ภาพและการคลี่คลายของการทำงาน

ชาวบ้านตอกกลับมาว่า เรื่องอะไรจะเอาไปทำน้ำหมัก ของดีขนาดนี้ เก็บไว้กินได้ทั้งปี น้ำตาลซื้อเอาใหม่ดีกว่าครับ

๑

อิ้ว

อิ้ว๑ อิ้ว๒

ขน ขน ขน เด็ก หญิง ชายหญิง คณะอิ้วต่างเพศและวัย พิม กะเปาะไผ่ ถ้วย ถาด พิมพ์หยอดแบบต่าง ๆ พัก เหนื่อยนักก็พักก่อนล่ะค่ะการคลี่คลายของประสบการณ์ อันมีฐานมาจากการลงมือทำงาน ที่เมื่อได้ดำเนินไปแล้วก็จะมีการปรับเปลี่ยนอยู่ตลอดเวลา ทั้งปรับเปลี่ยนโดยอาศัยความรู้เดิมและทดลองสิ่งใหม่ ๆ โดยสิ้นเชิง เพื่อแก้ไขปัญหาและสนองข้อจำกัดที่เกิดขึ้นในขณะนั้น ๒ เมื่อทำน้ำอ้อยเสร็จได้มีการหารือ งานที่จะต่อเนื่องว่า จะทำอะไรต่อไปกับสวนอ้อยที่ได้ลงมือปลูกและตัดอ้อยไปแล้วปีนี้ ซึ่งก็ได้ความคิดหลายอย่าง …ต้องทำรั้วกันวัวควาย…เผาเศษใบอ้อยเพื่อให้อ้อยได้งอก…ตัดอ้อยไม่หมด โดยเฉพาะอ้อยที่ล้ม คณะตัดตัดเฉพาะส่วนยอด…อ้อยปีนี้ล้ม ปีหน้าใส่ปุ๋ยหมักเฉพาะบริเวณที่อ้อยไม่งาม …อาจต้องดูพันธ์อ้อยใหม่ ๆ …อิ้วของเราอิ้วน้ำอ้อยไม่หมด…ต้องปรับเครื่องอิ้วใหม่…จัดการการแบ่งน้ำอ้อยให้ชัดเจน ให้สอดคล้องกับการมาร่วมลงแขก มีประเด็นคำถามว่า ทำไมต้องเผา อ้อยจะแตกยอดหลังเผาคนที่มีประสบการณ์ปลูกอ้อย ใครเคยไม่เผาบ้างไม่มี ถ้าไม่เผาจะเกิดอะไรขึ้นไม่รู้ ไม่เคยทำ เผาแล้วดินจะเป็นอย่างไรร้อนกิจกรรมต่อเนื่องหลังจากเผาแล้วใส่ปุ๋ยเคมีต่อจากนั้นดายหญ้า การอธิบายแบบนี้ตอบได้เป็นฉาก ๆ แต่ฟังดูแล้วก็ยังไม่มีน้ำหนักมากนัก ถ้าให้ชาวบ้านเลือกที่จะทำเอง ก็คงต้องไปเผาเหมือนเดิม ด้วยการผลักดันของคณะของดิฉันอย่างแรงที่จะให้การดูแลอ้อยในปีต่อไป ให้เป็นเหมือนนา ที่เราลงความเห็นร่วมกันทุกฝ่ายว่า เราจะไม่เผาฟางแต่เราจะคลุมด้วยฟาง เราจะไม่ใช้ปุ๋ยเคมี แต่ใช้ปุ๋ยหมักแทน และถ้าเป็นไปได้ถึงที่สุดคือไม่มีการไถ ซึ่งก็ต้องผ่านด้วยการทดลองของชาวบ้านการทำอ้อยก็น่าจะเป็นเรื่องเดียวกัน ให้เป็นการทดลองที่จะ ไม่เผา ระวังไม่ให้ไฟไหม้ ใส่ปุ๋ยหมักเฉพาะที่ ที่ไม่งาม และถ้าเป็นไปได้ก็ขนเศษชานอ้อยกลับเข้าไปกลบตามร่องอ้อยเพื่อป้องกันหญ้าขึ้น ๓ <div style="text-align: center"> ครัว </div>อาหารสำหรับทุกคนถูกสร้างสรรค์มาจากบริเวณนี้และจิตใจของกลุ่มคนเหล่านี้เอง เล็ก ๆ และไม่ซับซ้อน แต่ผลผลิตที่ไหลออกมาแต่ละวัน น่ากิน สด ร้อน อร่อย ตามอัตภาพ ไม่ได้อร่อยเพราะเนื้อตัวของอาหารนั้นและน้ำใจของคนทำเท่านั้น แต่อร่อยเพราะมันประกอบเข้ากับสิ่งอื่น ๆ กินข้าวร่วมพาเพื่อนพ้อง กินอาหารที่ตนเองคุ้นเคยกินอาหารเมื่อถึงเวลาหิวความหิวจากการใช้เหงื่อใช้แรง เพื่อผลผลิตแห่งตน แห่งกลุ่ม ส้มตำที่ไม่มีเครื่องปรุงอะไรมาก นอกจากปลาร้า ตัวชูโรง ประกอบกับความเผ็ดจากพริกและความเปรี้ยวอมหวานอมขมจากมะกอก ต้นที่อยู่ข้าง ๆ สระน้ำนั้นเองปลาร้าเป็นตัวและพริกสดห่อใบตองปิ้งสุก เป็นสุดยอดเมนูกินกับผักสดที่มีผักเม็ก ผักหนอก ต้มหมากน้ำเต้า และแกมด้วยผักจากตลาด กะหล่ำ ดอกหอมห่อหมกปลาดุก แบบลาว เคล้าปลาใส่วุ้นเส้นกับเครื่องแกงที่โขลก ตะไคร้ พริกแห้ง หอมแดงใบมะกรูด ปลาร้า ห่อใบตอง ยกลงมาจากหม้อนึ่งส่งกลิ่นหอมฉุย…..