รัชดาวัลย์ วงษ์ชื่น(อิงจันทร์)
รัชดาวัลย์ วงษ์ชื่น(อิงจันทร์) ครูตาล วงษ์ชื่น

วันพ่อปีนี้ไม่มีพ่อ : ๒) ส่งพ่อสู่ฟ้า...ด้วยอาลัย


     ต่อเนื่องจากบันทึก วันพ่อปีนี้ไม่มีพ่อ : ๑) แม้พ่อจากไป แต่ทุกชีวิตปลอดภัยใต้ชายคาพ่อ

คุณแม่วัย ๘๐ และ หลานย่า หลานยาย (รุ่นแล็ก)

          หลังจากเดินข้ามกิ่งไม้ ข้ามสิ่งซากปรักหักพัง ที่มีตลอดเส้นทางระหว่างบ้านถึงวัด ในขณะที่ใจฉันร้อนรุ่ม ด้วยเป็นห่วงสามเณรลูกทั้งสอง แต่ก็ตัองหักใจถามไถ่ความเสียหายเพื่อนบ้านเกือบทุกหลังคาเรือน ทำให้เสียเวลาไปมาก ทุกคนต่างก็อยากพูดอยากคุย อยากระบายถึงความเดือดร้อนของตัวเอง     

       เมื่อถึงวัดดูแลลูกให้คลายกังวลแล้ว ฉันจุดธูปเป็นการทักทายพ่อ ซึ่งก็ต้องทำทุก ๆ เช้า อยู่แล้ว ฉันรำพึงในใจว่า "พ่อสั่งสมความดีมาตลอด ทำไมจะต้องมาเกิดภัยพิบัติ ตอนงานศพพ่อด้วย ทำให้ยากลำบากต่อการจัดงานศพของพ่อเหลือเกิน ไฟฟ้าก็ดับ น้ำก็ไม่มีใช้ ทั้ง ๆ ที่น้ำท่วม ทางการบอกว่า ไม่สามารถปล่อยกระแสไฟฟ้าได้ อย่างน้อย ๓ วัน ถ้าเป็นเช่นนี้เรามีปัญหาแน่นอน เพราะโลงศพเป็นโลงแอร์ ต้องอาศัยกระแสไฟฟ้า"

        แต่เมื่อติดตามข่าวทางโทรทัศน์จากโทรศัพท์มือถือ(ซึ่งมีแบตเหลืออยู่นิดหน่อย) ทราบว่าที่หาดใหญ่น้ำท่วมหนักมาก  ต้องขนย้ายผู้ป่วยจากโรงพยาบาลหาดใหญ่ ไปโรงพยาบาล มอ. ฉันนั่งมองพ่อด้วยน้ำตา "โธ่  พ่อคงกลัวลูก ๆ จะลำบาก พ่อคงจะทราบล่วงหน้า ว่าจะเกิดน้ำท่วมใหญ่ พ่อไม่อยากให้ลูกลำบากต้องขนย้ายพ่อหนีภัยนี่เอง"

         อำเภอสทิงพระถูกตัดขาดจากโลกภายนอก ฉันไม่สามารถติดต่อใครได้เลย โชคดีที่เมื่อวันที่ ๓๑ ตุลาคม ได้โทรศัพท์บอกเพื่อนครูที่ประจวบฯ ให้ยกเลิกการเดินทางทั้งหมด ซึ่งทุกคนก็เข้าใจดี เพราะคงกลัวการเดินทางอยู่เหมือนกัน

         พวกเราไม่สามารถติดต่อกับพี่สาวที่หาดใหญ่ได้เลย จะเป็นตายร้ายดีอย่างไรก็มิอาจทราบได้ วันที่ ๒ พฤศจิกายน ถือว่าเป็นวันวิกฤติใหญ่ พี่-น้อง ผู้ชาย ทุกคนช่วยกันหาเครื่องปั่นไฟ  เครื่องสูบน้ำ ญาติ ๆ ที่จะเดินทางมาร่วมงานก็มาไม่ได้ ฝนก็ยังคงตกไม่ขาดช่วง

