เล่าเรื่องแพทย์แผนไทยอุดรเดือน กุมภาพันธ์ 2551

ระบบเครือข่ายแพทย์แผนไทยภาคประชาชน

                1. ร่วมประชุมคณะอนุกรรมการหลักประกันสุขภาพจังหวัดอุดรธานี  (อปสจ.) ครั้งที่ 2/2551 ในวันที่  5  กุมภาพันธ์ 2551 ณ ห้องประชุม 1  อาคารผู้ป่วยนอก ชั้น 6 โรงพยาบาลศูนย์อุดรธานี   เพื่อเสนอขอความเห็นชอบต่อคณะกรรมการฯ  ในเรื่องแนวทางการบริหารกองทุนชดเชยบริการการแพทย์แผนไทยจังหวัดอุดรธานี (กองทุน สปสช. ) ซึ่ง คณะกรรมการ อปสจ. มีมติเห็นชอบในแนวทางดังกล่าว  งานฯได้ดำเนินการแจ้งแนวทางดังกล่าว และสิ่งที่จะดำเนินการต่อไป ให้ทุกหน่วยงานในสังกัดทราบและปฏิบัติ

 

                2. ร่วมประชุมการดำเนินงานจัดการความรู้ในโครงการศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสุขภาพ  พื้นที่ตำบลวังทอง อำเภอบ้านดุง วันที่  8 กุมภาพันธ์ 2551  ณ  อบต. วังทอง  อำเภอบ้านดุง จ.อุดรธานี        2.1 ผู้เข้าร่วมประชุม ได้แก่ คณะกรรมการชมรมหมอพื้นบ้าน จำนวน       คน , หมอพื้นบ้านของพื้นที่ตำบลวังทอง จำนวน        คน ( ซึ่งมีตัวแทนของ อบต.อยู่ในกลุ่มดังกล่าว )  

2.2 เรื่องที่มีการหารือในที่ประชุมได้แก่

- การติดตาม พรบ.สภาองค์กรชุมชน ซึ่งอาจจะเป็นเป้าหมายของการพัฒนาชมรม เนื่องจากหากพัฒนาเป็นสมาคมแล้วอาจจะทำให้ต้องจัดการเกี่ยวกับเอกสารและบัญชีจนไม่มีเวลาดำเนินการตามวัตถุประสงค์ของชมรม / องค์กร

- การตั้งเป้าหมายของชมรมหมอพื้นบ้านสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่น  มีข้อตกลงเกี่ยวกับ

การดำเนินการพัฒนา ศูนย์ห้วยแล้งให้เป็น ศูนย์รวมวัฒนธรรมพื้นบ้าน สืบสานภูมิปัญญาอิสาน  โดยทอดผ้าป่าภูมิปัญญา ของเก่า เก็บไว้ที่วัด 2 ครั้ง  และจัดทำโครงการปลูกป่าเฉลิมพระเกียรติ 80 ไร่ที่ป่าของศูนย์ห้วยแล้ง  จากกนั้นอาจขอสนับสนุนงบประมาณจัดสร้างอาคารจาก อบจ. / อบต.

-          การดำเนินการตามกระบวนการจัดการความรู้ของหมอพื้นบ้านรวบรวม สังเคราะห์  

เพื่อนำไปสู่การรวบรวมภูมิปัญญาที่สมบูรณ์ โดยกระบวนการมีส่วนร่วมของนักวิจัยท้องถิ่น โดยเฉพาะผู้ผ่านการอบรมนักนิเวศชุมชน ซึ่งมีประเด็นในการสัมภาษณ์ที่พัฒนาจากกระบวนการเรียนรู้ร่วมกัน และเวทีในวันนี้ คุณสมัย ชัยช่วยได้ร่วมออกแบบแนวคำถามเพิ่มเติม ซึ่งช่วยให้การสัมภาษณ์สามารถถอดบทเรียน และความรู้จากกลุ่มหมอพื้นบ้านของพื้นที่ได้อย่างเป็นธรรมชาติ อย่างไรก็ตามจากการวิเคราะห์ร่วมกัน พบว่าทีมงานยังต้องได้รับการพัฒนาในในประเด็นที่จะสัมภาษณ์เพิ่มเติม   โดยประเด็นที่สอบถาม มี 3 ประเด็นดังนี้

