั้น ส่วนใหญ่จะเป็นเรื่องของการพยากรณ์ การสันนิษฐาน จินตนาการ แต่เราอาจจะจินตนาการเหตุการณ์ที่จะเกิดในอนาคต แล้วนำมาสร้างเป็นสถานการณ์จำลอง แล้วทำการทดลองด้วยวิธี Experimental research ก็ได้
จากแนวคิดเช่นนี้ ผู้อ่านจะเห็นว่า สาขาวิชาแต่ละสาขาวิชา จะมีองค์ความรู้ไม่เหมือนกัน ดังนั้นจึงใช้วิธีวิจัยไม่เหมือนกัน บางสาขาอาจจะต้องเน้น Qualitative Research บางสาขาวิชาต้องเน้น Experimental Research เช่น สาขาวิชาโบราณคดี สาขาวรรณกรรม เป็นต้น จะเน้นการวิจัยประเภท Experimentation หาได้ไม่ ในทำนองเดียวกัน สาขาวิทยาศาสตร์ทั้งหลายก็จะเน้นการวิจัยประเภท Qualitative หาได้ไม่เช่นเดียวกัน