ถอดความสามัคคีเภทคำฉันท์ ตอนที่ ๖

ไร้รักสามัคคี วัชชีเสียเมือง

 

สุรางคนางค์ ฉันท์ฯ

                บพิตรอชา                               ตสัตตุรา

ชรัฐไกร                                                  สดับณสาสน์

พระราชหทัย                                          ธปรีดิใด

บเปรียบบปาน

                พระเผยประภาษ                    กะมุขอมาตย์

บดีประธาน                                             ตระเตรียมสกนธ์

พหลทหาร                                             สมรรถชาญ

ประดังประดา

                สะพรึบสะพรั่ง                        ณหน้าและหลัง

ณซ้ายและขวา                                      ละหมู่ละหมวด

ก็ตรวจก็ตรา                                          ประมวลกะมา

สิมากประมาณ

                นิกายเสบียง                          ก็พอก็เพียง

พโลปการ                                              และสัตถภัณ

ฑสรรพภาร                                           จะยุทธราญ

กะเรียกระดม

                ประชุมพยูห์                           กระเกริกกระกรู

กระหยิ่มนิยม                                         ล้วนสง่า

มนาภิรมย์                                              บขามระทม

มิท้อริปู

               สมานสมัคร                             ระเริงและรัก

จะรบศัตรู                                                สนองพระคุณ

พระจุฬภู                                                 พิชัยลุชู

พระเกียรติไท

                จะดีจะงาม                              เพราะเข้าสนาม

ประยุทธไกร                                           เหมาะนามทหาร

ละคร้านไฉน                                           และสมกะใจ

บุรุษสมัญ

                ก็โห่และฮึก                             ประหัฐคะคึก

ประกวดประชัน                                      ณท้องพระลาน

ประมาณอนันต์                                       อเนกสรร

พเตรียมคระไล

ถอดความ สุรางคนางค์

          พระเจ้าอชาตศัตรูกษัตริย์แห่งแคว้นอันยิ่งใหญ่ได้ทรงทราบความในสาสน์ก็ทรงยินดีอย่างไม่มีสิ่งใดเปรียบได้  ทรงมีพระราชโองการให้อมาตย์ผู้ใหญ่จัดเตรียมกองทัพล้วนแล้วแต่มีความสามารถจำนวนมากมาย  พรั่งพร้อมทั้งกองหน้า กองหลัง ปีกซ้าย ปีกขวา  แต่ละหมวดหมู่ตรวจตรารวบรวมมาอย่างมากมาย  กองเสบียงตระเตรียมให้พอเพียง  ทั้งการส่งกำลังบำรุงและอาวุธยุทโธปกรณ์ต่าง ๆ ก็จัดเตรียมให้พร้อมสรรพ  มีการเรียกประชุมพลอย่างเอิกเกริก  แต่ละนายจิตใจครึกครื้น สง่างาม จิตใจเบิกบานไม่เกรงกลัว ไม่ท้อถอยแก่ศัตรู มีความสามัคคีรื่นเริงใจ มีใจรักจะทำสงครามกับศัตรูเพื่อสนองพระเดชพระคุณพระมหากษัตริย์  เอาชัยชนะมาเฉลิมพระเกียรติ  ทหารจะงดงามเพียงใดก็เมื่ออยู่ในสนามรบ  สละความท้อถอยได้ก็สมศักดิ์ศรีของลูกผู้ชาย  ดังนั้นจึงโห่ร้องอย่างร่าเริงคึกคักแข่งขันกันอยู่ ณ หน้าพระลานจำนวนมากมายเตรียมพร้อมจะออกเดินทาง

