ญี่ปุ่น : สาเหตุที่ทำให้ตระกูลโตกูงาวา การปกครองระบบโชกุนสุดท้ายต้องสุดอำนาจใน ค.ศ. 1868
ตระกูลโตกูงาวาได้ปกครองญี่ปุ่นตั้งแต่ ค.ศ. 1603 โชกุนคนแรกของตระกูลคือ โตกูงาวา อิเอยาสู เป็นบุคคลที่มีความสามารถเฉลียวฉลาด เป็นผู้วางโครงสร้างสังคมใหม่ของญี่ปุ่นให้มีความยั่งยืนถึง 265 ปี เป็นผู้ควบคุมการปกครอง ผูกขาดเศรษฐกิจ คือทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญที่สุดคือที่ดิน และ ทรัพยากรมนุษย์ และควบคุมระบบสังคม โดยไม่มีอภิสิทธิ์ชน
ตระกูลโตกูงาวาได้กำหนดโครงสร้างการปกครอง ระเบียบแบบแผนสังคมไว้มากมาย แต่หารู้ไม่ว่า สิ่งที่ตนสร้างนั้นได้กลับมาทำร้ายทำลายตนเองในภายหลัง
สามารถจำแนกสาเหตุแห่งความเสื่อมของโตกูงาวาได้ดังนี้
1. การครอบครองทรัพยากรในแผ่นดิน ตระกูลโตกูงาวาได้ผูกขาดและเป็นเจ้าของที่ดินกว่าครึ่งของญี่ปุ่นที่มีการผลิตข้าว ควบคุมพื้นที่เพาะปลูกที่เป็นจุดยุทธศาสตร์ เชื่อว่า ที่ดินคือพื้นฐานอำนาจสำคัญของกองทัพ คืออำนาจอันชอบธรรม นอกจากนั้นยังได้พัฒนาและควบคุมการค้าภายในประเทศและพ่อค้า รวมถึงกิจกรรมพาณิชย์และการค้าระหว่าประเทศและการเดินเรือ
2. การปกครอง มีการกำหนดคณะที่ปรึกษาแห่งรัฐ มีหน้าที่รับผิดชอบนโยบายโดยทั่วไปและเจ้าขุนนางตลอดจนทำหน้าที่เป็นผู้สำเร็จราชการแก่โชกุนที่ยังไม่บรรลุนิติภาวะ มีบทบาทเป็นที่ปรึกษาและเป็นทั้งผู้บริหารราชการแผ่นดิน มีการตั้งคณะรองที่ปรึกษา มีการแบ่งหน้าที่เช่น บริหารราชการ ควบคุมกรมกองต่าง ๆ ของส่วนกลาง เช่น กรมนครบาล กรมสังฆการี กรมตรวจราชการ และการบริหารราชการตุลาการ ขุนนางที่เข้ามาทำงานคือคนที่ถูกเลือกจากโตกูงาวา
ในกระแสโลกที่เปลี่ยนแปลงผนวกกับวัฒนธรรมตะวันตกที่ถาโถมเข้ามาในประเทศไป ทำให้ระบบการปรกครองแบบโตกูงาวาล้าหลัง ผู้นำไม่มีความสามารถในการปกครองประเทศ ไม่สามารถรู้เท่าทันกับสภาพเหตุการณ์ที่เป็นภัยคุมคามที่ตนกำลังประสบ
3. ระบบการตรวจสอบและการควบคุมขุนนาง ตระกูลโตกูงาวามีระบบการตรวสอบขุนนางและการคานอำนาจขุนนางอย่างเข็มงวดเพื่อเป็นการบั่นทอนกำลังและทรัพยากรของขุนนางมิให้ตั่งตัวจนไม่สามารถสร้างฐานอำนาจของตนจนไปถึงการก่อกบฏ เช่น ขุนนางทุกคนจะต้องปฏิญาณตนแสดงความจงรักภักดีต่อระบบโตกูงาวา, คนที่จะเป็นขุนนางจะต้องมีความใกล้ชิดกับสายตระกูลโตกูงาวา, ขุนนางจะต้องมีปราสาทเป็นของตนเอง