        ใกล้ค่ำอีกแล้ว ทั้งเจ้าภาพทั้งแขก ต้องทานอาหารใต้แสงเทียนตอนพลบค่ำ เครื่องปั่นไฟเครื่องแล้วเครื่องเล่ามีปัญหา ซ่อมกันตลอดเวลา จนต้อจุดธูปกราบพ่อ ขอให้พ่อช่วย และบอกพ่อถึงความจำเป็นที่ต้องให้พ่อนอนในโลงแอร์ ทั้งที่ทราบดีว่าพ่อไม่ชอบอากาศหนาว แต่จริง ๆ แล้ว โลงแอร์ก็เกิดจากภูมิปัญญาของพ่อเองมิใช่เหรอ เหตุการณ์จึงผ่านไปได้ด้วยดี

       ก่อนหน้าที่พ่อจะเข้าโรงพยาบาลได้ไม่กี่วัน  พ่อขอให้หมอจิ  พาพ่อไปบ้านลูกชาย(คนที่สืบทอดกิจการทำหีบศพ) เพื่อไปสอบถามว่า โลงศพที่พ่อออกแบบไว้ คือแบบที่เป็นปรางค์หกยอดเสร็จแล้วยัง  พี่ชายบอกว่าใกล้เสร็จแล้ว พ่อก็กำชับว่าให้เร่งทำให้เสร็จ เหมือนพ่อจะทราบล่วงหน้าว่าถึงคราจะต้องใช้กับตนเอง สรุปว่าหีบศพที่ใช้กับพ่อนั้น เป็นหีบศพที่ออกแบบด้วยพ่อเองทุก ๆ อย่าง รวมทั้งแบบลายไทย ที่พี่ชายรับเป็นมรดกตกทอด ก็ล้วนเป็นภูมิปัญญาของพ่อทั้งสิ้น

(นี่แหละ อีกหนึ่งภูมิปัญญาของพ่อ)

      เช้าวันที่ ๓ พฤศจิกายน ก่อนวันเผาศพ ๑ วัน ทุกคนหวังว่าฟ้าจะเปิด ทุกคนหวังว่าพี่สาวที่หาดใหญ่จะส่งข่าวมาได้ว่ายังอยู่ดี แต่ก็ยังไม่มีทีท่าใด ๆ สัญญาณโทรศัพท์ยังคงถูกตัดขาด ฝนยังคงครึ้มแต่เช้า

      "ใครที่คิดว่าพ่อรักที่สุด  ช่วยไปจุดธูปบอกพ่อทีเถอะ ให้ฝนหยุดตก ไม่งั้นแย่แน่ ๆ"  น้องชายพูดขึ้นขณะที่อยู่กันเกือบพร้อมหน้าพี่ ๆ น้อง ๆ

      "ไม่รู้เหมือนกันว่าใครคือลูกรักของพ่อ แต่เราเป็นคนอยู่กับพ่อ ดูแลพ่อมาเกือบสามปีที่พ่อเจ็บ  เราจุดเองก็แล้วกัน"  หมอจิ น้องสาวคนสุดท้องพูดขึ้น และก็รีบไปจุดธูปบอกพ่อ หมอจิจะบอกพ่อว่าอย่างไรไม่มีใครได้ยิน

       งานนี้ปาฏิหาร์ย มีจริง สักพักไฟฟ้าติด (ไฟฟ้าจากอำเภอสิงหนคร ไม่ใช่สทิงพระ) ฟ้าเริ่มเปิด  อากาศกำลังดี ไม่ร้อนจนเกินไป  ผู้คนทั่วสารทิศหลั่งไหลมาร่วมงานศพพ่อ  ฉันผู้รับหน้าที่รับซองจากพี่ ๆ น้อง ๆ ทำบัญชีรับจนลืมทานข้าว จดแบบไม่ลืมหูลืมตา ต่อเนื่องไปกระทั่งถึงเที่ยงคืน จำนวน ๔๗ หน้ากระดาษ รวมยอดเงินได้ ๓๐๐,๐๐๐ กว่าบาท 

       บ่าย ๆ ของวันที่ ๓ พฤศจิกายน  ทุกคนได้เฮ เมื่อหลาน ๆ ผู้ชาย ช่วยกันเอาเรือไปรับครอบครัวของพี่สาวที่หาดใหญ่ได้เป็นผลสำเร็จ หลาน ๆ เล่าว่า ต้องกลับกันจนเย็นก็เพราะต้องช่วยคนอื่น ๆ ด้วย เพราะมีผู้คนติดอยู่ที่ชั้นสองของบ้านรอความช่วยเหลือเยอะมาก  บางคนก็ควักเงินให้เป็นพัน  ขอให้ช่วยเขาออกไปด้วย หลาน ๆ จึงช่วยคนเหล่านั้นโดยมิได้คิดค่าตอบแทนแต่อย่างใด  ทุกคนได้ค่าตอบแทนคือความสบายใจที่ได้ช่วยเหลือผู้อื่นก็เพียงพอแล้ว

       วันที่ ๔ พฤศจิกายน เป็นวันที่พวกเราจะต้องส่งพ่อสู่สวรรค์ ทุกอย่างเป็นไปด้วยความเรียบร้อย ตามประเพณีไทย ก่อนเข้าสู่พิธีสงฆ์  น้องใหม่ หลานปู่ ร่ายรำหน้าหีบศพ  หลังจากตอนกลางคืนได้รำมโนราห์ให้ปู่ดูไปรอบหนึ่งแล้ว  ฉันเป็นผู้อ่านคำไว้อาลัย น้องบอย(อาจารย์สถาบันราชภัฎเพชรบุรี) เป็นผู้อ่านประวัติ

(น้องใหม่ หลานปู่ จบนาฏศิลป์ไทย ร่ายรำก่อนประชุมเพลิง)

       หมอจิเล่าให้ฟังว่า พระคุณเจ้า(เจ้าอาวาส) เล่าให้ฟังว่า "พ่อเป็นเทวดาแล้ว" ท่านเห็นพ่อตอนพวกเรากรวดน้ำ มีมงกุฏสวมด้วย

       "ถ้าพ่อเป็นเทวดา แล้วทำไมฝนจึงตกหนัก ทำไมต้องเกิดพายุ ตอนงานศพพ่อ"  ฉันอดถามไม่ได้

       "ช่วงแรก ๆ ท่านคงยังไม่มีอำนาจเพียงพอที่จะบันดาลอะไรได้" ท่านตอบ ฉันพยักหน้าด้วยความเข้าใจ

        "พ่อสั่งสมบุญ ทำความดีมาเยอะมาก เจ้าอาวาสวัดต่าง ๆ ก็เทศนา ยกย่องความดีของพ่ออยู่ทุกคืน แล้วทำไมพ่อจะต้องทรมานก่อนตาย ต้องนอนให้หมอ ให้พยาบาลกระทำต่อร่างกายจนได้รับความทรมานด้วยหล่ะคะ" ฉันสงสัย

        "ตอนมีชีวิตอยู่ คุณพ่อเคยเจาะจมูกวัว  เคยดึงเชือกวัว  ทำให้วัวได้รับความเจ็บปวดจากการดึงนั้น " ฉันถึงบางอ้อ  เมื่อคิดทบทวน สิ่งพ่อเคยเล่าให้ฟัง

        "ตอนพ่อแต่งงานกับแม่ มีผู้ใหญ่เขาให้วัวมาสองตัว เพื่อเอาไว้ไถนา พ่อดึงวัวให้เดิน วัวไม่เดิน  พ่อก็พยายามดึง  ดึงเท่าไหร่วัวก็ไม่เดิน  พ่อสงสารวัวมาก ไม่รู้จะทำอย่างไร เลยนั่งร้องไห้" พ่อเคยเล่าให้ฉันฟัง

          จากนั้นพ่อก็ไม่ใช้วัวไถนาอีกแล้ว พ่อมีวิธีของพ่อ ระยะหลัง ๆ พ่อก็ไม่ค่อยทำนา ส่วนมากจะจ้างเขาทำ หรือเอาที่นาให้เขาเช่ามากกว่า  เพราะพ่อผันตัวเองไปเป็นช่างรับเหมาก่อสร้าง และมีกิจการทำอิฐบล็อก  และงานปูนอื่น ๆ แทน ตามที่เคยบันทึกไว้ในบันทึกที่ยาวที่สุด : สองมือพ่อ

หมายเลขบันทึก: 416687เขียนเมื่อ 26 ธันวาคม 2010 22:58 น. ()แก้ไขเมื่อ 14 พฤษภาคม 2013 20:40 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่านจำนวนที่อ่าน:


ความเห็น (25)

