ผญาม่วน 3 อยากขึ้นสวรรค์ชั้นฟ้าให้ฆ่าตนเอง...
ผญาภาษิตอีสาน มีมากมายหลายบท บทที่จะนำเสนอครั้งนี้อ่านเผิน ๆ จบแล้วดูน่ากลัว คล้าย ๆ ลัทธิคลั่งคำสอนให้กระทำอัตวินิบาตกรรมตนเอง ประมาณนั้นครับ ความว่า
อยากกินน้ำแซบ ให้ขุดน้ำส่างหิน
อยากมีอยู่มีกิน ให้เอาศีลเป็นทึนไปค้า
อยากขึ้นสวรรค์ชั้นฟ้า ให้ฆ่าเจ้าของ (สำลี รักสุทธี 2540)
ศัพท์อีสานครั้งนี้ไม่ยากเท่าไรครับ
1. แซบ : อร่อย (ทุกอย่างที่อร่อยเรียกแซบ ไม่ได้หมายถึงรสจัดเท่านั้น ของหวานของเปรี้ยวถ้าอร่อย ก็คือแซบ ปัจจุบันคนนำไปใช้กลายไปว่ารส "แซ่บ" ต้องรสจัดแบบส้มตำ พล่าน้ำตก ต้มแซ่บ..)
2. ส่าง : บ่อน้ำที่เป็นบ่อบาดาลลึก (ถ้าขุดเป็นสระน้ำจะไม่เรียก ส่าง)
3. ทึน : ทุน
4. เจ้าของ : ตนเอง
แปลเป็นสำนวนง่าย ๆ ว่า
อยากกินน้ำอร่อย ให้ขุดน้ำบ่อหิน
อยากมีอยุ่มีกินให้มีศีลสัตย์เป็นทุนไปค้า
อยากขึ้นสวรรค์ชั้นฟ้า ให้ฆ่าตนเอง...
ผญาภาษิตบทนี้ เป็นบทสอนใจให้คนทำมาหากิน ด้วยความอดทนมีศีลสัตย์ ขุดน้ำบ่อหินย่อมได้กินน้ำใส คนอีสานโบราณอยุ่ได้มาเพราะกินน้ำบ่อลึก ที่บรรพบุรุษเพียรขุดเจาะชั้นดินลงไปจนถึงชั้นหิน
เพื่อป้องกันมิให้ดินหินพังทลายลงถมบ่อและ "ฮูน้ำ" ชาวอีสานมีวิธีทำส่างน้ำ 2 ลักษณะ คือ
1. ส่างท่อ หรือบ่อท่อ เอาไม้ใหญ่ ๆ ที่เป็นโพรงหรือเจาะคว้านกลางให้เป็นท่อ ใส่ลงไปในโพรงบ่อลึก ๆ อย่างนี้เรียก ส่างถ่อ หรือ ส้างท่อ มีชื่อหมู่บ้านอีสานหลายแห่ง หลายจังหวัดที่ชื่อว่าบ้านส้างถ่อ หรือเขียนแบบภาษาไทยว่า สร้างท่อ ก็คืออันเดียวกัน ระยะหลัง 30 ปี มานี้ใช้ท่อซีเมนต์แทนท่อไม้ครับ
2. ส่างแป้น หรื่อส่างแซง ถ้าหมู่บ้านใดไม่มีไม้ใหญ่ที่เป็นโพรงขนาดใหญ่ ก็ใช้วิธีขุดบ่อเป็นรูปสี่เหลี่ยม ใช้เสาไม้ยาว ๆ ปักมุมบ่อ แล้วใช้ไม้กระดานตีเป็นคอกลงไปในหลุมบ่อ เมื่อถมด้านข้างแล้วก็จะได้บ่อที่มีผนังเป็นไม้กระดานขนาดราว 2 คูณ 2 เมตรลึกลงไป เรียก ส่างแป้น หรือส่างแซง เรียกอย่างใดอย่างหนึ่งครับ หลายหมู่บ้านหลายจังหวัดก็นำไปใช้ตั้งชื่อเช่นกัน บ้านส้างแป้น เป็นต้น (เขียนตามคำภาษาไทย ลำบากครับว่าจะใช้วรรณยุกต์อะไร จึงจะออกเสียงได้ใกล้เคียง)
ส่วนบ่อที่ไม่มีผนังกันดินทลาย ก็เรียก ส่างดิน ซึ่งเป็นบ่อหลุมลึกธรรมดา บ่อแบบนี้ไม่ถาวรครับ
ดังนั้น "อยากกินน้ำแซบ ให้ขุดน้ำส่างหิน" หรือ "อยากกินน้ำอร่อย ให้ขุดน้ำบ่อหิน"
จึงหมายถึง อยากมีอยู่มีกินดี ๆ ต้องทำงานหนัก ประดุจขุดน้ำบ่อหิน ถึงจะได้กินน้ำดี
"อยากมีอยู่มีกิน ให้เอาศีลเป็นทึนไปค้า" หรือ "อยากมีอยุ่มีกินให้มีศีลสัตย์เป็นทุนไปค้า" คนค้าขายหรือทำมาหากินที่ไม่ซื่อสัตย์ เอาเปรียบคนด้วยกัน ย่อมไม่เจริญ ในที่สุดคนก็ไม่คบค้าสมาคมด้วย ถ้าค้าขายก็ไปไม่รอด ก็เห็นกันมากมาย...