ต้องมีงบประมาณบำรุงปราสาทและบริวารของตนเพื่อรักษาฐานะและเกียรติ์ ห้ามซ่อมแซมปราสาทก่อนได้รับอนุญาต, มีการกำหนดการเข้าเวร ขุนนางจะต้องเข้ามาแสดงความจงรักภักดีต่อโตกูงาวาที่ เอโด ปีละ 1 ครั้ง ครั้งละ 4 เดือน, มีระบบตำรวจลับเพื่อตรวจสอบข้าราชการ, ขุนนางถูกเกณฑ์กำลัง ทรัพย์สินเงินทอง เพื่อนำไปซ่อมบำรุงปราสาทราชวังและวัด เป็นจำนวนคราวละมาก ๆ, ไม่กำหนดหน้าที่ให้แก่ข้าราชการเด่นชัด ทำให้ข้าราชการไม่สามารถตัดสินใจในเรื่องสำคัญ ๆ ได้
เมื่อต้องประสบกับการถูกควบคุมอย่างเข็มงวด ซามูไรและขุนนางที่เคยมีอำนาจก็รวมตัวกันเรียกร้องให้มีการปฏิรูปล้มล้างระบบศักดินาสวามิภักดิ์ และต่อต้านรัฐบาลที่รวมอำนาจไว้ในมือแต่เพียงผู้เดียว การที่ขุนนางและซามูไรซึ่งเป็นขั้วอำนาจเก่าแข็งข้อต่อต้านต่อระบบการปกครองแบบโตกูงาวานั้นมีผลต่อระบบโตกูงาวาโดยตรง
4. การควบคุมสถาบันกษัตริย์ โตกูงาวาถวายพระเกียรติแด่องศ์พระจักรพรรดิอย่างสูง จักรพรรดิต้องอยู่ภายใต้กฎระเบียบที่โตกูงาวาวางไว้อย่างเคร่งครัด ข้าราชการในราชสำนักต้องปฏิบัติตนและสวามิภักดิ์ต่อโตกูกาวาเท่านั้น
การที่พระราชอำนาจของจักรพรรดิโดนควบคุมได้กลายมาเป็นข้ออ้างของเหล่าอำนาจเก่าที่คิดจะโค้นล้างอำนาจโตกูงาวาในภายหลัง โดยมีข้อกล่าวหาที่ว่าโตกูงาวาละเมิดพระราชอำนาจ การปฏิวัติเป็นไปเพื่อถวายพระอาจอำนาจคือพระจักรพรรดิ
5. การควบคุมทางสังคม สังคมญี่ปุ่นในระบบโตกูงาวาจะไม่สามารถเปลี่ยนแปลงชนชั้นได้ ทุกคนชนชั้นต้องปฏิบัติตามยศถาบรรดาศักดิ์ลำดับชั้นในสังคมโดยยึดถือตามคติขงจื้อ เมื่อกระแสธารวัฒนธรรมต่างชาติเข้ามาในประเทศมากจนสามารถสกัดกั้นได้ ระบบโตกูงาวาจึงสั่นคลอน
6. เศรษฐกิจ สภาพบ้านเมืองในสมัยโตกูงาวามีความสงบสุขถึง 265 ปี ทำให้มีประชากรเพิ่มขึ้น ผลผลิตทางการเกษตรมากขึ้น เป็นการเกษตรเพื่อการค้า มีการจัดสรรที่ดิน พื้นที่การเพาะปลูก เศรษฐกิจที่ดีนั้นมีส่วนสำคัญมาจากระบบการเข้าเวรของขุนนางที่ต้องเดินทางไปแสดงความจงรักภักดีที่เอโด รายทางของเส้นทางคมนาคมเกิดการขยายตัวทางการค้า มีการจับจ่ายใช้เงินเป็นจำนวนมากของเหล่าขุนนางเพื่อรักษาเกียรติยศและศักดิ์ศรีและคณะผู้ติดตาม ซึ่งก็เป็นไปตามจุดประสงค์ของโตกูงาวาที่ไม่ต้องการให้เจ้าขุนนางและเหล่าซามูไรลืมตาอ้าปากได้ การจับจ่ายอย่างฟุ่มเฟือยนี่เองที่ทำให้เศรษฐกิจของประเทศพังยับ เมื่อใช้จ่ายจนไม่เหลือเงินทอง เหล่าเจ้าขุนนางและซามูไรก็ไปกู้นี้ยืมสินเป็นจำนวนมหาศาลจากพ่อค้า มากจนไม่สามารถชดใช้หนี้สินได้ พ่อค้าถูกบังคับให้ปล่อยเงินกู้ แล้วมักจะไม่ค่อยได้คืน ส่งผลให้ระบบการเงินของประเทศกระทบกระเทือน รัฐจึงต้องขึ้นภาษีจากชาวนาอย่างหนัก เก็บค้าธรรมเนียมยิบย้อยจากพ่อค้า เมื่ออับจนหนทางรัฐได้ใช้วิธีผลิตเงินเหรียญโดยการผสมแร่ทองคำผิดสัดส่วนจนเงินตราขาดคุณค่าเป็นจริง เคราะห์ซ้ำกรรมซัดภัยธรรมชาติได้ซ้ำเติมให้ญี่ปุ่นตกอยู่ฐานะลำบากหนัก พืชพรรณธัญญาหารเสียหาย ผลผลิตไม่เพียงพอต่อการบริโภค สินค้าสูงจนประชาชนไม่สามารถชื้อได้ ขาดแคลนปัจจัย 4 ผู้คนอดอยาก ถึงกระนั้นเจ้าขุนนาง ซามูไร ชนชั้นสูงก็ยังไม่เลิกนิสัยฟุ่มเฟือยช่วยกันสร้างหนี้สินให้กับตนเองและประเทศไม่หยุดหย่อน จนไม่สามารถแก้ไขปัญหาได้อีกต่อไป
ระบบเศรษฐกิจที่เปลี่ยนแปลงไปเป็นแบบทุนนิยมมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงชนชั้นทางสังคม ชนนั้นพ่อค้า เจ้าของที่ดินร่ำรวยขึ้น ในขณะที่ชนชั้นขุนนาง ซามูไร และชาวนายากจนลง ระบบชนชั้นที่เคยเคร่งครัดในอดีตที่ไม่ยอมให้มีการเปลี่ยนแปลงอย่างง่ายดายได้ค่อย ๆ หมดความศักดิ์สิทธิ์ลง เกียรติ์และศักดิ์ศรีซามูไรตกต่ำไร้ศักดิ์ศรี เงินมีค่ามากกว่าดาบ เปลี่ยนอาชีพจากซามูไรไปทำการค้า,การเกษตร พ่อค้าที่เคยถูกเหยียดหยามตามคตินิยมขงจื้อเดิมกลับมีความหมายมากขึ้น มีอำนาจต่อรองทางการเมืองมากขึ้นและเป็นที่พึ่งทางการเงินที่สำคัญของซามูไรและขุนนาง ชาวไร่ชาวนาทิ้งไร่ทิ้งนาหลังไหลเข้าสู่ตัวเมือง เจ้าขุนนางตามแว่นแคว้นต่างเริ่มหันหลังให้ระบบโตกูงาวา พัฒนากำลังทหารท้าทายอำนาจรัฐ
ความเปลี่ยนแปลงอันเนื่องมากจากเศรษฐกิจนี้เป็นอันตรายต่อระบบโตกูงาวาอย่างร้ายแรงจนโตกูงาวาไม่สามารถยับยั้งได้ และเมื่อรวมกับระบบการปกครองอันล้าหลัง จำทำให้ประเทศไม่สามารถปรับตัวได้ทัน
7. ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ โตกูงาวามีอคติต่อชาวตะวันตกและศาสนาคริสต์ซึ่งถือว่าเป็นภัยต่อญี่ปุ่นและรัฐบาลโตกูงาโดยตรง รัฐบาลโตกูงาวามีนโยบายโดดเดี่ยว คนในห้ามออกคนนอกห้ามเข้า ห้ามต่อเรือขนาดใหญ่เดินทางค้าขายระหว่างประเทศ ส่วนการค้าระหว่างประเทศมีลักษณะแบบผูกขาดมีการกำหนดเมืองท่า นางาซากิ เป็นเมืองท่าค้าขายเดียวไว้ค้าขายกับประเทศจีนและฮอลันดาเท่านั้น จากการผูกขาด