โตฎก ฉันท์ฯ

                ประลุฤกษมุหุต                       ทินอุตตมไกร

รณรงควิชัย                                           ะดิถีศุภยาม

                ทิชพฤฒิปุโร                          หิตโกวิทพราหมณ์

ก็ประกอบกิจตาม                                   ติไสยพิธี

                ทะนุเพื่ออภิมง                        คลสงเคราะห์ทวี

สิริวัฒนกรี                                              ธเผด็จดัสกร

                บุรพัณหัสมัย                          ลุอุทัยรวิวร

นฤนาทอดิศร                                         ธเสด็จสระสนาน

                วรองค์อภิมัณฑ์                     ศุภสรรพประการ

ดุจขัตติย์บุราณ                                     รณยุทธนิยม

                พระเสด็จรัถยา                      บทคลาอนุกรม

ฐิตเกยชยชม                                         พลพฤนทนิกร

ถอดความ โตฎก ฉันท์ฯ

                ครั้นถึงเวลาอันเป็นฤกษ์ดีงามแก่การมีชัยในการรบพราหมณ์ผู้เจริญที่ปรึกษาแห่งกษัตริย์ก็ประกอบพิธีทางไสยศาสตร์เพื่อให้เกิดมงคลยิ่ง  และเพื่อความมีชัยในการยกทัพเสด็จไปปราบข้าศึก  เวลาเช้าขณะตะวันเริ่มขึ้นพระมหากษัตริย์ก็เสด็จไปสรงน้ำ  พระวรกายประดับด้วยเครื่องทรงอันงดงามตามแบบฉบับกษัตริย์โบราณคราวออกศึก  พระองค์เสด็จไปตามทางโดยลำดับ  ประทับบนเกยชัยเพื่อทอดพระเนตรกองทัพอันยิ่งใหญ่