ส่วน "อยากขึ้นสวรรค์ชั้นฟ้า ให้ฆ่าเจ้าของ" หรือ "อยากขึ้นสวรรค์ชั้นฟ้า ให้ฆ่าตนเอง" ภูมิปัญญาอีสานโบราณ/ลาว ท่านได้ซ่อนปรัชญาไว้ หมายถึง การฆ่ากิเลส ตัณหา อวิชชาต่าง ๆ ที่ครอบงำเราอยู่ให้หมดดั่งตายไปจากตัวเรานั่นเอง... สวัสดีครับผม.
อ้างอิงบทผญา
สำลี รักสุทธี. 2540. ผญา. กรุงเทพ ฯ : พัฒนาศึกษา.
ความเห็น (17)
- สวัสดีค่ะ อาจารย์
- ป้าแดงพยายาม เก็บรวบรวม หนังสือเกี่ยวกับ ผญาอยู่อ่ะค่ะ ตอนนี้ได้มาไม่กี่เล่มเอง
- แต่ต่อไป อ่านบันทึกอาจารย์ก็พอแล้วละ
ท่าน ผอ.ครับ
- เข้าถึงแก่นมากครับ สุดยอดแก่นแท้ของผะหยาอีสาน
- ขอบพระคุณที่อาจารย์ถอดรหัสออกมาให้ลูกหลานได้อ่าน
- ตามอ่านต่อครับ
สวัสดีครับป้าแดง
- ครูชาก็ได้แต่เอาผญาส่วนที่อ่านแล้วน่าบอกต่อมาขยาย (ที่จริงน่าบอกต่อทุกบทอยู่แล้ว)
- คืออาจจะยังไม่มากเท่าที่ป้าได้อ่านมานะครับ
- อยากอ่านผญาบางส่วนที่ป้าแดงรวมไว้.. จังใด๋สิได้อ่าน ได้ฟังน้อ...
- ขอบคุณหลายครับ
สวัสดีครับ คุณออต
- ที่เขียน ผญา หรือ ผะหยา ก็ดี ผมถือว่าถูกทั้งหมด บางบันทึกก็เขียน ผยา ก็ถูกเช่นกัน ครับ
- เพราะเราเขียนคำอ่านภาษาอีสาน ซึ่งภาษาลาวเพิ่นก็เขียนตรงเสียงอ่าน เช่น พาสาลาว อย่างนี้
- จึงไม่มีการนำไวยากรณ์ไทยมาใช้อธิบายการเขียนคำอีสานเดิม ยกเว้นที่มีรากศัพท์ต่างประเทศ...
- ไม่มีอะไรครับคุณออต เผื่อญาติพี่น้องอ่านจะได้ไม่งง ว่าเขียนยังไง กันแน่
- ส่วนผมเขียน ผญา เพราะอยากมี ญ จากคำว่า ปัญญา ครับผม...
- ตามอ่านงาน ผ้าต่ำทอหูก เช่นกันครับ
สวัสดีครับครูชา
อีกหน่อยผมก็เว้าอีสานลู้เลื่องแล่ววววว ๕ อิ
สวัสดีครับท่าน
นาย บัณฑูร - ทองตัน ครูชาและน้องพี่ชาวอีสานดีใจ และยินดีที่ท่านจะเว้าอีสานได้ในไม่ช้า แต่ถึงยังเว้าบ่ได้ครบ ก็รักนับถืออยู่แล้วครับท่าน... ขอบคุณความรู้เรื่องภาพ กล้องของท่านมาก ๆ ครับ
- สวัสดีครับคุณ
หัวแดงเด็กหลังห้อง ผมแอบชื่นชมกิจกรรมคณะนักศึกษา ม.ราชภัฏพระนคร ศูนย์เรียนรู้อำเภอกระนวนมาตั้งแต่ผมฝึกเขียนบล็อกเป็นต้นมาครับ - คนใกล้กันมาพบกันในบล็อกก็แปลกและเท่ดีครับ
- ขอขอบคุณในน้ำใจไมตรี ทั้งส่วนตัวและต่อ กิจกรรม กศน. ตลอดมาครับ
สวัสดีคะ ท่าน อาจารย์ ดิฉัยังไม่รู้ว่าเคยรู้จักท่านหรือเปล่า เป็นคนอำเภอกระนวน พอดีเปิดมาว่าอยู่ซำสูงก็เลยสนใจว่าเป็นใครหนอ เพราะซำสูงกับอำเภอกระนวน ติดกันเลย เผื่ออ่านแล้ว จะได้รู้ว่าเป็นใคร เห็นภาพแล้วก็นึกไม่ออก แสดงว่า ไม่รู้จักกัน เลยอ่านประวัติดู ว่ามีความสามารถอะไร ปรากฏว่า ชอบมากเลย เกี่ยวกับผญา หรือเรื่องราวแบบไปไทยๆ ที่นับวันที่เด็กรุ่นใหม่ จะไม่รู้เรื่องอดีต รากเหง้าของความเป็นไทยแท้ๆเลย ซึ่งดิฉันเองก็วัยเหลือน้อยแล้ว พึ่งมาเข้าใจ คำว่าส่างแป้น และส่างที่สมัยก่อน ต้องขุดโพรงไม้ต้นใหญ่ๆไว้คำ กันดินทะลายลงถมส่าง ซึ่งช่างเป็นภูมิปัญญาแบบไทยแท้เลย เพื่อความอยู่รอด
