เรียนรู้พิธีทำขวัญนาค ตอนที่ 4 บทร้องแหล่ประกอบพิธีทำขวัญนาค
เรียนรู้พิธีทำขวัญนาค
ตอนที่ 4 บทร้องแหล่
ประกอบพิธีทำขวัญนาค
โดย นายชำเลือง มณีวงษ์
ผู้มีผลงานดีเด่น รางวัลราชมงคลสรรเสริญ ด้านเพลงพื้นบ้าน ปี 2547
ทำนองเพลงแหล่หรือร้องแหล่ มีมาคู่กับพิธีการทำขวัญนาคมานาน หมอทำขวัญรุ่นเก่า ๆ ที่มีอายุ 80 ปี ขึ้นไปจะมีวิธีการร้องแหล่ผสมกับเสียงเอื้อนเอ่ยคละเคล้าไปกับการร้องที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว ในของแต่ละท่านก็มีความไพเราะเสนาะหูน่าฟังอยู่ในทำนองแหล่ที่ท่านร้อง หมอทำขวัญแต่ละท่านก็จะร้องทำนองเพลงแหล่ที่ไม่เหมือนกัน เพียงแต่แสดงรูปแบบของการร้องที่พอจะบอกได้ว่า เรากำลังฟังเพลงแหล่ โดยเฉพาะลูกเอื้อนเอ่ยที่มีความแตกต่างกันไปตามความถนัด
บทร้องแหล่ที่ใช้ประกอบพิธีทำขวัญนาคมักจะใช้กลอนสัมผัสที่เรียกว่า “กลอนแปด” ฟังสบาย ๆ มีความไพเราะเสนาะหูในอักขวิธีอยู่มาก บทร้องที่นำเอามาใช้จะแบ่งออกเป็น 2 ลักษณะคือ
1. บทแหล่ใน หมายถึงบทร้องแหล่ที่เกี่ยวข้องอยู่ในพิธีทำขวัญ เช่น บทแหล่ปฏิสนธิ บทร้องแหล่ลำดับเดือน บทร้องแหล่แม่แพ้ท้อง บทร้องแหล่แม่เจ็บท้อง บทร้องแหล่สอนนาค ฯลฯ ซึ่งผมได้นำเอามาลงไว้ในบล็อกทำขวัญนาคในตอนที่ผ่านมาบ้างแล้ว
2. บทแหล่นอก หมายถึงบทร้องแหล่ที่มีส่วนเกี่ยวข้องในพระพุทธศาสนา แต่ไม่ได้อยู่ในขั้นตอนของการทำขวัญนาค เป็นบทร้องแหล่ที่ฟังแล้วเกิดความคิดดี มีสติ เป็นประโยชน์ต่อผู้ฟัง ได้แก่ แหล่เผยม่านทอง แหล่สุวรรณสาม แหล่สี่กษัตริย์เดินดง แหล่มัทรีสลบ แหล่แกะบายศรี แหล่ลา แหล่สำเภาทอง แหล่บุญ-บาป ฯลฯ ซึ่งในบางตอนผมได้นำเอามาลงไว้ในบล็อกทำขวัญนาคแล้ว
ในตอนที่ 4 ของการเรียนรูพิธีทำขวัญนาค ผมขอนำเอาตัวอย่างบทร้องแหล่ในพิธีทำขวัญนาคซึ่งมีทั้งบทแหล่ในและแหล่นอกนำมาเป็นตัวอย่างให้ได้เรียนรู้ ดังต่อไปนี้
แหล่กล่อมนาคนอน
นอนเสียเถิดอย่าเป็นทุกข์ นอนเถิดลูกอย่าทุกข์ร้อน
นอนหลับตาอย่าอาวรณ์ เชื่อมารดรนะคนดี
แม่รักเจ้าคอยเอาใจ เหนื่อยเพียงไหนแม่ไม่หนี
แม่รักเจ้าเท่าชีวี ลูกคนดีของมารดา
แม่ลำบากรักที่สุด เป็นห่วงบุตรคอยรักษา
เคี้ยวยาพ่นฝนยาทา ตั้งแต่ลูกยาออกมาจากครรภ์