สวัสดีค่ะ

มารับฟังเรื่องราวที่ฟังแล้วเหงาจับใจในยามดึกนี้

พ่อไปสบายแล้ว หลับฝันดีถึงพ่อนะคะ

สวัสดีค่ะพี่อิงจันทร์

ช่วงนั้นติดตามข่าวน้ำท่วมเป็นห่วงพี่อิงจันทร์นะค่ะ ทราบว่าคุณพ่อท่านจากไปช่วงนั้นพอดีก็รู้สึกเป็นห่วงมากขึ้น ได้แต่ส่งกำลังใจไปหา

ตอนนี้พ่อเป็นเทวดาในสวงสวรรค์ และยังเฝ้าดูแลลูกเสมอ

ร่วมระลึกถึงคุณพ่อพี่อิงจันทร์ด้วยคนค่ะ

สวัสดีค่ะคุณIco32ตันติราพันธ์

  • ครูอิงอยากบันทึกเรื่องราวของพ่อไว้เยอะ ๆ ค่ะ
  • เก็บไว้อ่าน เก็บไว้เป็รอยอาลัย
  • เก็บไว้ให้ลูก ๆ หลาน ๆ ได้อ่านประกอบการบอกเล่าค่ะ
  • ขอบพระคุณนะคะ ที่แวะมาเยี่ยมเยียน

น้องครูอิง บันทึกนี้ไม่คอมเม้นต์แล้ว แต่อยากบอกความรู้สึกว่าอ่านแล้ว......ขนพอง

สวัสดีค่ะน้องอุ้มIco32ถาวร

  • พีอิงก็เชื่อเช่นนั้นค่ะ
  • เชื่อว่าพ่อได้ไปเกิดเป็น เทวดา แล้ว
  • อาจารย์ของหมอจิ  ซึ่งเป็นอาจารย์แพทย์แผนไทย
  • ท่านมีความสามารถด้านโหราศาสตร์ ท่านก็บอกตรงกันกับพระเจ้าอาวาสค่ะ
  • ว่า เห็น พ่อ มานั่งรับศีลรับพร ถึงสองครั้ง และพ่อจะหายไปตอนลูก ๆ หลานกรวดน้ำเสร็จแล้ว
  • ขอบพระคุณน้องอุ้มนะคะทีแวะมาเป็นกำลังใจอย่างเสมอต้นเสมอปลาย
  • สวัสดีค่ะน้องอิง
  • อ่านแล้วทำให้คิดถึงพ่อขึ้นมา...ขอร่วมรำลึกถึงพ่อด้วยค่ะ
  • ถึงปีนี้และต่อไปไม่มีพ่อ แต่ท่านยังคงอยู่ที่ใจของลูกเสมอตลอดไปค่ะ

สวัสดีค่ะ

ระยะนี้พี่คิมเข้าเน็ตน้อยลงค่ะ  หันหน้าไปอ่านหนังสือ ปลูกผักและนอนพักผ่อนมากกว่าค่ะ

ยังคิดอยู่ว่า...ไม่เห็นน้องเล่าเรื่องงานของคุณพ่อเลย  วันนี้ได้อ่านแล้ว  เขียนเล่าได้ดีค่ะ

หลายครั้งที่มันเป็นความรู้สึกพี่คิมเขียนไม่ค่อยออกค่ะ 

ขอให้มีความสุขมาก ๆ มีสุขภาพแข็งแรงนะคะ  ถ้ามีโอกาสจะมาเยี่ยมค่ะ

สวัสดีค่ะท่านพี่Ico32วอญ่า-ผู้เฒ่า-natachoei--

  • ท่านพี่คงทราบดี ประเพณีทางใต้เรา
  • กินกันตลอดทั้งงาน สามวันแรก ยังไม่มีแขกเลย
  • เฉพาะญาติ ๆ พี่น้อง เพื่อนบ้าน ก็ หมู 3 ตัวแล้วค่ะ
  • 7 วัน รวม 10 ตัว (สั่งทำที่ตลาด ไม่ได้ฆ่าเอง มันจำเป็นหน่ะนะ.....)
  • ซื้อปลากะพง ปลาจาระเม็ด สำหรับทำแกงเหลืองอีก ทีละเป็นหมื่นค่ะ
  • สรุปเบ็ดเสร็จเสมอตัวค่ะ  แต่ก็พอจะมีเงินเหลือ เป็นส่วนแบ่งให้ลูก ๆ
  • ได้นำเงินไปทำบุญอีก คนละ 4-5 พันบาทค่ะ

