การคิดหน้าไม้ตามแบบภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาวจังหวัดแพร่
ไม้แปรรูปหรือไม้กระดานประเภทต่าง ๆ
ไม้แปรรูปที่ชาวบ้านหรือช่างไม้ได้นำไม้ท่อนหรือไม้ซุงมาแปรรูปจะมีหลายขนาดตามความต้องการในการใช้งาน ถ้านำไปปลูกสร้างบ้านจะมีขนาดต่าง ๆ กัน ดังนี้
1. ประเภทไม้เครื่อง เพื่อนำไปประกอบเป็นโครงสร้าง เช่น
ไม้ขื่อ ไม้แปหรือภูมิปัญญาเรียกว่าไม้แป๋ จะมีขนาดของหน้าไม้ มีความกว้าง 7 - 9 นิ้ว ความหนา 2 นิ้ว ความยาว 6 - 12 ศอก
ไม้อกไก่หรือภูมิปัญญาเรียกว่าไม้แป๋จ๋อง จะมีขนาดของหน้าไม้ มีความกว้าง 7 - 9 นิ้ว ความหนา 2 นิ้ว ความยาว 6 - 12 ศอก
ไม้ดั้ง สำหรับรองรับไม้อกไก่(ไม้แป๋จ๋อง) จะมีขนาดของหน้าไม้ มีความกว้าง 7 - 9 นิ้ว ความหนา 2 นิ้ว ความยาว 3 - 5 ศอก
ไม้อะเสหรือภูมิปัญญาเรียกว่าไม้ก๋อน จะมีขนาดของหน้าไม้ มีความกว้าง 4 - 5 นิ้ว ความหนา 1.5 - 2 นิ้ว ความยาว 6 - 8 ศอก
ไม้กลอนหรือภูมิปัญญาเรียกว่าไม้กั้นฝ้า จะมีขนาดของหน้าไม้ มีความกว้าง 3 นิ้ว ความหนา 0.5 นิ้ว ความยาว 6 - 8 ศอก
ไม้รอดหรือภูมิปัญญาเรียกว่าไม้ตง จะมีขนาดของหน้าไม้ มีความกว้าง 5 - 7 นิ้ว ความหนา 1.5 - 2 นิ้ว ความยาว 6 - 8 ศอก
ไม้วงกบประตูและหน้าต่าง จะมีขนาดของหน้าไม้ มีความกว้าง 4 - 5 นิ้ว ความหนา 2 นิ้ว ความยาว 4 - 6 ศอก
2. ประเภทไม้ฝา เพื่อนำไปประกอบเป็นฝาบ้าน เช่น
ไม้ฝา จะมีขนาดของหน้าไม้ มีความกว้าง 4 - 7 นิ้ว ความหนา นิ้ว หรือ 1 นิ้ว ความยาว 4 - 6 ศอก
3. ประเภทไม้พื้น เพื่อนำไปประกอบเป็นพื้นบ้าน เช่น
ไม้พื้น จะมีขนาดของหน้าไม้ มีความกว้าง 6 - 8 นิ้ว ความหนา 1 นิ้ว ความยาว 4 - 8 ศอก
ไม้แปรรูปเหล่านี้ นอกจากนำไปใช้ประโยชน์ในการสร้างบ้านแล้ว ยังมีการนำไปใช้ประโยชน์อย่างอื่น ๆ อีก เช่น ปลูกสร้างสิ่งก่อสร้างอื่น ๆ สะพาน อาคาร โรงเรือน ทำป้าย และผลิตเป็นเฟอร์นิเจอร์ เครื่องใช้ในครัวเรือน
เรียนรู้ ส่วนต่าง ๆ ของไม้กระดาน
