ข้อจำกัด (Limitation of Science)
๑.การวัด(Measurimental) = รูปขันธ์ กองรูป ส่วนที่เป็นรูป ร่างกาย พฤติกรรม และคุณสมบัติต่าง ๆ ของส่วนที่เป็นร่างกาย ส่วนประกอบฝ่ายรูปธรรมทั้งหมด
๒.การรับรู้โดยมนุษย์ our sences (Out of five
sences)=เวทนาขันธ์ กองเวทนา
ส่วนที่เป็นการเสวยรสอารมณ์ ความรู้สึก สุข ทุกข์ หรือเฉย ๆ
เมื่อรับรู้เกิดความพอใจ มนุษย์เรียกว่า สุข
เมื่อรับรู้เกิดความไม่พอใจ มนุษย์เรียกว่า ทุกข์
เมื่อรับรู้แล้วไม่ทุกข์ไม่สุข เรียกว่า อุเบกขา
๓.การแปรผัน(Variable) = สัญญาขันธ์ กองสัญญา
ส่วนที่เป็นความกำหนดหมายให้จำอารมณ์นั้น ๆได้
ความกำหนดได้หมายรู้ในอารมณ์ 6 เช่น เสียงดัง รูปสวย กลิ่นหอม รสหวาน
ร้อน และดีใจ
๔. ความไม่แน่นอน(Uncertainty) = สังขารขันธ์ กองสังขาร
ส่วนที่เป็นความปรุงแต่ง สภาพที่ปรุงแต่งจิตให้ดีหรือชั่วหรือเป็นกลาง
ๆ คุณสมบัติต่าง ๆ ของจิต มีเจตนาเป็นตัวนำ ที่ปรุงแต่งคุณภาพของจิต
ให้เป็นกุศล อกุศล อัพยากฤต บนความไม่แน่นอน
๕. การสื่อความ(Comunication) = วิญญาณขันธ์ กองวิญญาณ
ส่วนที่เป็นความรู้แจ้งอารมณ์ ความรู้อารมณ์ทางอายตนะทั้ง 6
อายตนะแปลว่า บ่อเกิดหรือสื่อสัมพันธ์ บ่อเกิดหรือสื่อสัมพันธ์
ของอายตนะทั้งสองแล้วเกิดอารมณ์ขึ้น อายตนะมีตาเป็นต้น
เมื่อสัมผัสกับรูปแล้ว
ก็ติดต่อสัมพันธ์เกี่ยวเนื่องถึงประสาทเข้ามาหาใจ
แล้วใจก็รับเอามาเป็นอารมณ์ ถ้าดีก็ชอบใจ สนุก เพลิดเพลิน
ถ้าไม่ดีก็ไม่ชอบใจ คับแค้นเป็นทุกข์โทมนัสต่อไป
สัญญาขันธ์ กับการแปรผัน การใช้คำว่า Variable ซึ่งอาจะไม่สอดคล้องมากนัก จึงอยากให้อภิปราย และความสอดคล้องกับคำอื่น ๆ
Nature of Science (ธรรมชาติวิทธยาศาสตร์) หมายถึง Body of Knowledge และ Process
เมื่อมนุษย์เชื่อว่าแสงเป็นอนุภาคที่เคลื่อนที่ได้เร็วที่สุดแล้ว พฤติกรรมของอนุภาคแสงขณะที่เคลื่อนที่มันไปพร้อมกัน เร็วเท่าแสง ภาพของเหตุการที่เกิดขึ้น เคลื่อนที่ ออกไป ถ้าเราวิ่งเร็วกว่าแสง จะทำให้เราจับอดีตได้ ซึ่งการจับอดีตได้ ทำได้มานานแล้ว ตั้งแต่มนุษย์ถ่ายภาพได้ การหยุดทำให้แสงนิ่งหรือวิ่งช้าลง เกิดเป็นภาพ แต่สุดท้ายภาพนั้นก็เลือนหายไปได้เช่นเดิม
ความรู้สึกนึกคิด อารมณ์ ของสิ่งมีชีวิต กำหนดปฏิกิริยาทางเคมีได้ อาจถึงขั้นอันตกิริยาทางฟิสิกส์ได้เช่นกัน
ตามตรรกะ คำกล่าวที่ว่า "ทุกสิ่งทุกอย่างล้วนมีข้อจำกัด" แสดงให้เห็นว่าสิ่งเหล่านั้นก็ยังสามารถอธิบายด้วยคณิตศาสตร์ เช่นว่า เอกภพก็ย่อมมีปลายสุด เราก็สามารถคำนวณปลายสุดจากความสัมพันธ์ของแสง กับความแปรผันของเวลา นั้นหมายความว่า ปลายสุดของเอกภพอาจจทำให้เวลาเป็น ศูนย์ จึงทำให้การสะท้อนกลับของแสงเมื่อเข้าถึงปลายสุดของเอกภาพ ไม่เป็นผล