เมื่อชาติตะวันตกที่เข้าไปค้าขายกับจีนได้เลงเห็นว่า ญี่ปุ่นมีความสำคัญไม่ว่าจะเป็นที่เหมาะสมในการจอดพักเรือ เติมเชื่อเพลิง เติมเสบียง จึงเป็นแรงกระตุ้นเรียกร้องให้ญี่ปุ่นเปิดประเทศ สาเหตุสำคัญประการหนึ่งคือการที่ญี่ปุ่นใช้ระบบผูกขาดทางการค้านั้นได้สร้างความไม่พอใจให้กับชาติมหาอำนาจตะวันตกเป็นอย่างมาก ดังนั้นสหรัฐอเมริกาจึงเป็นตัวตั้งตัวตีให้ญี่ปุ่นเปิดประเทศ จนมีการทำสงครามระหว่างกันและได้นำไปสู่การทำสนธิสัญญาที่ไม่เป็นธรรมและจำต้องเปิดประเทศในที่สุด
เหล่าบรรดาขุนนางและประชาชนไม่พอใจอย่างยิ่งที่รัฐบาลโตกูงาวาโอนอ่อนผ่อนตามชาติตะวันตกจนรู้สึกอับอายขายหน้า ได้เกิดขบวนการต่อต้านตะวันตกและต่อต้านรัฐบาลโตกูงาวาไปทั่วประเทศพร้อม ๆ กัน จนทำให้ระบบโตกูงาวาต้องสั่นคลอน
8. ขบวนการต่อต่านรัฐบาล เมื่อบ้านเมืองประสบปัญหากับเศรษฐกิจตกต่อ ภัยคุกความจากมหาอำนาจตะวันตก ขวบการการเคลื่อนไหวของเหล่าซามูไรก็ได้ถือกำเนิดขึ้น ซึ่งส่วนใหญ่เป็นแคว้นจากเจ้าขุนนางวงนอก โดยถือว่ารัฐบาลโตกูงาวาไม่มีความสามารถในการบริหารประเทศและสิ้นสุดความชอบธรรมในการปกครอง โชกุนต้องถวายอำนาจคือพระจักรพรรดิ ขบวนการนี้ได้รับความนิยมนี้ไปทั่วประเทศเนื่องจากกว่าได้อ้างว่ากระทำเพื่อจักรพรรดิ ได้กระทำเพื่อประโยชน์ส่วนตน
ขบวนการต่อต้านรัฐบาลที่นำโดยเจ้าขุนนาง ซามูไร ที่นำโดยแคว้นสัตสุมา โชชูและโตชา ได้นำกำลังทหารเข้ายึดอำนาจโชกุนแห่งตระกูลโตกูงาวา ในเดือนมกราคม ค.ศ. 1867
ตระกูลโตกูงาวาไม่อาจต้านทานต่อกระแสเรียกร้องการเปลี่ยนแปลงระบบบริหารประเทศได้อีกต่อไปจึงยอมสละอำนาจและอำนาจถวายคืนพระจักรพรรดิ ถือว่าเป็นการสิ้นสุดการปกครองระบอบโชกุนที่มีมาตั้งแต่ศตวรรษ 12 ต่อจากนี้ไป ผู้ที่เข้ามารับอาสาแก้ไขปัญหาประเทศต้องทำงานอย่างหนัก รัฐบาลที่นำโดยกลุ่มคณะเมจิจะต้องฟื้นฟูประเทศไปพร้อมกับการแก้ไขปัญหาต่างประเทศโดยเฉพาะสนธิสัญญาที่ไม่เป็นธรรมที่ทำกับต่างชาติ นับตั่งแต่ปี ค.ศ. 1688 เป็นต้นไปประเทศญี่ปุ่นในสมัยนี้จึงถูกเรียกว่าสมัย “เมจิ”
* หากมีการผิดผลาดของข้อมูล รวบกวนท่านผู้รู้ท้วงติงแก้ไขมา ณ ที่นี้ครับ
เรียบเรียง : วาทิน ศานติ์ สันติ
ความเห็น (1)
สาเหตุสำคัญที่ทำให้ตระกูลโตกูงาวา การปกครองโชกุนสุดท้ายของญี่ปุ่น สิ้นสุดอำนาจใน ค.ศ. 1968
ต้องเป็นปี 1868 สิ