ไม้กระดานที่ผ่านการแปรรูปจะเป็นทรงสี่เหลี่ยมมุมฉาก มีความกว้าง ความหนา และความยาว มีขนาดตามความต้องการที่จะนำมาใช้ประโยชน์ และภูมิปัญญาท้องถิ่นของชาวจังหวัดแพร่ได้มีการเรียกชื่อส่วนประกอบของไม้แปรรูปหรือไม้กระดานมีส่วนประกอบต่าง ๆ ดังนี้
ความกว้าง เรียกชื่อว่า เหลี่ยมหลวง
ความหนา เรียกชื่อว่า เหลี่ยมน้อย
ความยาว เรียกชื่อว่า ยาว (ใช้เหมือนภาษากลาง)
หลักการคิดหน้าไม้แบบภูมิปัญญาชาวจังหวัดแพร่
20 นิ้ว(ฟุต) เท่ากับ 1 ศอก (มาตราวัดแบบไทย 24 นิ้ว เท่ากับ 1 ศอก)
4 ศอก เท่ากับ 1 วา
เนื่องจากระยะที่วัดโดยใช้อวัยวะของร่างกาย (นิ้ว ศอก วา) ของแต่ละคนไม่เท่ากันทำให้เกิดปัญหาไม่ได้ความยาวที่เป็นมาตรฐาน ต่อมาภูมิปัญญาจึงได้มีการใช้อุปกรณ์ที่ใช้ในการวัดเป็นไม้บรรทัด สายวัด และมีการประยุกต์โดยใช้มาตราวัดแบบมาตราอังกฤษ (นิ้ว) โดยมีการเทียบดังนี้
1. ความกว้างและความหนาของไม้กระดานหรือไม้แปรรูป ใช้หน่วยวัดแบบอังกฤษ โดยใช้หน่วยวัดเป็นนิ้ว
2. ความยาวของไม้กระดานหรือไม้แปรรูป ใช้หน่วยวัดแบบอังกฤษ โดยใช้หน่วยวัดเป็นนิ้ว โดยเทียบกับมาตราวัดแบบภูมิปัญญา ดังนี้
1 ศอก เท่ากับ 20 นิ้วฟุต
1 วา เท่ากับ 80 นิ้วฟุต (เนื่องจาก 1 วา เท่ากับ 4 ศอก)
ตัวอย่าง ไม้กระดานแผ่นหนึ่งมีขนาดความกว้าง 6 นิ้ว ความหนา 1 นิ้ว ความยาว 4 ศอก
คิดเป็นหน้าไม้กี่นิ้ว
ประโยคสัญลักษณ์ (6 + 1) x 4 = ?
วิธีทำ นำความกว้าง(หน่วยวัดเป็นนิ้ว)รวมกับความหนา(หน่วยวัดเป็นนิ้ว)แล้วคูณด้วยความยาว(หน่วยวัดเป็นศอก) จะได้หน้าไม้ของไม้กระดาน 1 แผ่น และมีหน่วยวัดของหน้าไม้เป็นนิ้ว
ไม้กระดาน มีขนาดความกว้าง 6 นิ้ว หนา 1 นิ้ว ยาว 4 ศอก
หน้าไม้ของไม้กระดาน 1 แผ่น เท่ากับ (6 + 1) x 4 = 28 นิ้ว
ตอบ คิดเป็นหน้าไม้ ๒๘ นิ้ว
การดำเนินการ
1. วัดขนาดของไม้กระดาน ความกว้างและความหนา โดยใช้ไม้บรรทัดหรือสายวัด ใช้หน่วยวัดเป็นนิ้ว
