2547-06-30- อาเล็ก …คนไร้ทั้งรัฐและสัญชาติ และเรียนไม่เก่ง
หนุ่มน้อยหน้าตาคมเข้มแบบแขกที่ปรากฎตัวตรงหน้าโตขึ้นอย่างแปลกตาไปจาก “อาเล็ก” ที่ฉันรู้จัก เราเจอกันอีกครั้งหลังจากที่ไม่เจอกันร่วม ๒ ปี เมื่อวันอาทิตย์ที่ ๒๗ มิถุนายนที่ผ่านมาในงานประชุม เรื่อง ”คนไร้รัฐ ไร้สัญชาติในประเทศไทย : คืออะไรและจะแก้ไขปัญหาอย่างไร” ที่คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
อาเล็กเป็นคนไร้รัฐ (Stateless Person) ตามชุดคำอธิบายของ ดร.พันธุ์ทิพย์ สายสุนทร กาญจนะจิตรา อาจารย์ประจำคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ที่ว่า คนไร้รัฐ หมายถึง คนที่ไม่มีชื่ออยู่ในทะเบียนราษฎรของรัฐใดเลยในโลกนี้ เพราะไม่มีรัฐใดยอมรับให้สิทธิอาศัย สถานะทางกฎหมายของบุคคล (Personal Legal Status) ของคนไร้รัฐก็คือ เป็นคนต่างด้าวในทุกรัฐของโลก และเป็นคนเข้าเมืองผิดกฎหมายตามกฎหมายว่าด้วยคนเข้าเมืองในทุกรัฐของโลกเช่นกัน อย่างไรก็ดี นอกจากอาเล็กจะไร้รัฐแล้ว อาเล็กยังเป็นคนไร้สัญชาติ (Nationalityless Person) ด้วย
สาเหตุที่อาเล็กไร้ทั้งรัฐและสัญชาตินั้น แม้จะเป็นเรื่องที่ยากที่จะทำใจให้ยอมรับ แต่อาเล็กก็เล่าให้ฉันฟังด้วยท่าทีที่นิ่งสงบ เขาเล่าว่า พ่อกับแม่เขาเป็นชาวโรฮิงยา (Rohingya) ซึ่งเป็นชนกลุ่มน้อยกลุ่มหนึ่งในรัฐพม่า พ่อและแม่หลบหนีการกวาดล้างของรัฐบาลพม่าโดยเลือกข้ามพรมแดนมายังรัฐไทยในปีพ.ศ. ๒๕๒๐ ก่อนเขาเกิดพ่อเขาเสียชีวิตด้วยโรคมาลาเรียที่ด่านเจดีย์สามองค์ อำเภอสังขละบุรี จังหวัดกาญจนบุรี จุดแรกในรัฐไทยที่เขาและครอบครัวอาศัยอยู่ระยะหนึ่ง ต่อมาแม่เขาก็เดินทางเข้ามายังกรุงเทพฯ ตามคำชักชวนของเพื่อนโรฮิงยาที่อพยพเข้าเมืองไทยมาด้วยกัน
อาเล็กเกิดที่ชุมชนแออัดแถวพระโขนง ในปี ๒๕๒๕ ด้วยฝีมือหมอตำแย (ถ้าจะเรียกคนทำคลอดว่าแบบนั้น) อาเล็กไม่มีใบเกิด เพราะแม่ของอาเล็กรู้สถานะตัวเองดีว่าเป็นคนหลบหนีเข้าเมือง ใบเกิดหรือสูติบัตรของลูกชายคนหนีเข้าเมืองจึงดูไม่จำเป็นและอันตรายเกินไปที่จะได้มา