เนื่องในโอกาสวันปีใหม่ ๒๕๕๔ ขอให้คุณพระรัตนตรัยและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลาย ดลบันดาลให้ คุณอิงจันทร์และครอบครัว ประสบแต่ความสุข สมหวังในสิ่งที่พึงปรารถนา ทุกประการ

สวัสดีค่ะพี่อิงที่นับถือ

  • ถึงจะไม่เคยเห็นหน้าพ่อ และไม่เคยได้กอดพ่อเลยแต่น้องก็รักพ่อสุดหัวใจ เพราะแม่ได้ถ่ายทอดเรื่องราวของพ่อให้ฟังทุกเรื่องแต่ละเรื่องถูกบันทึกไว้ในความทรงจำหมดแล้ว และพ่อก็กอดลูกตัวน้อยๆคนนี้ทุกวันค่ะ เพียงแค่นี้ก็สุขใจเกินพอแล้วค่ะพี่

สวัสดีครับ..

ขอร่วมอาลัยและคารวะแด่ดวงวิญญาณของคุณพ่อ ครูอิงจันทร์ด้วยนะครับ

และเนื่องในโอกาสปีใหม่ ๒๕๕๔ นี้ขอให้ครูอิงจันทร์..ประสพแต่ความสุข ความเจริญ สำเร็จและสมหวัง

จงทุกประการเทอญ..

ขอบคุณในความระลึกถึงครับ

             บัตรอวยพรไพเราะเสนาะจิต

             ที่มิ่งมิตรมอบให้มาพาสุขสันต์

             พี่ขอให้เธอจงชื่นมื่นทุกคืนวัน

             สิ่งใดฝันได้เป็นจริงดั่งใจปอง 

         

คนทำดีถึงสุดท้ายไปสวรรค์         อย่าเย้ยหยันว่างมงายไม่เข้าท่า

กรรมมีผลกรรมมีจริงยิ่งสัจจา      ทำสิ่งใดเอาไว้หนาจะเกิดตาม

กรรมนั้นมีย้อนไปไม่สิ้นสุด          กรรมจะฉุดผลเกิดไปอย่าได้หยาม

ก่อกรรมใหม่ให้กรรมดีมีทุกยาม  จักคิดทำสิ่งใดให้ทำดี

               

สวัสดีค่ะIco32ลุงรักชาติราชบุรี

เนื่องในโอกาสวันปีใหม่ ๒๕๕๔ ขอให้คุณพระรัตนตรัยและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลาย ดลบันดาลให้ คุณอิงจันทร์และครอบครัว ประสบแต่ความสุข สมหวังในสิ่งที่พึงปรารถนา ทุกประการ

  • ขอบพระคุณสำหรับคำอวยพรค่ะ
  • ขอให้พรดังกล่าวจงสัมฤทธิผลแด่คุณลุงรักชาติราชบุรีด้วยนะคะ
  • ขอบพระคุณค่ะ

สวัสดีค่ะพี่ครูIco32Kanchana

  • ขอบพระคุณค่ะที่แวะมาร่วมรำลึกถึงคุณงามความดีของคุณพ่อ
  • พ่อจะคงอยู่กับเราตลอดไปค่ะ

สวัสดีค่ะIco32คิม นพวรรณ

  • พักผ่อนบ้างก็ดีเหมือนกันนะคะพี่คิม
  • สำหรับน้องยังพักไม่ได้ค่ะ ทำงานเรื่อยไป
  • คศ.3 จบสิ้นแล้ว แต่เหมือนการทำงานหนักยังเพิ่งจะเริ่มต้น
  • แต่ก่อนทำอะไรก็มี "ปริญญาโท" คอยค้ำคอ ไม่มีสิทธิที่จะนอกลู่นอกทาง ไม่มีสิทธิ์ที่จะกล่าวว่า "ฉันทำไม่ได้"  ต้องใช้คำว่า "ทุกอย่างฉันต้องทำได้"
  • มาคราวนี้ นอกจาก "ปริญญาโท"แล้ว ยังต้องต่อท้าย ด้วย "ครูชำนาญการพิเศษ"
  • คิดดูเถอะว่า งานจะหนักแค่ไหน
  • พี่คิมสบายดีนะคะ  ยังไงก็อย่าทิ้งเรื่องการบันทึกที่นี่  น้องยังคงอยากอ่านบันทึกของพี่คิมอยู่ค่ะ