ฉบังฯ

                เนมิตก์เชษฐวิทยุตดร                         รอพอบวร

มุหุตอุดมดีดล

                ให้ฆาตฆ้องชัยมงคล                          คำรบสามหน

เฉลิมพระฤกษ์เบิกธง

                ทุ่มอินทเภรีเร่งคง                               คาบลาถ้วนลง

มโหระทึกครึกโครม

                ดุริยางค์ดนตรีมี่ประโคม                    สังข์แตรแซ่โหม

กระหึ่มสนั่นบรรสาน

                ราชามาคธภูบาล                               เถลิงหลังคชาธาร

ประเสริฐสง่างามทรง

                ควรขัตติยยานยรรยง                       เพียงพาหนาสน์องค์

สหัสนัยน์ใดปาน

                ครบเต็มเครื่องตั้งหลังสาร                 กูบแพรแลลาน

ละล้วนบรรเจิดเฉิดฉัน

                โอภาสอาภรณ์อัครภัณฑ์                  คชลักษณ์ปิลันธน์

ก็ล้วนก็ล้ำลำยอง

                แพร้วแพร้วพรายพรายข่ายกรอง    ก่องสกาวดาวทอง

ทั้งพู่สุพรรณสรรถกล

                สองพลุกสุกวลัยเลอยล                    ลาดพัสตร์รัตคน

และปกขนองซองหาง

                งวงเสยเงยเศียรส่ายพลาง               เทิดทันต์ท่าทาง

สง่าบ่ล้ากำลัง

                ขุนคอคชคุมกุมอัง                            กุสกรายท้ายยัง

ขุนควาญประจำดำรี 

                เครื่องสูงครบสรรพ์อันมี                   ตามบุรพประเพณี

พยูหบาตรยาตรา

                จาตุรงคิกแสนย์เสนา                       เนื่องสุดสายตา

ตลอดตะลึงแลลาน

                ขุนคชขึ้นคชชินชาญ                       คุมพลคชสาร

ละตัวกำแหงแข็งขัน

                เคยเศิกเข้าศึกฮึกครัน                     เสียงเพรียกเรียกมัน

คำรนประดุจเดือดดาล

                อร่ามเรืองด้วยเครื่องอลังการ         นายขอหมอควาญ

ก็ขี่กรีดำเนิน

                พลหัยพิศเห็นเช่นเหิน                    หาวเหาะเหยาะเดิน

เดาะเตือนก็เต้นตีนซอย

                ต่างตัวดีดโลดโดดลอย                   เริงเล่นเผ่นคอย

จะควบประกวดอวดพล

                สีกายฝ้ายแซมแกมขน                    ดำบ้างด่างปน

กระเลียวเหล่าเหลืองแดงพรรณ

                โสภาอัศวาภรณ์สรรพ์                     ตาบหน้าพร่าวรร

ณเด่นดำกลกาญจน์มณี

                ยาบย้อยห้อยพู่ดูดี                           ขลุมสวมกรวมสี

สะคาดกนกแนมเกลา

                สายถือสายง่องถ่องเพรา                 คล้องสอดสายเหา

งามทั้งพนังโกลนอาน

                ขุนอัศว์อาตม์โอ่โอฬาร                    รำทวนเทิดปาน

ประหนึ่งจะโถมโจมแทง

                ต่างขับและขี่เข้มแขง                       ควงแส้สำแดง

ดุรงควิธีโรมรณ

                ดาษดาคลาคล่ำส่ำพล                      บทจรอนนต์

อเนกคะแนนคัณนา

                ปลุกเสกเลขยันต์ว่านยา                   อาคมคาถา

ประสิทธิขลังทั้งกาย

               เสื้อผ้าสารพัดจัดหลาย                     หมู่หมวดมากมาย

ก็หมายละอย่างต่างกัน

                แรงหัตถ์กวัดแกว่งซึ่งสรรพ์             ศัสตราวุธอัน

วะวาบวะวาวขาวคม

                พลรถแหล่ล้วนควรชม                      แอกงอนอ่อนสม

สง่าประกอบดุมกง

                เล็งสูงลิ่วสวยชวยธง                         ชายโบกชวนบง

สะบัดระริ้วปลิวปลาย