เกี่ยวกับตัวหมอ    ความเป็นมาของหมอ  เกิดเมื่อไร อาชีพอะไร ทำอะไรในชุมชน ครอบครัวเป็นอย่างไร มีลูกกี่คน  มาเป็นหมอได้อย่างไร เหตุจูงใจ จุดเริ่มต้น ความคิดเห็นเกี่ยวกับหมอพื้นบ้าน  เรียนจากใคร เรียนยังงัย ใช้เวลานานไหม)

                                เกี่ยวกับองค์ความรู้              โรคอะไรที่หมอรักษาได้บ้าง โรคอะไรที่ชำนาญหรือมีคนไข้มาหาบ่อย ๆ  การวินิจฉัยโรคแต่ละโรค / การวิจัยโรคโดยให้หมอเล่าถึงขั้นตอน กระบวนการตั้งแต่คนไข้มาหาที่บ้าน หรือพบคนไข้ครั้งแรก ว่ามีกระบวนการอย่างไร โดยละเอียด ได้แก่  สิ่งที่แสดงออกมาภายนอกให้หมอได้เห็นว่าคนไข้เป็นโรคนั้น สิ่งที่หมอต้องซักถามจากตัวคนไข้   อาการของคนไข้    กระบวนการรักษา – หลังจากวิจัยโรคของคนไข้แล้ว มีขั้นตอนการรักษาอย่างไร ตั้งแต่เริ่มตั้งคาย จนกระทั่ง คนไข้หายป่วย  แต่ละกระบวนการนั้นมีความรู้อะไรบ้างที่เกี่ยวข้อง มีคาถาหรือไม่ กรณีตำรายา ให้ระบุ ชื่อสมุนไพร  ส่วนที่ใช้ จำนวน น้ำหนัก  เก็บจากไหน คนไข้จะใช้ได้อย่างไร กิน ทา  ต้ม บด การติดตามการรักษา การดูว่าอาการดีขึ้นเป็นอย่างไร หายเป็นอย่างไร ดูตรงไหน วิจัยอย่างไร

เกี่ยวกับตัวคนไข้  ข้อปฏิบัติตัว ข้อคะลำ ค่ายกครู  ค่าปลงคาย / สมนาคุณเป็นอย่างไร เคยได้รับอย่างไร ทำไมถึงมาหาหมอ

                3.ร่วมประชุมการดำเนินงานจัดการความรู้ของหมอพื้นบ้าน อำเภอหนองแสง เพื่อนำไปสู่ความเข้มแข็งและการขยายผลของเครือข่ายในพื้นที่  วันที่  11  กุมภาพันธ์ 2551   ณ  ห้องประชุม โรงพยาบาลหนองแสง

3.1 ผู้เข้าร่วมประชุม ได้แก่ คณะกรรมการวิสาหกิจสมุนไพรพื้นบ้าน และกลุ่มหมอพื้นบ้าน ในเขตอำเภอหนองแสง จำนวน  16     คน , เจ้าหน้าที่โรงพยาบาลและสถานีอนามัย ในเขตอำเภอหนองแสง จำนวน   6    คน    จนท.งานแพทย์แผนไทย 3 คน  รวม  25 คน

3.2 เรื่องที่มีการหารือในที่ประชุมได้แก่

                                -วัตถุประสงค์ของการดำเนินการเกี่ยวกับการจัดการความรู้ของภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสุขภาพ ของอำเภอหนองแสง และวิธีการดำเนินการจัดการองค์ความรู้   ซึ่งเป็นการใช้การจัดการความรู้เป็นเครื่องมือในการค้นพบ “ดี” ของชุมชน และเป็นเครื่องมือในการเชื่อมโยงให้เกิดเครือข่าย และนำไปสู่ความเข้มแข็งของเครือข่ายต่อไปโดยในการดำเนินการสัมภาษณ์เชิงลึกนั้น ได้รับความร่วมมือ และร่วมเรียนรู้จากเจ้าหน้าที่ของพื้นที่  ซึ่งช่วยให้การสัมภาษณ์สามารถถอดบทเรียน และความรู้จากกลุ่มหมอพื้นบ้านของพื้นที่ได้อย่างเข้าถึง และเป็นประโยชน์ทั้งต่อตัวเจ้าหน้าที่ของพื้นที่ ที่จะเรียนรู้และเข้าใจภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสุขภาพ     โดยประเด็นที่สอบถาม มี 3 ประเด็น   เกี่ยวกับตัวหมอ เกี่ยวกับองค์ความรู้และเกี่ยวกับตัวคนไข้              