<div style="text-align: center"> แม่ครัว </div> บริเวณดูไม่มีพิษสงอะไร มีชั้นยกลอยสูงจากพื้นดิน ไม่กว้างไม่ใหญ่มากนัก มีข้าวของวางระเกะระกะ และเตาไฟอีกสี่ห้าเตา คณะแม่ครัวของเราเป็นแม่มด ร่ายเวทมนตร์เนรมิตร ชีวิตชีวา ความหอมของอาหารให้เพื่อน พ้องได้เชยชม คลายความหิวแห่งกาย ด้วยมือน้อย ๆ สิบนิ้วของพวกเธอ เธอกุมชะตาชีวิตของพวกเราไว้โดยสิ้นเชิง แม่ครัว ดิฉันมองดูพ่อแม่พี่น้องชาวบ้านกินกันอย่างจริง ๆ จัง ๆ ปั้นข้าวเหนียวร้อนควันฉุย ปั้นใหญ่ขนาดไข่ไก่ไซส์เล็ก จิ้มอาหารที่จัดมา ส่งเข้าปาก เคี้ยวตุ้ย ๆ จนแก้มป่อง ละเลียดรสชาตินั้นอย่างเอร็ดอร่อย ดิฉันลอบกลืนน้ำลายและพลอยเจริญอาหารไปด้วยอย่างช่วยไม่ได้ ๔ แก๊งค์นี้สดใส มาถึงแต่เช้าเด็กอยากเรียนรู้กับผู้ใหญ่และอยากอยู่ใกล้ผู้ใหญ่ บางครั้งผู้ใหญ่เราก็บอก สูอย่ามายุ่งหนีไปไกล ไปเล่นที่อื่น เด็ก เราบอกเราแนะ พวกเขาก็จะทำตาม แต่เขาก็มีโลกของเขา เขาช่วยเราอยู่พักหนึ่ง ตามพละของเขา แล้วก็พากันไปแสวงหาความแปลกใหม่อื่นต่อไปตามวิสัยแต่อย่างน้อยเขาได้เห็น ได้ชิม ได้ช่วย ได้สัมพันธ์ เท่าที่กำลังเล็ก ของเขาทำได้ ถ้าในหมู่บ้านของเราอยู่กันอย่างปกติวิสัยของชนบท เด็กก็จะได้ รู้ สิ่งเหล่านี้โดยไม่ต้อง เรียน แต่ รู้ โดยวิถีชีวิตที่อยู่ล้อมรอบเขา รู้ที่ละน้อย สะสมพอกพูนเพิ่มขึ้นเรื่อยไป จนกลายเป็นวิถีของเขาเอง ๕ การทำน้ำอ้อยนี้ไม่ใช่เพื่อน้ำอ้อยอย่างเดียวและไม่ได้เป็นเป้าหมายในตัวของมันเอง แต่มันเป็นน้ำอ้อยที่ประกอบกับอย่างอื่น ที่ประกอบอยู่ในอีกอย่างอื่น ที่ซับซ้อนที่บางทีเราอาจไม่รู้ได้ว่า การมารวมตัวกันทำกิจกรรมคราวนี้อาจส่งผลไปถึงได้ไกลแค่ไหน จนกว่าผลของมันจะปรากฏขึ้นมาสำหรับดิฉันที่คาดไว้เพียงว่า มันเป็นการทบทวน “ขีดความสามารถ” ของตนเอง เพื่อที่จะไปสู่การพึ่งตนเอง โสตหนึ่งมันเป็นการกระตุกปุ่ม อ้อ..เราก็ทำได้เหมือนกันแฮะฟื้นประสบการณ์เดิมสำหรับชาวยางคำ เจ้าภาพ ที่เคยเป็นแหล่งผลิตน้ำอ้อยแต่ดั้งเดิมเพื่อจะนำไปสู่…น่าสนใจที่จะแปรรูปน้ำอ้อย ที่เราก็เคยทำมาแล้วเหมือนกัน ประกอบกับคำแนะจากพ่อสางว่า ถ้าจะทำก็ทำเลย ใครทำก่อนได้ก่อน และเป็นที่มาของคำสรุปของชาวยางคำว่า หรือว่า การทำน้ำอ้อยน่าจะทำกันแต่ละบ้านไปเลย จะได้ไม่สิ้นเปลืองมาก ทั้งงบประมาณ เวลา และแรงงาน แต่ที่แน่ ๆ คือ ดิฉันล้มเหลว ที่คิดว่าเราจะผลิตน้ำอ้อยเพื่อที่จะทำน้ำหมักนั้นชาวบ้านตอกกลับมาว่า เรื่องอะไรจะเอาไปทำน้ำหมัก ของดีขนาดนี้ เก็บไว้กินได้ทั้งปี น้ำตาลซื้อเอาใหม่ดีกว่าครับก็เลยได้เป้าหมายที่สนองต่อปากท้องโดยตรง ยอมรับได้ค่ะ