ไม่ชิมรสของเผ็ดร้อน อดเอาก่อนแม่ฝืนกลั้น
ห่วงที่สุดบุตรในครรภ์ ยอมอดกลั้นทนรับกรรม
ของเผ็ดร้อนแม่ไม่ลอง ลูกในท้องจะหมองคล้ำ
รักลูกตนทนผ่อนตาม ทนหน้าดำครบเก้าเดือน
เก้าเดือนเศษแม่โศกศัลย์ บุตรในครรภ์จะคล้อยเคลื่อน
แม่หม่นหมองเจ็บท้องเตือน ลูกจะเคลื่อนแม่ครวญคราง
หมอตำแยนั่งยอง ๆ มือคลำท้องจนกระทั่ง
แม่ครวญคร่ำรำพันพลาง หมดกำลังทอดอาลัย
กว่าจะคลอดใจแทบขาด แสหวั่นหวาดยกมือไหว้
ปวดท้องจัด แทบขาดใจ จะเกิดกายพ่อเอวกลม
เกิดเป็นกายให้แม่กอด เลี้ยวจนรอด ไม่เลิกล้ม
กกลูกนอนป้อนข้าวนม แม่สุขสมข่มอาวอน
บดกล้วยป้อนอุ้มนอนเปล โอละเห่ แม่ขับกล่อม
เหลือบลิ้นไรไม่ให้มาตอม แม่ถนอมกล่อมลูกมา
นอนบนเบาะเกาะนมแม่ ร้องอุแว้ แม่ถลา
ร้องอุแว้ แม่ลืมตา ทุกเวลาหลับไม่ลง
ลูกป่วยไข้ ใจแทบขาด บดยากวาดให้คิ้วโก่ง
แม่รักลูกทุกชั่วโมง รักมั่นคงไม่เสื่อมคลาย
เลี้ยงลูกตนจนเติบโต เหนื่อยอักโข ไม่มีเงื่อนไข
แม่ทุกคนทนมาได้ ความรักใคร่ลูกทุกคน
ลูกสิบคนแม่รักใคร่ เลี้ยงลูกได้ ไม่เคยบ่น
ลูกเลี้ยงแม่แค่หนึ่งคน ยังมาบ่นว่าไม่เสบย
แม่กับพ่อจะขอพึ่ง ลูกนั่งอึ้งไม่ยอมเอ่ย
ไม่เหลียวแลแม่บ้างเลย ลูกไม่เคยนึกถึงคุณ
ลูกอย่าคิดผิดเช่นเขา แม่เลี้ยงเรามาแต่รุ่น
แม่ไม่บ่น หวังผลบุญ ช่วยแทนคุณ แม่สักคราว
บวชให้แม่ ตั้งใจมั่น คงสุขสันต์ผ่านความเศร้า
แม่สบายใจไม่เบา ยามเมื่อเจ้า ห่มจีวร
ถึงยามตาย แม่ไม่วิตก พ้นนรก หนทางร้อน
แม่อาศัยชายจีวร ช่วยผันผ่อนแม่ก็พอ
ลูกบวชแล้ว สึกเมื่อไหร่ แม้นรักใคร จะไปขอ
สึกวันใด ไม่ต้องรอ แม่กับพ่อ ภาคภูมิใจ
นอนเสียเถิด ลูกนอน เจ้าขวัญอ่อน จงหลับใหล
อย่าร้องอ้อน นอนสบาย จะกล่อมขวัญใจ..ให้นิทรา..
บทร้องแหล่แม่เจ็บท้อง
เจ็บอันใด..ไหนจะเท่า.......
เจ็บอันใดไหนจะเท่า แม่ของเจ้าเจ็บยอกย้อน
มันหนักหน่วงถ่วงอุทร จะนั่งจะนอนทุกข์ระทม
ทุกข์ปวดท้องเหมือนไม่ทับ อกแม่จะยับเหมือนไม่ถม
ให้จุกจิกดังถูกฉีกอกระบม เหมือนถูกลมกลางทะเล
ถูกลมพา..เข้ามาพัด...........
ถูกลมพา เข้ามาพัด ใจแม่จะขาดลงหันเห
ไม่ถึงฝั่งอยู่ที่กลางทะเล แม่ว้าเหว่เพียงชีวี
บ้างคลอดบุตรกลับมาได้ มีมากมายฝั่งทางนี้
บางทีลูกตายวายชีวี บ้างก็มี ตายหมดด้วยกัน
เกิดเป็นกาย.. ตายแน่ ๆ ......