ทั้งนี้ มีประเภทหมอพื้นบ้านที่เข้าร่วมกิจกรรม ได้แก่  หมอยาสมุนไพร           คน   หมอเป่า           คน  หมอนวด           คน   หมออื่น ๆ                      คน

                3.พ่อมา พาภักดี  ประธานกลุ่มวิสาหกิจสมุนไพรพื้นบ้าน ตำบลทับกุง ได้นำเสนอเป้าหมายของกลุ่มเกี่ยวกับ

·        การขยายสมาชิก ให้เต็มพื้นที่

·        การพัฒนาธนาคารยาสมุนไพร

·        การรวบรวมรายชื่อสมุนไพรที่หมอพื้นบ้านมี เช่น 1 คน รู้จัก 10 อย่าง  10 คน จะทำให้มีความรู้พื้นบ้าน 100 อย่าง เป็นต้น

สิ่งที่จะได้ดำเนินการต่อไป

จัดทำเอกสารสรุปและรวบรวมความรู้ที่ได้จากการสัมภาษณ์เชิงลึกของหมอพื้นบ้านแต่ละท่าน  และประสานงานกับผู้รับผิดชอบงานระดับอำเภอเพื่อร่วมกันวางแผนพัฒนาการดำเนินการต่อไป

เตรียมการสนับสนุนแนวคิด ธนาคารยาสมุนไพร และธนาคารความรู้สมุนไพรพื้นบ้าน

 

                4. ร่วมจัดนิทรรศการให้ความรู้งานวันคุ้มครองผู้บริโภค (ร่วมกับกลุ่มงาน คบส.)  ที่หน้าห้างโลตัส   วันที่ 12 ก.พ.51    โดยมีกิจกรรมให้ความรู้เรื่องภูมิความรู้ด้านการแพทย์แผนไทยเกี่ยวกับธาตุเจ้าเรือน   ได้แก่ การตรวจธาตุเจ้าเรือน  แจกเอกสารแผ่นพับแนะนำการปฏิบัติตนของแต่ละธาตุเจ้าเรือน (ธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ )  มีผู้มารับบริการทั้งสิ้น  92 คน

 

5.ร่วมประชุมการดำเนินงานตามโครงการวิจัยเสวนาภาษาหมอพื้นบ้าน วันที่  13  กุมภาพันธ์ 2551  ณ  สถานีอนามัยบ้านทุ่ง  ตำบลบ้านชัย  อำเภอบ้านดุง

5.1 ผู้เข้าร่วมประชุม ได้แก่ กลุ่มหมอพื้นบ้านในเขตตำบลบ้านทุ่ง  จำนวน   12    คน ,  อ.ดร.อัจฉรา  จิณวงศ์ , คุณปพิชญาณ์  ภักดีราช.....  (หมอนุ่ม) เจ้าหน้าที่สถานีอนามัยบ้านทุ่ง ในฐานะผู้รับผิดชอบพื้นที่ ในโครงการ   และ จนท.งานแพทย์แผนไทย 2 คน   รวม  16  คน  

5.2 เรื่องที่มีการหารือในที่ประชุมได้แก่

                 -.จากการที่ได้มีการสัมภาษณ์เพื่อถอดความรู้ของหมอพื้นบ้านของพื้นที่จำนวน.  12  คน นั้น ผู้รับผิดชอบโครงการได้จัดพิมพ์ แยกรายคนและนำมาให้หมอพื้นบ้านที่เป็นเจ้าของประวัติได้สอบทาน และเพิ่มเติมในส่วนที่ขาด ทั้งนี้สร้างความพึงพอใจให้กับทีมงาน และเป็นจุดเริ่มต้นของการพูดคุยในประเด็นต่อไป