อาเล็กเริ่มทำงานขายกระดาษทิชชูตั้งแต่เป็นเด็กชายตัวเล็กๆ เริ่มจากแถวสุขุมวิท สีลม ไปจนถึงสายใต้เก่าจนสายใต้ย้ายไปที่ใหม่ แม่อาเล็กเสียชีวิตตอนอาเล็กอายุได้ประมาณ ๑๐ ปี อาเล็กเติบโตโดย-ลำพังและด้วยการเอื้อเฟื้อของเพื่อนบ้าน อายุประมาณ ๑๕-๑๖ ปี อาเล็กย้ายไปอยู่กับเพื่อนแถวปากเกร็ด เพื่อนร่วมชาติพันธุ์โรฮิงยาสอนอาเล็กทำโรตี อาเล็กจึงมีกิจการเป็นของตัวเองในเวลาไม่นานนัก เขาเร่ขายโรตีอยู่แถวปากเกร็ด จังหวัดนนท์ จนย้ายไปอยู่แถววงเวียนใหญ่ ฉันรู้จักอาเล็กเมื่อครั้งที่อาเล็กมาร้องขอความช่วยเหลือจากสภาทนายความว่าอยากได้สัญชาติไทย ข้อความตอนหนึ่งที่เขาเขียนในแบบฟอร์มคำร้องนั้นมีใจความทำนองว่า เขาทำผิดอะไร ในเมื่อเขาเกิดในเมืองไทย ทำไมเขาจึงไม่มีสัญชาติไทยเหมือนเด็กคนอื่นๆ
คำร้องของเขาถูกคณะทำงานในอนุกรรมการสิทธิมนุษยชนด้านชนชาติ ผู้ไร้สัญชาติและผู้พลัดถิ่น สภาทนายความศึกษาและพิจารณากันระยะหนึ่ง และลงความเห็นว่ากรณีของอาเล็กนั้น รัฐไทยยังไม่เคยมีและยังไม่มีนโยบายจะกำหนดสถานะบุคคลที่ถูกกฎหมายให้ อาเล็กมีท่าทีไม่เข้าใจและไม่อยากรับฟังคำอธิบายของคณะทำงานฯ เท่าไรนัก
การรวบรวมข้อมูลและตัวเลขของจำนวนลูกหลานคนหนีภัยความตายจากรัฐพม่าในสังคมไทยและนำเสนอปัญหาและข้อเสนอแนะต่อระดับกำหนดนโยบาย เป็นหนทางหนึ่งที่คณะทำงานฯ ให้ความสนใจ เพราะสังคมไทยควรยอมรับข้อเท็จจริงที่ว่าคนกลุ่มนี้เกิดและเติบโตขึ้นในรัฐไทยจนมีความผสมผสานกลมกลืนเข้ากับสังคมไทยแล้ว จึงสมควรที่จะกำหนดสถานะบุคคลที่ถูกกฎหมายให้พวกเขาต่อระดับนโยบาย แต่ประเด็นที่ต้องระวังให้คนกลุ่มนี้ก็คือ หากภาครัฐได้ข้อมูลและตัวเลขของกลุ่มนี้ไป การตัดสินใจที่รัฐไทยจะดำเนินการกับคนกลุ่มนี้จะถูกกำหนดขึ้นบนพื้นฐานความคิดชุดไหนกัน? อย่าว่าแต่คณะทำงานฯ เลย อาเล็ก โดยเฉพาะเพื่อนๆ ของเขาเองนั่นแหละที่กลัวว่าท้ายที่สุดชะตากรรมของเขาอาจมีเพียงถูกจับส่งสำนักงานตรวจคนเข้าเมืองและส่งตัวไปยังรัฐพม่าผ่านด่านที่แม่สอด จังหวัดตาก
อาเล็กเคยเจอถูกตำรวจจับและส่งตัวออกนอกรัฐไทยเพื่อส่งไปยังฝั่งเมียวดี ๒-๓ ครั้ง และทุกครั้งเขาก็พยายามหาทางกลับมาฝั่งไทย ในครั้ง-๒ ครั้งแรก เขาเดินเท้าไกลมากและต่อรถหลายต่อกว่าจะถึงกรุงเทพฯ ฉันถามเขาด้วยคำถามโง่ๆ แต่เป็นคำถาม ‘ท่าบังคับ’ ว่าทำไมถึงพยายามกลับเข้ามาในรัฐไทย เขาตอบด้วยน้ำเสียงที่โกรธๆ เจือน้อยใจว่า “แล้วจะให้ผมไปอยู่ไหน ผมเกิดที่นี่ เติบโตที่นี่ ภาษาพม่าผมก็พูดไม่เป็น ไปอยู่ที่โน่นจะให้อยู่ยังไง อยู่กับใคร บ้านผม ครอบครัวผมอยู่ที่นี่ ผมเป็นคนที่นี่นะ แม้ว่ากฎหมายจะไม่ยอมรับผมก็ตามเถอะ”