สวัสดีค่ะน้องIco32คุณยาย

  • ตอนนี้กลับไปบ้านทีไร ก็ไม่มีพุงหนาของพ่อ ให้ขยำเล่นอีกแล้วค่ะ
  • รู้สึกเหงาจังเลย คิดถึงพ่อเหลือเกิน 
  • ภาพที่ไปถึงบ้านทีไรต้องกอดพ่อ ต้องหอมพ่อ เป็นอันดับแรก  มันไม่มีอีกแล้ว
  • ฮือ......ฮือ........

สวัสดีค่ะคุณIco32เจ้านายน้อย

  • ใช้ชื่อใหม่แบบนี้น่ารักดีนะคะ ดีกว่าเดิมตั้งเยอะค่ะ
  • ขอบพระคุณสำหรับคำอวยพร  ขอให้พรดังกล่าวสัมฤทธิผลแด่ เจ้านายน้อยเช่นกันค่ะ
  • ครูอิงระลึกถึงเสมอค่ะ

สวัสดีค่ะพี่ใหญ่Ico32นาง นงนาท สนธิสุวรรณ

  • พี่ใหญ่คะ  ตอบเม้นท์ได้น่ารักมาก ๆ ค่ะ เป็นบทกลอนน่ารัก ๆ
  • ขอบพระคุณพี่ใหญ่ ขอให้พี่ใหญ่มีความสุข
  • อยู่เป็นขวัญใจของน้อง ๆ ตลอดไปนะคะ

                            Large_img_6698456

ท่านวิโรจน์ เข้ามาแจ้งแถลงไข     ว่าสุดท้ายคนทำดีได้ไปสวรรค์

กำลังใจแสนดีให้อิงจันทร์        ด้วยที่เขียนมานั้นฉันหวั่นใจ

กลัวใครเขาว่าโง่เง่าเต่าล้านปี    เรื่องกรรมชั่วกรรมดีมีที่ไหน

เกรงใครเขาว่าเรานี้งมงาย         อธิบายยากยิ่งสิ่งศรัทธา

ขอบพระคุณที่ทำให้รู้สึกดี        ขอบคุณที่ไม่ว่าเรา "ไม่เข้าท่า"

ขอบพระคุณที่ไม่เยาะหยันเรื่อง "เทวดา"   ไม่หยามว่า เรานั้น แสนงมงาย

ชีวิตก็เป็นแบบนี้แหละ มีดี มีสุขมีทุกข์

แวะมาให้กำลังใจ

ฝากเรื่อง อุ่นใดๆ โลกนี้มิมีเทียบเทียม มาให้อ่านครับ

พ่อผมเสียตั้งแต่ยังเป็นเด็ก ไม่รู้ว่าการมีพ่อเป็นอย่างไร

โชคดีครับคุณอิงจันทร์ อย่าน้อยก็ยังได้เคยกอดพ่อ

สวัสดีค่ะท่านIco32เกษตรยะลา

  • ขอบพระคุณสำหรับ ส.ค.ส.ที่งามตาเช่นนี้
  • คำอวยพรที่ท่านมอบให้ขอจงสัมฤทธิ์ผลแด่ท่านด้วยเช่นกันค่ะ

สวัสดีค่ะIco32คนบ้านไกล

  • ขอบพระคุณสำหรับเทียบเชิญให้ครูอิงได้เป็นอ่านเรื่องราวประทับใจ
  • ในเรื่องความรักของแม่ กับการตอบแทนพระคุณแม่
  • อ่านแล้วประทับใจมากค่ะ
  • เป็นกำลังใจให้เช่นกัน ขอให้มีความสุขกับชีวิตต่างแดนนะคะ
พบปัญหาการใช้งานกรุณาแจ้ง LINE ID @gotoknow
ClassStart
ระบบจัดการการเรียนการสอนผ่านอินเทอร์เน็ต
ทั้งเว็บทั้งแอปใช้งานฟรี
ClassStart Books
โครงการหนังสือจากคลาสสตาร์ท