- อ.ดร.อัจฉรา  ผู้รับผิดชอบโครงการ ได้เปิดประเด็นเกี่ยวกับความคิดเห็นของกลุ่มหมอพื้นบ้านในพื้นที่เกี่ยวกับการก่อกำเนิดเครือข่าย ในประเด็น ถ้ามีเครือข่ายแล้วจะเกิดอะไรขึ้น  ,  เครือข่ายจะเข้มแข็งได้อย่างไร , ใครจะมีส่วนเกี่ยวข้องบ้าง นำไปสู่การเสนอชื่อตัวแทนเครือข่ายที่เป็นข้อตกลงร่วมกันของทุกคน คือ พ่อพิมพา  โดยให้พ่ออำนวย พลลาภ ซึ่งเป็นประธานชมรมหมอพื้นบ้านสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่น โดยขอให้เป็นที่ปรึกษาของพื้นที่ด้วย และที่ประชุมได้เสนอเกี่ยวกับกิจกรรมของกลุ่ม ดังนี้

1.พัฒนาความรู้ของสมาชิกของพื้นที่ ในประเด็น การอ่านอักษรธรรม , อักษรใบลาน ,  เทคนิคการสำรวจป่าสมุนไพร  , เทคนิคการสัมภาษณ์เชิงลึก

2.แนวคิด คู่หูหมอพื้นบ้าน โดยอบรมเด็ก / เยาวชน เกี่ยวกับการสัมภาษณ์เชิงลึกหมอพื้นบ้าน และเป็นผู้ช่วยในการจดบันทึกประสบการณ์การรักษาคนไข้ของหมอพื้นบ้าน

                3.ในประเด็นเกี่ยวกับสมุนไพร กลุ่มหมอพื้นบ้านได้เสนอพื้นที่ในการเข้าสำรวจสมุนไพรของตำบลบ้านชัย เป็นป่าในเขตตำบลบ้านชัย ในวันที่  5  มีนาคม  2551   ซึ่งทำให้เกิดแผนต่อไปว่า หลังจากสำรวจแล้ว น่าจะได้จัดทำสารานุกรมสมุนไพรพื้นบ้าน ในป่าบ้านชัย พื้นที่ตำบลบ้านชัย  และหากมีสมุนไพรที่หมอพื้นบ้านใช้แต่ไม่มีในพื้นที่จะได้ทำผ้าป่าสมุนไพร เพื่อมาลงในพื้นที่ดังกล่าว   โดยให้ชมรมหมอพื้นบ้านสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่น อำเภอบ้านดุง เป็นพี่เลี้ยงในการจัดทำโครงการ

สิ่งที่จะได้ดำเนินการต่อไป

1.จัดทำเอกสารสรุปและรวบรวมความรู้ที่ได้จากการสัมภาษณ์เชิงลึกของหมอพื้นบ้านแต่ละท่าน  และประสานงานกับผู้รับผิดชอบงานระดับอำเภอเพื่อร่วมกันวางแผนพัฒนาการดำเนินการต่อไป 

2.จัดหาแผนที่ป่าของพื้นที่ตามแผน

3.เตรียมข้อมูลเทคนิคแนวทางการสำรวจป่า

4.เตรียมการสนับสนุนเกี่ยวกับแนวคิดการจัดทำสารานุกรมสมุนไพรพื้นบ้าน และผ้าป่าสมุนไพร

 

6.ร่วมประชุมการดำเนินงานตามโครงการวิจัยเสวนาภาษาหมอพื้นบ้าน วันที่  14  กุมภาพันธ์ 2551  ณ  ห้องประชุม ร.พ.ท่งฝน

6.1 ผู้เข้าร่วมประชุม ได้แก่ กลุ่มหมอพื้นบ้านในเขต (เฉพาะหมอเป่า)  จำนวน  16     คน ,  อ.ดร.อัจฉรา  จิณวงศ์ , คุณวิญาดา  บุตรจำรวญ  ในฐานะผู้รับผิดชอบพื้นที่ ในโครงการ    และ จนท.งานแพทย์แผนไทย 2 คน  รวม  .....20..........คน  