ดิฉันก็เรียนกับคุณหัวแดงเด็กหลังห้อง ซึ่งเป็นฉายากลุ่มของเพิ่นหละ ทำไม่เสิ่นมาได้ถึงนี่ ดิฉันเสิ่นมา ก็ไม่คิดว่าจะมาเจอ กลุ่มคุณหัวแดงเด็กหลังห้อง สำหรับกลุ่มดิฉัน ก็ชื่อกลุ่มว่าที่บัณฑิต การเรียนมีแต่วัยเหลือน้อย มาเรียนหาความรู้ใหม่ๆเพิ่ม แต่แบบเก่าๆนี้ก็อยากค้นตว้าอยู่ อาจารย์มาสอน กศน.ได้ แล้วทำไมไม่อาสามาสอน กศญ. การศึกษาผู้ใหญ่บ้าง อย่าปล่อยกันแก่แล้วแก่เลยซิคะ แต่ก็อย่างว่าที่ดิฉันกับเพื่อนเรียน เขาจะเน้นการปกครองและดูแลบริหารท้องถิ่นตน ผญาเลยอาจจะไม่ได้ใช้ สวัสดีคะ
- สวัสดีครับคุณสุมาลี
- ผมไปอยู่ตลาดหนองโก พาพี่น้องทำ กศน. ถึง 9 ปี จากมาได้ 4 ปีเศษมานี่แหละครับ
- ที่จริงผญาภาษิตอีสานเราก็มีหลายหมวด หมวดที่ใช้เป็นแนวให้สติในการพาบ้านเมืองเราอยู่รอดมาได้ก็มีมาก เช่นหมวดการพึ่งพาอาศัยช่วยเหลือกัน ที่ว่า "คันว่าได้ขี่ซ้างอย่าลืมหมู่หมูหมา ห่าขะโมยมาลักสิเห่าหอนให้มันย่าน ลางเทื่อกวางฟานเต้นนำดงสิได้ไล่ คันมันได้ต่อนซิ้น ยังสิโอ้อ่าวคุณ" เป็นต้น
- ผมยังติดตามข่าวสารความรู้จากศูนย์เรียนรู้กระนวนตลอดไป ขอบคุณครับ
- ขอขอบคุณ
ครูนงเมืองคอน มากครับ - ผมได้เข้าใจ tag คิดถึง และจะได้นำมาใช้พรวนบทความที่คิดถึงต่อไป
- ผมรู้ว่าผมชอบบทความใดของ ครูนง แต่กติกาว่า ไม่ให้ tag กลับ ก็ต้องไปข้างหน้านะครับ...
คันเจ้าคึดฮอดอ้ายให้เหลียวเบิ่งเดือนดาวเด้อหล่า สายตาเฮาสิจอดกันอยู่เทิงฟ้า
อย่ามาติแถลงหล่มบ่มีตมคาดลาดหมื่น หลายน๊า
อย่ามาติแถลงเว้าเอาเลามาจักตอก จักบ่ถืกข่อ หย่อบ่ถืกปล้อง มันสิเสี่ยวใส่มือเด้อ อ้ายเอ๊ย
เจ้าผู่ผักอิตู่เตี้ยต้นต่ำใบดก กกบ่ทันฝังแน่นสังมาจีจูมดอก ฮากบ่ทันหยั่งพื้นสังมาพื้นป่งใบ น้อ
อิ อิ
ขอบคุณผญาลุงวอ น่าเอาไปจ่ายใส่ผู้สาว ผมขอเอาไปจ่ายต่อแล้วกัน เหอ เหอ..
คำเอย...ย่านแต่ตี๋แถลงเว้าเอาเงามาปั้นฮูบ เอาหีนแห่มาคั้นส้ม เอาลมเฮ็ดตองห่อ เอาแดดเฮ็ดตอกกิ้ว ซิไปมั่นบ่อนใด๋...
โอนอ..อ้ายเอย ลมพานต้องตองแกย่านบ่แน่ ลมพานต้องตองแต้แน่บ่นอ...
ของจริง ๆ ลุงวอ จ่ายผญา โพดแล้ว...
ลึกซึ้งยิ่งครับ สำหรับคำผญา ภูมิปัญญาของคนเฒ่าเก่า
- ขอบคุณคุณสนองครับ มาเจอกันตอนจะขึ้นปีใหม่
- ขอให้ท่านสวัสดีมีชัย และขอฝาก ส.ค.ส. 2551 แด่ชาว G2K แด่คุณสนองด้วยครับ