2. วัดความยาวของไม้กระดาน โดยใช้ไม้บรรทัดหรือสายวัด ในมาตราวัดแบบอังกฤษใช้หน่วยวัดเป็นนิ้วแล้วหารด้วย 20 จะได้ความยาวของไม้กระดานมีหน่วยวัดเป็นศอก (เพราะ 1 ศอก คิดเป็น 20 นิ้วฟุต) ถ้าใช้มาตราวัดแบบเมตริกใช้หน่วยวัดเป็นเซนติเมตรแล้วหารด้วย 50 จะได้ความยาวของไม้กระดานมีหน่วยวัดเป็นศอก (เพราะ 1 ศอก คิดเป็น 50 เซนติเมตร) ถ้าวัดความกว้างหรือความยาว ถ้ามีเศษเกินกึ่งหนึ่งให้ปัดขึ้นเป็นจำนวนเต็ม หรือปัดทิ้งถ้ามีเศษไม่ถึงกึ่งหนึ่ง
3. นำความกว้าง(หน่วยวัดเป็นนิ้ว)รวมกับความหนา(หน่วยวัดเป็นนิ้ว แล้วคูณด้วยความยาว(หน่วยวัดเป็นศอก) จะได้ขนาดหน้าไม้ของไม้กระดาน 1 แผ่น และมีหน่วยวัดเป็นนิ้ว
แนวคิดของภูมิปัญญาของชาวจังหวัดแพร่ได้คิดหน้าไม้ว่า ไม้ 1 ยก คิดเป็น 16 วา
ความยาว 1 วา เท่ากับ 4 ศอก
และ 16 วา เท่ากับ 64 ศอก (16 x 4 = 64 ศอก)
ดังนั้น ไม้ 1 ยก คิดเป็น 64 ศอก
ความยาว 1 ศอก เท่ากับ 20 นิ้ว (นิ้วฟุต)
และ 64 ศอก เท่ากับ 1,280 นิ้ว ( 64 x 20 = 1,280 นิ้ว)
ดังนั้น ไม้ 1 ยก คิดเป็น 1,280 นิ้ว
ถ้าต้องการทราบว่าจำนวนของไม้ 1 ยก ของไม้แต่ละประเภทจะมีจำนวนกี่แผ่น ให้นำ 1,280 หารด้วยขนาดหน้าไม้ของไม้กระดาน จำนวน 1 แผ่น จะได้ผลลัพธ์เป็นจำนวนแผ่นของ ไม้ 1 ยก ถ้ามีเศษเกินกึ่งหนึ่งให้ปัดขึ้นเป็นจำนวนเต็ม หรือปัดทิ้ง ถ้ามีเศษไม่ถึงกึ่งหนึ่ง แล้วแต่กรณี
สรุป การคิดหน้าไม้ 1 ยก คิดเป็น 16 วา หรือ 64 ศอก หรือ 1,280 นิ้ว
ความเห็น (3)
ขอบคุณสาระเรื่องไม้ดีๆครับ
pj forever
ขอบคุณค่ะ
ไม้ 1 ยก คิดเป็น 16 วา
เริ่มจาก ไม้กว้าง 1 ศอก นำมาเรียงกันให้ยาว 16 วาจากนั้น ก็นำ 1 ศอก x 16 วา ได้ตัวเลขคือ 16 ศอก-วา (แต่เรียกสั้นๆ ว่า 16 วา)
………………………………………………………………………………………จากนั้น นำระยะความยาว 16 วา มาเปลี่ยนเป็นหน่วยศอก ได้ 64 ศอก แต่ด้านกว้างยังคงกว้าง 1 ศอกตามเดิมได้ตัวเลขเชิงคณิตศาสตร์ คือ 1 ศอก x 64 ศอกผลลัพท์คือ 64 ศอก-ศอกดังนั้น ไม้ 1 ยก คิดเป็น 64 ศอก-ศอก
……………………………………………………………………………….ความยาว 1 ศอก เท่ากับ 20 นิ้ว (นิ้วฟุต)ให้ความกว้างของไม้คงเดิมคือ 1 ศอกนำความยาว 64 ศอกมาเปลี่ยนเป็นนิ้ว ได้ 1,280 นิ้ว ( 64 x 20 = 1,280 นิ้ว) ดังนั้น ไม้ 1 ยก คิดเป็น 1,280 ศอก-นิ้ว