6.2 เรื่องที่มีการหารือในที่ประชุมได้แก่

                - อ.ดร.อัจฉรา  ผู้รับผิดชอบโครงการ ได้สรุปประเด็นจากการดำเนินการเบื้องต้น  ซึ่งเป็นการเก็บรวบรวมข้อมูล  ค้นหาองค์ความรู้ ความชำนาญ  และให้ลงประวัติคนไข้ (ตามแบบสัมภาษณ์คนไข้) และเรื่องสำรวจป่าสมุนไพร โดยประเด็นการประชุมครั้งนี้เกี่ยวกับผลดีในการรวมกลุ่ม   การกำหนดกฎระเบียบของชมรม   การพัฒนาองค์ความรู้การพัฒนาชมรมให้ยั่งยืน ว่าควรจะมีกิจกรรมอะไรบ้าง    การถ่ายทอดองค์ความรู้ / ภูมิปัญญาให้แก่ลูกหลาน/เยาวชน   ซึ่งหมอพื้นบ้านได้มีการแสดงความคิดเห็นกันอย่างกว้างขวาง และเต็มที่  สุดท้ายมีการสัมภาษณ์เก็บข้อมูลเพิ่มเติมในส่วนที่ยังไม่ครบถ้วน

- ในการประชุมครั้งต่อไป  ให้ช่วยกันคิดว่าจะทำกิจกรรมอะไร  ในเรื่องการถ่ายทอด

องค์ความรู้ที่ประชุมเสนอให้มีการอบรมหมอพื้นบ้านรุ่นใหม่ให้แก่ลูกหลานหรือคนสนใจ  ซึ่งให้ไปขายความคิดก่อนแล้วประสานเจ้าหน้าที่อีกครั้งหนึ่ง   ในเรื่องการอ่านเขียนตัวอักษรธรรม เพื่อจะได้อ่านตำรับตำราได้นั้น  มีพ่อหนูเขน  ภูกิ่งพลอย  จะเป็นผู้ถ่ายทอดให้

 

                7.ร่วมตรวจราชการ ทีมตรวจราชการโครงการพัฒนาแพทย์แผนไทย คุณวิชยา  ใจดี, อาจารย์ดาราพร  รักหน้าที่   ทีมตรวจราชการโครงการส่งเสริมจริยธรรม วันที่ 14 - 15 กุมภาพันธ์ 2551   ณ  โรงพยาบาลกุมภวาปี , หนองแสง , เพ็ญ

7.1.ทีมตรวจราชการ ได้เข้าพื้นที่เพื่อสอบถามและติดตามการดำเนินงานแพทย์แผนไทยของพื้นที่และได้ให้ความเห็นเกี่ยวกับการพัฒนาการดำเนินการดังนี้

·        แผนพัฒนาการส่งเสริมการใช้ยาสมุนไพรสำเร็จรูป / ยาไทย โดยดูจากสถิติการใช้ยา (ข้อเสนอของผู้อำนวยการโรงพยาบาลกุมภวาปี) *

·        แนวคิดการพัฒนา “รพ.เพ็ญ สู่ความเป็นเอกด้านการผลิตยาสมุนไพร”

·        แผนพัฒนาระบบบริการแพทย์แผนไทยของทุกโรงพยาบาล โดยให้จัดทำ PROFILE *

·        ความชัดเจนของสวัสดิการเบิก ค่าประคบสมุนไพร

·        การติดตามการใช้ประโยชน์จากโปสเตอร์แพทย์แผนไทยที่ได้จัดส่งให้

·        การจัดโครงสร้างการบริการแพทย์แผนไทย ในกลุ่ม เทคนิคบริการ *

·        การดูงานแนวคิดองค์รวมการผลิตยาสมุนไพรของโรงพยาบาลหนองคาย

·        การจัดบริการยาสมุนไพรแบบ ONE STOP SERVICE  *

·        กรมพัฒน์มีการจัดทำจดหมายข่าว ซึ่งสามารถส่งเรื่องราวลงจดหมายข่าวได้ โดยเข้าแผนประชาสัมพันธ์  *

·        กรณีรพ.กุมภวาปี มีพื้นที่สนามหญ้า อาจจะให้กลุ่มหมอพื้นบ้าน (กลุ่มพ่อเมฆ พละแสน) ได้มีส่วนร่วมในการพัฒนาพื้นที่ให้มีการปลูกสมุนไพรพื้นบ้าน

สิ่งที่จะได้ดำเนินการต่อไป

1.นำประเด็นดังกล่าวเข้าในเวทีผู้รับผิดชอบงานแพทย์แผนไทยวันที่ 28 กุมภาพันธ์  2551 เพื่อร่วมระดมความคิดเห็นและหาเจ้าภาพในการร่วมดำเนินงาน โดยในประเด็นที่มี * น่าจะสามารถจัดดำเนินการในรูปของเวทีการจัดการความรู้ ระดมสมองเพื่อพัฒนาอย่างยั่งยืนและจริงจัง