ประมาณ ๒ ปีก่อน อาเล็กไปจดทะเบียนแรงงานต่างด้าว อาเล็กบอกว่าแม้สิ่งที่เขาอยากได้มากที่สุด คือการเป็นคนไทย เพื่อที่เขาจะได้เดินเร่ขายโรตีอร่อยๆ ของเขาได้อย่างสบายใจ ไม่ต้องกลัวที่จะถูกจับ หรือต้องเสียสตางค์ มีเงินเก็บเพื่อเรียนหนังสืออย่างที่อยากเรียน เรียนให้สูงเท่าที่กำลังเขาจะสามารถส่งเสียตัวเอง ฯลฯ แต่การที่ได้ ‘บัตรมาใบหนึ่ง’ ชีวิตของเขาก็น่าจะเริ่มมั่นคงขึ้นมาบ้าง อย่างไรก็ดี แม้จะมีบัตรอนุญาตทำงาน อาเล็กก็ยังคงถูกตำรวจจับ บางครั้งอาเล็กให้สตางค์จากการขายโรตีไปเรื่องก็จบ บางครั้งก็ไม่ ฉันและเพื่อนร่วมคณะทำงานฯ เคยไปโรงพักอยู่ครั้งหนึ่ง ใช้เวลาหลายชั่วโมงเพื่อทำความเข้าใจกับเจ้าหน้าที่ตำรวจว่าแรงงานต่างด้าวที่มีบัตรอนุญาตทำงานก็สามารถขายโรตีได้
ฉันพาอาเล็กไปขอคำแนะนำจากอาจารย์พันธุ์ทิพย์ การสอบประวัติแบบมืออาชีพเริ่มต้นขึ้นที่คณะนิติศาตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ข้อมูลของอาเล็กได้รับการจัดเข้ากลุ่ม ‘อดีตเด็กไร้รัฐ’ ที่ต้องแสวงหาแนวทางออกในระดับนโยบาย
การต่อทะเบียนแรงงานในรอบถัดมา รัฐไทยยกเลิกการประกอบอาชีพอิสระของแรงงานต่างด้าวทำให้อาเล็กต้องเดือดร้อนอีกครั้ง เขาไม่สามารถขายโรตีได้อย่างปกติสุขอีกต่อไป เขาโดนจับและถูกปล่อยตัวโดยแลกกับสตางค์จากน้ำพักน้ำแรงที่ถูกกฎหมายของเขา เขาหายเงียบไปนาน จนโทรศัพท์หาฉันล่าสุดก็คือไปอยู่กับคนรู้จักที่ต่างจังหวัด และยังขายโรตีเหมือนเดิม
อยู่ๆ อาเล็กก็ติดต่อหาฉันอีกครั้งเมื่อเดือนที่ผ่านมา เล่าให้ฟังว่าเขาได้เรียนหนังสือสมใจแล้ว เป็นการเรียนในระบบการศึกษานอกโรงเรียน ยังขายโรตีเหมือนเดิม และยังอยากเป็นคนไทยเหมือนเดิม และถามคำถามยากๆ ให้ฉันหาคำตอบให้เหมือนเดิมว่าเมื่อไรเขาจะได้เป็นคนไทย? ฉันได้แต่ให้ความมั่นใจว่านักวิชาการอย่างอาจารย์พันธุ์ทิพย์และทีมงานของอาจารย์ไม่เคยทอดทิ้งปัญหาของใคร ความพยายามในการแก้ไขปัญหา ไม่ใช่เฉพาะอาเล็ก แต่เป็นกลุ่มเด็กรวมถึงอดีตเด็กไร้รัฐ ไร้สัญชาติ รวมถึงไร้ทั้งรัฐและสัญชาตินั้น ยังคงเดินหน้าต่อไปอย่างไม่ย่อท้อ
แม้ในวันงานประชุมฯ อาเล็กจะไม่ได้มีโอกาสพูดถึงชีวิตของเขาให้ผู้ที่เข้าร่วมประชุมฟัง แต่ปัญหาที่ตัวแทนของคนไร้รัฐ และคนไร้สัญชาตินำเสนอต่อที่ประชุมในวันนั้น ก็ล้วนแต่เป็นประเด็นร่วม คือ “ปัญหาที่ตนไม่ได้ก่อ แต่ต้องมาเป็นคนรับกรรม” ความผิดใดๆ ที่อาเล็ก หรือคนไร้รัฐ ไร้สัญชาติที่เกิดในรัฐไทยจะมี ก็เห็นจะมีเพียง ผิดที่เกิดมาลืมตา มีชีวิตบนโลกใบนี้