                ปืนไฟใส่ล้อเลื่อนราย                        หามลากมากหลาย

และลูกกระสุนดินดำ

                พร้อมสรรพกองทัพโดยลำ               ดับล้วนควรยำ

ระย่อสยองเยงยล

                เคลื่อนคลายพลนิกายสกล                เต็มสองฟากสถล

อุคโฆสผสานศัพท์ฟัง

                เสียงสารแสะร้องก้องดัง                   เสียงโกลนเตือนพนัง

และเสียงพยู่ห์โยธี

                เสียงแซ่สังคีตดีดสี                            พาทย์กลองฆ้องตี

สิกัมปนาทหวาดไหว

                ผงคลีมืดคลุ้มกลุ้มไป                        ปานพื้นแผ่นไผท

ทำลายถล่มจมเอียง

                ออกจากราชคฤห์เขตเวียง               มุ่งแคว้นแดนเชียง

วัชชีประชิดชิงชัยฯ

ถอดความ ฉบัง

          พราหมณ์ผู้ใหญ่รอจนถึงฤกษ์งามยามดีก็ให้ตีฆ้องชัยมงคล ๓ ครั้งแล้วก็โบกธงเป็นการเอาฤกษ์เอาชัย  ระดมตีกลองใหญ่ให้ครบถ้วน  แล้วตีกลองโลหะอย่างครึกโครม  ดนตรีบรรเลงพร้อมเป่าแตรสังข์ผสมผสานเสียงดังกึกก้อง  กษัตริย์แห่งมคธเสด็จขึ้นเหนือพระคชาธารอันสง่างามคู่ควรกับกษัตริย์  ราวกับพาหนะทรงของพระอินทร์ก็ไม่ปาน  พร้อมสรรพด้วยเครื่องประดับหลังช้าง  ประทุนประดับแพรลานตาดูงดงาม   เครื่องประดับช้างงามยิ่งนัก  ข่ายถักที่คลุมศีรษะแพรวพราวเป็นดาวทองปลั่งสุกใส  พู่ทองประดับไว้งดงาม  งาทั้งคู่มีปลอกสวมเป็นเครื่องประดับ  มีผ้าคลุมหลังผูกสายรัดประคน และสวมเครื่องคล้องใต้โคนหาง ยกงวงเงยศีรษะส่ายไปมา  ชูงาด้วยท่าทางสง่าไม่อ่อนล้า  ท้ายช้างถือขอบังคับช้าง  ส่วนควาญช้างก็เข้าประจำที่  เครื่องประดับเกียรติยศพร้อมสรรพตามอย่างโบราณราชประเพณีในเวลายกทัพ  พลทหาร ๔ เหล่ามากมายละลานตา  พลช้างขึ้นขี่ช้าง  แต่ละตัวล้วนมีกำลังมาก เคยทำศึกสงครามอย่างฮึกเหิม กำลังตกมัน ส่งเสียงคำรณร้องราวกับโกรธแค้น  เครื่องประดับตกแต่งอย่างงดงาม  ควาญช้างก็ขี่ช้างเดินมา  พลม้ามองดูราวกับจะเหาะเหินไปในท้องฟ้า  พอเดาะเตือนก็ซอยเท้า  แต่ละตัวกระโดดอย่างร่าเริงคอยแข่งขันกัน  มีทั้งม้าสีขาวแซมดำ ม้าสีด่าง ม้าที่มีสันหลังดำเป็นทาง ม้าสีเหลือง และสีแดง  เครื่องประดับม้าทั้งหมดงดงามยิ่ง  แผ่นใบโพทองและเงินที่ติดข้างหน้าส่องแสงแลแวววาวดูงามเด่น  พู่ห้อยย้อยชวนชม  เชือกถักสวมหัวดั่งทอง  สายถือ สายรั้งใต้คางม้า สายรั้งหลัง แผ่นหนังสำหรับปิดสีข้างทั้งสอง ห่วงที่ห้อยลงมาจากอานและอานม้างามยิ่งนัก  ทหารม้าสง่างามร่ายรำเพลงทวนเหมือนหนึ่งจะเข้าจู่โจม  ต่างคนขับขี่ม้าอย่างเข้มแข็ง  ถือแส้บังคับม้าตามวิธีสู้รบ  กองทัพมากมายลานตาไปหมด  เดินกันมามากมายเหลือจะนับได้  สักยันต์ปลุกเสกของขลังและคาถาอาคมทั้งร่างกาย  เสื้อผ้าจัดเป็นหลายหมวดหมู่แตกต่างกัน  ในมือกวัดแกว่งอาวุธต่าง ๆ ล้วนแต่มีคมอันแวววาว  พลรถทั้งหลายก็น่าชม  แอกงามอ่อนช้อยสง่ารับกับดุมและกง  มองเบื้องบนเห็นธง  ชายธงโบกสะบัดพลิ้วน่ามอง  ปืนไฟเอาใส่ล้อเลื่อนลากบ้าง หามมาบ้าง มากมายพร้อมด้วยกระสุนปืนและดินระเบิด  กองทัพพร้อมเพรียงโดยลำดับดูน่าเกรงขาม  กองทัพเคลื่อนมาเต็มหนทางทั้งสองฟาก  เสียงดังกึกก้องประสานกัน เสียงช้าง เสียงม้า เสียงโกลน เสียงโห่ร้องของกองทัพ เสียงดนตรีดังเซ็งแซ่ ปี่พาทย์ ฆ้อง กลอง  เสียงอึกทึกครึกโครม  ฝุ่นตลบไปทั้งแผ่นดินเหมือนแผ่นดินจะถล่มทลาย  ออกจากเมืองราชคฤห์มุ่งตรงไปเอาชัยชนะแก่เมืองวัชชี

 กมล ฉันท์ฯ

                อนุมัคคกรีธา                                    พลคลาคะคล่ำไป

ณระหว่างวนาลัย                                             ละเลาะทุ่งและนาเนิน

                อนุจรสิขรเขา                                   บถเต้าวิถีเถิน

ระยะทางสิไกลเกิน                                           ก็คะคล้อยคระไลคลา

                ผิวกาลมัชฌัน                                  ติกอันรวีสา

หสร้อนและอ่อนกา                                           ยสกนธ์พหลหาญ

                ก็มิรีบมิรัดเอื้อ                                  ธุระเพื่อสบายบาน

พลปรีดิสำราญ                                                สุขพอก็ต่อไป

                สุริยงคสายัณห์                                ผิจะดั้นจะเดินใน

พนะยากก็อาศัย                                               นิทระแรมระวังกัน

          บุรพัณหเพลา                                        ลุก็คลาก็ขับสัญ

จรต่อวนารัญ                                                   ะปถานุกรมไป

                เพราะประสงค์จะปลุกกล้า               อุปการเอาใจ

บระอิดระอาใด                                                 ขณะเมื่อมิจำเป็น

                กิจสรรพทั้งหลาย                            มนนายตระหนักเห็น

อุระไพร่จะลำเค็ญ                                            และจะควรวินุทไฉน

                ก็จะมีกะใจภัก                                  ดิสมัครและชิงชัย

อริหมู่ริปูใน                                                      รณภูมิเต็มพล

               จรโดยวนันดร                                   และระรอนระแรมจน

ลุกระทั่งนทีดล                                                 ดิรดิตถขอบคัน

                ธุระจำจะต้องข้าม                            ชลยาตรพยู่ห์ขันธ์

พลไกรคระไลบรร                                           ลุวิสาลิธานี  ฯ

ถอดความ กมลฉันท์

            ตามทางที่เดินทัพมามากมาย  ผ่านป่าลัดทุ่งนาและเนินเขาไปตามภูเขา  บางตอนเป็นเนิน  ระยะทางไกลเหลือเกิน  ก็พากันเดินตามกันไป  หากเป็นเวลาเที่ยงแดดร้อนจัด  ร่างกายทหารหาญอ่อนเพลียลงก็ไม่ทรงเร่งรัด  กลับทรงเอาพระทัยใส่ให้พักผ่อนให้สบายก่อน  เมื่อกองทัพทหารมีความสำราญดีแล้ว  จึงทรงให้เดินทัพต่อไป ในเวลาเย็นค่ำหากจะเดินไปในป่าเป็นการลำบาก  ก็จะพักค้างคืนและคอยระวังกัน  ครั้นถึงเวลารุ่งเช้าก็ทรงกรีธาพลต่อไปตามแนวป่าโดยลำดับ  ทั้งนี้เพราะมีพระราชประสงค์จะทรงปลุกปลอบใจให้กองทัพมีความกล้า  จึงอำนวยความสุขเพื่อเอาใจไม่ให้เกิดความเหน็ดเหนื่อยในขณะที่ยังไม่มีความจำเป็น  การงานทั้งหลายนั้นหากผู้เป็นนายมีความเห็นใจในความลำบากของบ่าวไพร่ ว่าควรจะผ่อนผันประการใด จะทำให้มีกำลังใจ มีความภักดี และสู้รบกับศัตรูอย่างเต็มกำลัง  เดินทางรอนแรมมาในป่าจนกระทั่งถึงฝั่งน้ำซึ่งจำเป็นจะต้องยกพลอันยิ่งใหญ่ข้ามไปก็จะถึงเมืองเวสาลี

เนื้อความในบทเรียนโดยย่อ

เมื่อข้าศึกยกกองทัพมาประชิดเมืองแล้วแต่แคว้นมคธไม่มีการเตรียมการใด ๆ เพื่อรับศึก  ทั้งนี้เนื่องจากกษัตริย์ลิจฉวีแต่ละพระองค์ต่างเพิกเฉย  พระเจ้าอชาตศัตรูจึงกรีธาทัพเข้ายึดแคว้นวัชชีได้โดยไม่ต้องเสียเลือดเนื้อ

ติดตามตอนต่อไป  คติธรรมท้ายเรื่อง  ประเทืองปัญญา

[ภาทิพ]

ขอชื่นชมในการอุทิศตน และเวลาเพื่อเด็กและคุณครูรุ่นใหม่ค่ะ

ได้นำลิงค์ไปไว้ที่นี่ด้วยค่ะ

 

ขอบคุณค่ะ

[ครูแป๊ว กัลยาณี]

สวัสดีค่ะ     คุณครูภาทิพ

ขอขอบคุณมากค่ะ  กรุณาชี้แนะด้วยนะคะ

[หนูหริ่งอินเตอร์]

ขอบคุณมากน่ะค่ะคุณครู

^ ^

ขอบคุณค่ะ เป็นประโยชน์มากๆเลยค่ะ