2.ในบางประเด็นจัดทำ PROFILE เพื่อกำหนดกรอบทิศทางการดำเนินการ

 

                8. ร่วมประชุมการดำเนินงานจัดการความรู้ในโครงการศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านสุขภาพ  พื้นที่ตำบลบ้านจันทร์ อำเภอบ้านดุง  วันที่ 18  กุมภาพันธ์ 2551   สอ.โนนสิมมา  ต.บ้านจันทร์  อำเภอบ้านดุง จังหวัดอุดรธานี 

8.1.ผู้เข้าร่วมประชุม ได้แก่ ได้แก่ คณะกรรมการชมรมหมอพื้นบ้าน จำนวน  16  คน , หมอพื้นบ้านของพื้นที่ตำบลบ้านจันทร์ จำนวน  22  คน   ตัวแทนจาก อบต.  / ผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน / ผู้ใหญ่บ้าน  จำนวน  4  คน  , คุณ ประสิทธ์ หาแก้ว  เจ้าหน้าที่สถานีอนามัยนาเจริญ ในฐานะผู้รับผิดชอบพื้นที่ของโครงการ  คุณอรนุช  มะลิลา  ตัวแทนจากมูลนิธิสุขภาพวิถีไท       ผู้ประสานงานกลางของโครงการที่ได้รับงบประมาณจาก สสส. และผู้รับผิดชอบงานการแพทย์แผนไทย สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดอุดรธานี  จำนวน  3  คน    รวม  47  คน  ทั้งนี้ได้รับเกียรติจาก นายกอบต.ในการเปิดเวที ซึ่งได้ให้ความเห็นเกี่ยวกับการดำเนินงานการใช้งบประมาณกองทุน 37.50 บาท ในการส่งเสริม ป้องกัน ฟื้นฟูสุขภาพ โดยพร้อมที่จะสนับสนุนเต็มที่

8.2 เรื่องที่มีการหารือในที่ประชุมได้แก่

การดำเนินการตามกระบวนการจัดการความรู้ของหมอพื้นบ้านรวบรวม สังเคราะห์  เพื่อนำไปสู่การรวบรวมภูมิปัญญาที่สมบูรณ์ โดยกระบวนการมีส่วนร่วมของนักวิจัยท้องถิ่น โดยเฉพาะผู้ผ่านการอบรมนักนิเวศชุมชน ซึ่งมีประเด็นในการสัมภาษณ์ที่พัฒนาจากกระบวนการเรียนรู้ร่วมกัน และเวทีในวันนี้ คุณสมัย ชัยช่วยได้ร่วมออกแบบแนวคำถามเพิ่มเติม ซึ่งช่วยให้การสัมภาษณ์สามารถถอดบทเรียน และความรู้จากกลุ่มหมอพื้นบ้านของพื้นที่ได้อย่างเป็นธรรมชาติ อย่างไรก็ตามจากการวิเคราะห์ร่วมกัน พบว่าทีมงานยังต้องได้รับการพัฒนาในในประเด็นที่จะสัมภาษณ์เพิ่มเติม   โดยประเด็นที่สอบถาม มี 3 ประเด็น  เกี่ยวกับตัวหมอ          เกี่ยวกับองค์ความรู้ และเกี่ยวกับตัวคนไข้                       

                โดยมีกลุ่มหมอพื้นบ้านแบ่งได้ดังนี้ กลุ่มหมอยา 10 คน  กลุ่มหมอตำแย 3 คน  กลุ่มหมอเป่า 5 คน

สิ่งที่จะได้ดำเนินการต่อไป

1.ปรับปรุงแนวทางการสัมภาษณ์ โดยดูจากแนวทางการซักประวัติของโครงการจังหวัดสกลนคร / จากเวชกรรมแผนไทยและพัฒนาทีมงานให้สามารถดำเนินการได้อย่างเต็มที่

2.จัดทำแผ่นป้าย/แผ่นผ้าที่ใช้ในการทำความเข้าใจโครงการ (กระบวนการหลักของโครงการ / ผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง)