ความเจริญ - เสื่อม
ทุกสิ่งทุกอย่างมีเหตุปัจจัยผลักดันให้เปลี่ยนไปในลักษณะต่างๆ ถ้าเปลี่ยนไปในทางดีขึ้น เรียกว่า เจริญ ถ้าเปลี่ยนไปในทางเลวลง ก็เรียกว่า เสื่อม ทุกส่งล้วนมีเหตุปัจจัยหนุนเนื่องอยู่เบื้องหลัง ซึ่งเราจะต้องสืบหาเหตุปัจจัยของสิ่งนั่นๆวาคือ อะไร ครั้นสืบพบเหตุปัจจัยแล้ว ก็รู้ว่าควรทำอย่างไร ทำตามปัจจัยนี้ ก็เจริญ ทำตามเหตุปัจจัยนั้นก็เสื่อม พร้อมส่งผลให้ตามความจริง ไม่อิงอยู่กับสิ่งศักดิ์สิทธิ์อิทธิปาฏิหาริย์ใดๆ ซึ่งพระพุทธศาสนาให้ความคำคัญมาก และพระพุทธศาสนาเองก็ตกอยู่ใต้อาณัติของเหตุปัจจัย ** คือ จะเจริญจะเสื่อมก็ขึ้นอยู่กับเหตุปัจจัย ไม่มีอะไรเหนือไปกว่านั้น**
เมื่อมีความเจริญ ก็มีความเสื่อมเป็นธรรมดา เมื่อเกิดขึ้น ก็ตั้งอยู่และดับไป เรามักจะยกให้ธรรมชาติว่าเป็นกฏธรรมดาของมัน แปรปรวนเลี่ยนไป ไม่มีอะไรแน่นอน แต่แท้ที่จริง ความเจริญ - ความเสื่อม ก็มีเหตุปัจจัยมาทำให้เจริญและเสื่อม เหตุปัจจัยนั้น ก็คือ มนุษย์ตาดำๆ นี่เอง มิใช่เทวดาฟ้าดิน มนุษย์ช่วยกันรักษา มันก็คงอยู่ ช่วยกันส่งเสริม มันก็เจริญ มนุษย์ช่วยกันเหยียบย่ำ มันก็ทรุดโทรม ช่วยกันทำลาย มันก็สายสูญ
เรื่องที่ต้องหันมาทบทวนกันจริงๆจังๆ จึงมิใช่เรื่องอื่นไกล หากแต่คลอนแคลน มีความรู้เข้าใจในพุทธธรรมอย่างถ่องแท้ และช่วยกันทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา ใครหน้าไหนก็ไม่อาจมาทำให้พระพุทธศาสนาสูญหายแต่ พระพุทธจะสูญ ก็เพราะพุทธศาสนิกชนขาดความเคารพเสื่อมใสในพระรัตนตรัย ไม่สนใจศึกษาพุทธธรรม และละเลยพุทธศาสนานั่นเอง