เกิดเป็นกาย ตายแน่ ๆ เด็กสาวแก่ ตายทั้งนั้น
จงตริตรองมองดูท่าน บุญคุณของแม่นั้น ขอแนะนำ
สิ่งอันใด ได้เหมือนบวชทดแทน คุณเหลือแสน เขาสั่งซ้ำ
ที่เล่ามาทั้งหมด ให้จดจำ ขอแนะนำ.... จากหัวใจ.....
บทร้องแหล่สอนนาค
ศรี..ศรี..วันนี้วันดี ศุภผล แสนประเสริฐ เลิศล้น
เป็นมิ่ง มงคล สวัสดี ขอให้ พ่อนาค จง ตั้งใจ
ฟังแล้ว จะได้ เป็น วิถี จะสั่ง จะสอน ให้ ถ้วนถี่
เรื่องกาลโลกีย์อย่าเป็น มณฑิร วัน พรุ่งนี้ แล้วหนอ พ่อนาค
จะต้อง ลาจากกัน ทั้งสิ้น ฟูกเบาะ เหมาะหมอน ที่นอนที่กิน
พรุ่งนี้ ต้องสิ้นความ อาลัย ต้องจาก เพื่อนสาว ต้องจาก เพื่อนหนุ่ม
ที่เคย มั่วสุมที่เคย วิ่งไล่ เคยเย้า เคยหยอก เคยได้บอก ความให้
เคยนั่งใกล้ ๆเคยได้ จับมือ เมื่อจะ ย่างก้าว มาเป็นนาค
อย่าปล่อย ความรักให้มา เป็นสื่อ พ่อจงตัดศวาส ให้ขาดจากมือ
พ่ออย่า ยึดถือ เป็น อารมณ์ เมื่อ พ่อนาค จะ แปลงเพศ
เป็นบุตร สรรเพชร แห่ง โคดม พ่อจง ตั้งใจ สงบ อารมณ์
กันเสีย ให้สม ความ ศรัทธา ญาติ ทั้งหลาย พร้อมสะพรั่ง
พนม มือนั่ง กันอยู่ ซ้ายขวา ห้อมล้อม วงเวียน เวียนเทียนซ้ายขวา
อนุโมทนา ของ พ่อคุณ ทรัพย์ สมบัติ พ่อแม่ หาได้
เก็บ เอาไว้ เพื่อ ทำบุญ พ่อจง ใจเย็น เช่นการุน
ให้คิด ถึงคุณ บิดา มารดา พ่อทะนุ แม่ถนอม ละม่อมละไม
รู้ว่าได้ ลูกชาย พ่อแม่ หรรษา หวัง เป็นญาติ กับศาสดา
พ่อแม่ อุตส่าห์ ประคับ ประคอง อายุของเจ้า โตเท่าวันนี้
ก็เพราะ ความดี ของท่านทั้งสอง อันศาสนา เหมือนขุมทอง
น้อยคนจะได้ครอง ซึ่งผ้าไตร จะขอ แนะนำ ให้ จำจด
จงกำหนด อย่าเผลอไผล แรกจะเข้า ในโบสถ์ใหญ่
อย่าทำใจ ให้เหมือน ตีกลอง นาคอย่าเผลอจิต ไปคิดถึงบ้าน
นาคอย่า งุ่นง่าน อย่า เกี่ยวข้อง จิตของนาค อย่าไปจับ
คนที่นาค เคยจอง จะพาหม่นหมอง เรื่องลูกเมือ
หักห้ามดวงจิต หากยังคิด เสียดาย ถ้าเขาอาลัยเขาคง ส่งเสีย
ถ้าเขาไม่รักเขา คงไม่อยาก เป็นเมีย หักห้าม ใจเสียอย่า ห่วงใย
จงตั้ง ใจบวช กัน ดีกว่า สึกแล้ว จะหา ที่ไหนก็ได้
บวชเรียนเขียนอ่าน โบราณขานไข เจ้าจะได้ ใช้ คำคม
พรรษาแรก จงตั้งจิต เพ่ง พินิจ โดยนิยม
เรื่องผู้หญิง ผู้หยัง อย่าไปฟัง คารม
เรื่องโสมม จะพาเลโล มันจะพาดวงจิต พระให้บิดบ่าย
จะพาดวงใจ พระให้โยกโย้ มันเป็นเรื่อง เครื่องโลโพ
จะพาเด่โด่ กันอยู่ดักดาน อย่าคบพระ ที่เจ้าชู้
จะพารวมหมู่ กันเข้าบ้าน เพราะปากสีกา ค่อนข้างจะหวาน