ความเป็นคนไร้สัญชาติของ “เบ่เบ๊” และ “น้องกุ้ง” กลายเป็นอดีตไปแล้ว คงไม่เกินเลยไปนักหากจะพูดว่า ความเป็นคนไทยของเบ่เบ๊และน้องกุ้งได้มานั้น นอกจากความประพฤติดีประพฤติชอบแล้ว ความโดดเด่นในผลการเรียนที่ทั้ง ๒ คนพากเพียรฝ่าฟันมา รวมถึงการสนับสนุนอย่างเต็มที่จากครอบครัว ซึ่งหากจะเปรียบเทียบไป ความโชคร้ายของอาเล็กนั้นน่าจะมีสูงกว่าอดีตคนไร้สัญชาติทั้ง ๒ คน เพราะอาเล็กเริ่มจากการเป็นเด็กไร้รัฐและไร้สัญชาติ เติบโตโดยลำพัง สามารถประคับประคองชีวิตเร่ร่อน ไร้รากของตัวเองให้รอดพ้นจากยาเสพติด ยึดอาชีพสุจริตเลี้ยงตัวเอง มีสตางค์เก็บอยู่บ้าง แม้จะเข้าข่ายว่ามีความประพฤติดี ประพฤติชอบอยู่บ้างก็จริง อย่างไรก็ดี ศักยภาพในตัวของอาเล็กนั้นยังขาดโอกาสที่จะพิสูจน์ว่าเขาจะสามารถพัฒนาศักยภาพของตัวเขาเองไปได้ไกลแค่ไหน เช่น อาเล็กขาดโอกาสทางการศึกษา ฯลฯ จุดเด่นของอาเล็กมีเพียงความสามารถทำโรตีที่อร่อย ซึ่งอาเล็กเองก็รู้ดีว่า เพียงเท่านี้ คงไม่เพียงพอที่ผู้มีอำนาจในรัฐบาลจะตกลงใจมอบความเป็นคนไทยให้เขาเป็นแน่
นโยบายความมั่นคงของสภาความมั่นคงแห่งชาติ (สมช.) ที่มุ่งเน้นความมั่นคงของมนุษย์ รวมถึงความยอมรับ ความเข้าใจในสภาพปัญหาคนไร้รัฐ และไร้สัญชาติที่ปรากฎตัวในรัฐไทยของสมช. ที่ชัดเจนขึ้น จนกลายเป็น ‘คำมั่น’ ที่มีต่อโอกาสและความหวังของคนไร้รัฐ ไร้สัญชาติ รวมถึงคนไร้ทั้งรัฐและไร้สัญชาติ
แน่นอนว่า รวมถึงอาเล็ก- ไม่ว่าจะได้เป็นคนไทย ได้สัญชาติไทย หรือได้เป็นแค่คนเข้าเมืองที่ถูกกฎหมาย ที่สามารถมีชีวิตและเติบโตอย่างมีศักดิ์ศรี ไม่ต้องหลบซ่อนหรือถูกเอารัดเอาเปรียบ ก็ล้วนแต่เป็น ‘อนาคต’ ที่พวกเขาไม่มีสิทธิกำหนดให้ตัวเอง ได้แต่ก้มหน้าก้มตาประพฤติดี ประพฤติชอบไปตามวิถีทางของตัวเอง จนกว่าวันนั้นจะมาถึง...
------------------------------------------------------------------------------
เผยแพร่ครั้งแรกที่
http://www.archanwell.org/autopage/show_page.php?t=1&s_id=69&d_id=69
ความเห็น (3)
ตามมาอ่านรอบที่ 2
พี่ด๋าว ช่วยแก้ภาษามะนาวต่างดุด ด้วยครับ อ่านไม่ออก อิ อิ
แปลว่าอะไรคะ
ภาษามะนาวต่างคุด ..อะ
ตรงไหนคะ เปิดแล้วมันก็ปกติดี นินา
อย่างไรๆๆ อธิบายหน่อยค่ะ
ขอบคุณมากค่ะ ที่แวะมาอ่านและทักทาย
เข้าใจแล้ว
เมื่อกี้ คิดออกพร้อมไหม..
ภาษา มะนุดต่างดาว..
ขออภัย get ช้าไปหน่อยอะนะคะ