จะเชื่อมลูกตาล มาให้ พระฉัน อย่าไปชม ว่าขนมสีกา
มีรสโอชา ทั้งหวานทั้งมัน องค์โน้นองค์นี้ ก็ว่าของกัน
จะเกิดแย่งขนมนั้น มีถ้วยเดียว คบแต่พระดีดี ต้องยั้งจิต
ของนิด ๆ ไหนจะ พอเคี้ยว บางองค์ก๋ากั่น บางท่านเฮี้ยว ๆ
ผิดเสียงนิดเดียว ทะเลาะกัน เปล่า ๆ มันไม่เป็นเรื่อง เครื่องเดือดร้อน
ฉันเพลค่ำนอน ตื่นตอนเช้า ๆ ไปบิณฑบาต ใช้หนี้เขา
กิจของเรา พระเจ้า ควรจำ ไปบิณฑบาต อย่ามองสีกา
ห้ามลูกกะตา อย่าไปแลถลำ นอกผ้าในเสื้อ จะเกิดเวรกรรม
หน่อยจะเดินหน้าง้ำ ศีลจะตำสะบงสุ์ เมื่อจะหลับนอน พักผ่อนกาย
อย่าเห็นสบาย แล้วนอนส่ง จงปิดกุฏิ ให้มั่นคง
เมื่อจะหลับลง อย่าเผลอใจ พระนุ่งผ้า เป็นผ้าถุง
พระไม่ได้นุ่ง กางเกงใน ลูกศิษย์วัด ไว้ใจไม่ได้
จะบอกใคร ๆ เขาให้รู้ เราเป็นสงฆ์ ทรงสิกขา
ต้องเรียนภาษา ตามความรู้ อย่าเรียนภาษา เอาแค่ปลา ๆ งู ๆ
เรียนแล้ว ให้รู้ จะได้เป็นครู สอนคน....
ติดตาม เรียนรู้พิธีทำขวัญนาค ตอนที่ 5 บทร้องเพลงประกอบพิธีทำขวัญนาค
ความเห็น (7)
ยากและไพเราะมากค่ะ คุณครู
สวัสดี By Jan
- ขอขอบคุณ คุณจรรยา มาก ๆ ครับ ที่เข้ามาเรียนรู้เรื่องราวในขนบประเพณีเก่า ๆ ของไทยเรา
- ก็ต้องยอมรับว่ายากมาก ๆ (มีคนเข้ามารับหน้าที่น้อย) แต่ก็ไม่เกินความพยายาม
- ขอให้มีความสุขกับการทำงานนะครับ ที่ จ.ชัยนาท เมื่อปีที่แล้วผมได้ไปงานทำขวัญนาค อยู่ติด ๆ กับเขื่อนเจ้าพระยา
ผมมีความชอบสวนตัวอยากไปศึกษาได้ใหม ครับผม
- มีช่องทางศึกษาได้หลายช่องทาง ครับ พอได้บ้างแล้วค่อยไปพบกัน
- ในเว็บนี้มี 90 บทความ, ในคลิบวิดีโอ youtube.com, ในหนังสือ e-book ที่เว็บ http://www.portal.in.th/blogtobook/
ไม่ทราบว่าหนังสือเรียนรู้พิธีทำขวัญนาคของอาจารย์มีจำหน่ายไหมครับและหาซื้อได้ที่ไหนครับ
ตอบความเห็น คุณถาวร
- หนังสือเรียนรู้ทำขวัญนาค ไม่มีจำหน่าย เป็นเอกสารอีเล็คทรอนิกส์ ดูผ่านเว็บไซต์
- หาอ่านได้ตามห้องสมุดในสถาบันอุดมศึกษา และห้องสมุดใหญ่ ๆ
- สามารถดาวน์โหลดได้จากเว็บไซต์ คลิกได้ที่ http://www.portal.in.th/blogtobook/ เว็บไซต์ดาวน์โหลดหนังสือ http://gotoknow.org/blog/chamluang/362782 และที่เว็บ Portal in Thailand : http://portal.in.th/kwannak/pages/13087/
ได้อ่านและศึกษาพิธีทำขวัญนาคของอาจารย์มาหลายตอนบ้างแล้วครับ แล้วสำหรับเพลงแหล่ต่าง ๆ ที่เป็นทำนอง นั้น อาจารย์มีให้ดาวน์โหลดมั๊ยครับด้วยความเคารพอย่างสูงครับ